بانک مقالات زبان و ادبیات فارسی

درآمد

درباره واژه هاي فارسي که از روزگاران پيش از اسلام تاکنون به زبان عربي راه يافته است، مطالب بسياري نوشته شده است. اين واژه ها اغلب متعلق اند به حوزه هاي قانون، حکومت، هنر از جمله موسيقي و به طور کلي عرصه فرهنگ. از جمله مهم ترين واژه هاي فارسي که، در زبان عربي، تا امروز و در امور حکومتي باقي مانده است واژه ديوان، به معني «دربار و تشکيلات اداري»، و واژه دبير، به معني «خط»، از اين قبيل اند، که تا به امروز در زبان عربي باقي مانده اند. از واژه دبير در زبان عربي واژه ذبر ساخته شده که بر نوشتن، خط و کتاب و برگ کاغذ دلالت دارد، همچنين ذابر به معني «دانشمند» و مذبر به معني «کاتب». فهرست واژگان ديواني يا سپاهي فارسي که زبان عربي به وام گرفته طولاني است، اما براي بازشناختن اين گونه واژه ها تاکنون نشانه ها و ملاک هايي به دست داده نشده است. (? پورداود 1356، ص 110)

در باب انتقال تمدن و فرهنگ از قومي به قوم ديگر، مطالعات انسان شناسي فرهنگي يعني شناخت فرهنگ و زبان و ادب اقوام و بررسي تاثيرات متقابل آنها بر يکديگر و ريشه يابي هر يک از اجزاي آن حايز اهميت فوق العاده است. براي تحقيق در باب تاثير سازمان و تشکيلات اداري ايران پيش از اسلام در نظام حکومتي دولت هاي اسلامي نيز بررسي همه عناصر داد و ستد فرهنگي و زباني ضروري است. اين مقاله، از همين جهت، به مطالعه در باره دو واژه کليدي که در دستگاه اداري حکومت هاي ايراني به کار مي رفته و نيز روند تکاملي و تاريخي آنها اختصاص دارد.

سرزميني که ايرانيان در آن ماوا گرفتند داراي دو دولت بزرگ و تواناي همسايه بابل و آشور، از سوي مغرب، بود. به گفته هرودوت، آشوري ها مدت پانصد و بيست سال فرمانرواي آسياي عليا بودند و نخستين قومي که خود را از يوغ آنان آزاد کرد قوم ماد بود. در آثار آشوري مربوط به قرن نهم پيش از ميلاد، از مادها، به عنوان قبيله هايي پراکنده مستقر در نزديکي مرز آشور ياد شده است. اين قبايل اندک اندک در سايه دولتي مستقل فراهم آمدند که پيوسته با همسايگان غربي خود در جنگ و جدال بود و، سرانجام، دولت قدرتمند و استيلاگر آشور را منقرض ساخت. از زبان مادي کتيبه و نوشته اي به جا نمانده که بتوان، از روي آنها، به چگونگي خطي که به کار مي بردند پي برد. در حقيقت، خط هايي که از دير زمان در ايران رواج يافته، مانند خط ميخي کتيبه هاي هخامنشي و خط هاي متعدد زبان هاي ميانه ايراني از جمله دبيره هاي پهلوي بومي اين کشور نبوده و از اقوام همسايه گرفته شده و پرورش و تکامل يافته اند...