بانک مقالات زبان و ادبیات فارسی

در دوران صفويه، به خصوص در دوره طولاني پادشاهي شاه طهماسب اول (930-984) و به دنبال تبليغات وسيعي که در مخالفت با شعر و شاعري صورت مي گرفت، ادب و شعر فارسي به کلي از رونق افتاد. تنها مرثيه سرايان از احترام کافي برخوردار بودند و در درباره شاه آمد و شد داشتند. از اين رو شاعران و انديشه مندان، که محيط فرهنگي ايران را براي نشر انديشه ها و آثار خود مساعد نمي يافتند، به هند و عده اي از آنان به عثماني مهاجرت کردند. با اين وصف، برخي دانش ها چون تذکره نويسي رونق و اعتبار يافت و آثار ارزشمندي در اين رشته پديد آمد. از جمله چند تذکره در ايران و هم هند، به تشويق پادشاهان گورکاني، تاليف شد که در زمره مهم ترين آثار از اين نوع به شمار مي روند. منابع اين تاليفات در آنچه به شاعران پيشين مربوط مي شد تذکره هاي کهن تر و دواوين شعرا بود؛ اما احوال شاعران معاصر و نزديک به زمان مولفان مستند به اطلاعات تذکره نويس بود که ملاحظاتي انتقادي و ارزش سنجانه نيز گاه بر آنها افزوده مي شد.
مفصل ترين و سودمندترين تذکره هاي اين عصر را شايد بتوان به سه اثر عرفات العاشقين، خلاصه الاشعار، و صحف ابراهيم - منحصر دانست. از اين سه، تنها بخش کوتاهي از صحف ابراهيم به چاپ رسيده و بقيه همچنان به صورت دست نويس بر جاي مانده است. اما عرفات العاشقين و خلاصه الاشعار به اندازه کافي نزد محققان ادبي و نويسندگان تاريخ ادبيات شهرت پيدا کرده و عموما از آنها استفاده کرده اند. عرفات از حيث اشتمال بر احوال کثيري از شاعران و خلاصه الاشعار به لحاظ انبوه اشعار انتخاب شده ممتازند. به ويژه تقي الدين کاشاني گاه متن کامل دواوين شاعران يا بخش عمده آنها را ذيل احوال آنان نقل کرده است.

 نسخه قابل چاپ