بانک مقالات زبان و ادبیات فارسی

در اين گفتار، با نگاهي به متون حقوقي و فقهي زبان پهلوي (فارسي ميانه)، برخي از واژه ها و اصطلاحات آيين دادرسي و قضايي عصر ساساني بررسي شده است. از متون به جا مانده پهلوي، شمار نوشته هاي فقهي و حقوقي درخور توجه است. دست كم هفت كتاب و رساله پهلوي حاوي مباحث فقهي و حقوق اجتماعي و خانوادگي به ما رسيده كه عناوين آنها به شرح زير است: ماديان هزاردادستان (ماده هاي هزارگانه حقوقي)؛ شايست نشايست؛ روايت اميد اشوهيشتان؛ روايت آذر فرنبغ فرخزادن؛ روايات فرنبغ سروش (چهار پرسش)؛ پرسش هاي هيريد اسفنديار فرخ برزين (سي پرسش)؛ پيمان كدخدايي (عقدنامه ازدواج). علاوه بر آنها، همه مطالب زند و نديداد (ترجمه پهلوي ونديداد) و كتاب هشتم دينكرد شامل خلاصه عناوين نسك هاي حقوقي (دادي d?g?(d اوستا و رساله هاي نيرنگستان و هيربدستان به مسائل فقهي و شرعي اختصاصي دارند. همچنين، در لابه لاي ديگر متون پهلوي، كم و بيش به مضامين حقوقي و فقهي اشاره شده است. (دادستان ديني، پرسش 53 و 61؛ رساله مختصر پرسشني ها كه بيشتر پرسش هاي آن در مايه حقوق و فقه است؛ نيز? (MACUCH 1993, p. 3sq
مهم ترين اين آثار ماديان هزاردادستان است. كه ذكر نام خسرو انوشيروان وخسروپرويز در آن تعلق آن را به قرن هاي چهارم تا ششم ميلادي محتمل مي سازد. از اين متن پهلوي تنها يك نسخه آشفته و ناقص به دست ما رسيده است. (? تاواديا، ص (182. مسائل حقوقي مدني و اجتماعي از قبيل حقوق زنان، بردگان، قيمومت، ارث، وام، رهن، اجاره، تاوان و غرامت، ضمانت، سود و بهره، مالكيت، موقوفات،‌ سهيم شدن در مسائل مالي و بنيادهاي مالي و شراكت هاي بازرگاني و ديگر امور مربوط به اين حوزه مباحثي است كه در آن مطرح شده است. (? دمناش، ص 781؛ تفضلي، ص 286 به بعد)

 نسخه قابل چاپ