بانک مقالات زبان و ادبیات فارسی

صندوق، که در زبان فارسي کنوني به فتح صاد و در زبان عربي به ضم آن تلفظ مي شود، محفظه اي چوبي يا آهني و گاه چرمي است براي نگاه داري هر چيز اعم از جواهر و سکه و نفايس و بافته و پوشاک و خوراک تا کاغذ و سند و کتاب. حتي در روزگار کنوني ميوه و يخ هم در آن نگاه داري مي شود. در بسياري از ولايات به صندوق هاي زيباي چرمينه پوشي که در شمار جهيزيه عروس است يخدان مي گويند و در آن پارچه و لباس معمولا گذاشته مي شود و منطقي آن است که بدان رختدان گفته شده بود و شايد، در آغاز، همين نام را داشته و به تحريف يخدان شده است.
صندوق در بعض موارد در متون فارسي به صورت صندوق آمده است از جمله در تفسير فارسي کمبريج که عبارت آن بعدتر به مناسبتي يخدان شده است.
کلمه صندوق يادآور کلمه چنته مي باشد. و چنته در زبان ما ظاهر هندي نما دارد. به هر حال واژه اي است که در زبان هاي عربي و ترکي و اردو روزانه مستعمل است. در لغت نامه هاي قديم عربي به فارسي مانند السامي في الاسامي، المرقاه، البلغه، قانون الادب، معمولا، به جاي توصيف و معني کردن، آن را «معروف» معرفي کرده اند؛ زيرا در وسيله کار عمومي و تداول افواه کاملا رايج بوده است.
صندوق حاوي نفايس و ظرايف را در اتاقي جا مي دادند که راه ورود بدان دشوار و از دسترس بر کنار و دور از چشم باشد. به اين اتاق صندوقخانه گفته مي شد. هنوز در بعضي از ولايات اين گونه اتاقک را پستو مي نامند که معمولا در پشت و پسله جاي نشمين روزانه قرار داشت.
به تنها گذاردن نفايس و اشياي ديگر در صندوق کاري بود رايج و مرسوم بلکه تحفه و خلعت و تنسوق و سوغات را که از پادشاهي يا بزرگي براي ديگري فرستاده مي شد عادتا در درون صندوق مي گذارده اند. در کتاب عربي الذخاير و التحف تاليف قاضي رشيد بن زبير از قرن پنجم هجري، بيست و چند بار کلمه صندوق و صناديق (ابن الزبير، ص 49، 51-53، 73، 79، 82، 85، 223، 242، 243، 337، 350، 377، 381، 382) آمده ست و اغلب آن موارد مربوط است به هداياي مهمي که بزرگي به بزرگي فرستاده بوده است.

 نسخه قابل چاپ