جستارهايي در تاريخ علوم دوره اسلامي، هوشنگ اعلم، بنياد دايره المعارف اسلامي، تهران 1381، 496 صفحه. کتاب مشتمل است بر مقدمه مولف و پنجاه مقاله از او که سابقا در پنج مجلد اول (حروف ب و پ) دانشنامه جهان اسلام درج شده بود و اکنون بنياد دايره المعارف اسلامي، براي قدرداني از نويسنده آنها و هم به مناسبت تجليلي که پارسال از او به عمل آورد، اين مجموعه نفيس را جداگانه منتشر کرده است. گياه شناسي و تاريخ گياهان دارويي موضوع اکثر مقاله هاي کتاب است، مانند بادام، بادآورده بادرنگ، بادنجان، برنج، بلوط، بنفشه، به، بيد، پسته شامي (= بادام زميني)؛ مبحث طب و داروشناسي مشتمل است بر مقالات باد، بخار، بخور مريم، بدل، برص، بنگ، بول، پادزهر، پزشکي (فقط بررسي لغت «پزشکان و داروشناسان»)، و نيز پزشکان و داروشناسان: بديغورس، بلغاري، بولس، بيروني و رساله اش برالساعه؛ مقالات در حوزه جانورشناسي ذيل عناوين ببر، بز، بلبل، بلدرچين، بوتيمار، بوقلمون، بوم آمده است. امتياز اين مجموعه در جامعيت آن است. نويسنده دانشمند مقاله ها به اين بسنده نمي کند که قدما درباره گياه يا جانور مورد بحث چه نوشته اند، چه مايه بر سرچشمه هندي يا يوناني خود متکي بوده اند و بر آراي پيشينيان چه افزوده اند، در شناخت فلان دارو يا بيماري چه اندازه در پندارهاي خرافي در جا زده اند و کدام يک به دانش حقيقي نزديک شده اند يا بدان دست يافته اند، توصيف ايشان از فلان گياه و طبقه بندي فلان جانور با کدام گونه ها در علم کنوني متناظر است. در حقيقت، دايره شمول مقالات از «تاريخ علوم دوره اسلامي»، عنوان که بر مجموعه نهاده اند، بس فراتر مي رود. دانش کنوني درباره فلور يا گياي آسياي غربي نيز در کتاب مندرج است: محل رويش هر گياه، گونه هاي آن، شرايط اقليمي پرورش، کاشت و داشت و برداشت محصولات، صادرات و واردات و جز آن. اگر مولف به جغرافياي طبيعي فلات ايران اشراف نداشت يا از تاريخ بازرگاني اقيانوس هند و درياي مديترانه اطلاع کافي حاصل نمي کرد، مقاله ها بدين پايه و مايه که هست نمي بود. اگر بخواهيم بدانيم که درباره فلان درخت يا گل در حوزه ادب فارسي چه آمده يا در کتب آسماني چه نوشته شده يا آنکه بهمان پرنده در فولکور و پندار مردم چه بازتابي يافته و ريشه پندارها در کجاست، مراجعه به اين کتاب مشکل گشاست. فهرست اعلام و «نمايه واژگان عام» که در پايان کتاب آمده راهنماي رسيدن به مطلب داخواه است ...
