بانک مقالات زبان و ادبیات فارسی

دانشمندان و مورخان غربي، طي دو قرن اخير، در باب منشا و پيشينه بسياري از پديده هاي فرهنگي و کشاورزي، اظهار نظر کرده اند. آنان، از جمله، سومريان را مخترع خط و چينيان را مبتکر استحصال ابريشم شمرده اند. به روايت منابع ايراني و برخي ماخذ اسلامي، سرآغاز بسياري از مظاهر عصر اساطيري ديوان و پيشداديان و ايران زمين مهد آن بوده است. به روايت شاهنامه و ديگر منابع، ابداع خط به عصر تهمورث باز مي گردد و استحصال ابريشم و اختراع سلاح به جانشين او، جمشيد، نسبت داده شده است. بنابر اين روايات، نخستين انسان کيومرث بوده است. پس از او، هوشنگ ملقب به پيشداد، سپس تهمورث و، پس از او، جمشيد نخستين شهرياران ايران زمين بوده اند. پيشداديان، مخصوصا تهمورث و جمشيد، با نوآوري ها و اقدامات داهيانه، بر بوميان زيرک پلنگينه پوش مستقر در جنوب درياي خزر، يعني ديوان مازندران، پيروز شده اند. شهرياران پيشدادي، با بهره گيري از دانش ها و فنون ديوان، پايه هاي فرهنگ و مدنيت را پي ريزي کرده اند. بر اساس برخي از همين روايات، ديوان آفريدگاني تنومند و هوشيار و مبتکر با نيروهاي فوق العاده و ترفندهاي افسانه اي (تنوره کشيدن، فضا پيمايي، ساخت سلاح و گرمابه، استخراج کاني ها و گوهرها و مرواريد و استحصال ابريشم و انگبين و بوي هاي خوش و افزارها، ابداع رموز خط) بوده اند. مع الوصف، آنان در ستيزه هاي سخت با تهمورث و در نبردهاي سنگين با جمشيد، شکست خوردند و به بند کشيده شدند و، براي رهايي، ناگزير گشتند که دانش و فن خود را به شهرياران فاتح بياموزند. از جمله، فن نگارش رموز و نشانه ها (خط) را به تهمورث و فن استحصال ابريشم (ديبا) را به جمشيد آموختند. در بيشتر منابع، از جمشيد به عنوان مخترع جنگ افزار و به بندکشنده ديوان و برپادارنده جشن و مراسم نوروز ياد شده است. در همين منابع، تهمورث با القابي چون ديباوند و ديوبند و زيباوند معرفي شده است. برخي از دانشمندان و ايران شناسان غربي و، به پيروي از آنان، بعضي از دانشمندان و محققان ايراني، ضبط درست لقب تهمورث را زيناوند به معناي «تمام سلاح» ذکر کرده و ضبط هاي ديباوند و ديوبند و زيباوند را مصحف آن دانسته اند. به گمان نگارنده براي اين دعوي دلايل کافي و استواري اقامه نشده است؛ زيرا، به سهولت نمي توان ضبط ديوبند را، که در همه نسخه هاي خطي اصيل و معتبر شاهنامه و متون کهن ديگر (گرشاسب نامه، بهمن نامه، کوش نامه، نوروز نامه، فارس نامه و جز آن) براي لقب تهمورث آمده است مصحف «زيناوند» شمرد. همچنين، بدون ارائه دلايل مستند و شواهد کافي نمي توان ضبط هاي «ديباوند» و «زيباوند» را- که، به عنوان القاب تهمورث، در برخي از نسخ خطي اصيل و معتبر منابع کهن ايراني و اسلامي (پهلوي، فارسي، عربي) مندرج است مصحف دانست. از همه اينها گذشته، لفظ «زيناوند» در هيچ يک از منابع لغت فارسي، از قديم ترين ايام تا پايان دوره قاجاريه، ثبت نشده است و، به احتمال قوي، در نسخ خطي اصيل منابع فارسي و عربي نيز نيامده است....

 نسخه قابل چاپ