بانک مقالات زبان و ادبیات فارسی

سر در آوردن از وزن متقارب شعر فارسي آن چنان كه در سروده هاي دقيقي و فردوسي و اخلاف آنان نمودار گشته به هيچ رو آسان نيست. نه تنها از سابقه آن، به دليل فقدان مدارك، پاك بي خبريم بلكه ميسرمان نيست معلوم سازيم كه اين سروده هاي به ظاهر همسان با يكي از اوزان شعر عربي بر سنتي ايراني مبتني است يا نه t. II, p, 187)، اساس فقه اللغه ايراني (cf. N?ldEkE, Grundr d. iran Phil.). اين وزن، آن چنان كه اول بار در شاهنامه عرضه شده، نسبتا كهن مي نمايد چون به لحاظ شكل ثبات شايسته دارد و به لحاظ فن هر چه كامل تر است.
ساختار آن معلوم است: هر مصرع آن چهار ركن به صورت و ترتيب زير دارد:
فعولن                فعولن                فعولن                فعل       يا
--u                    --u                    --u                    -u
همچنين مي دانيم كه اين انگاره با اتقان هر چه بيشتر در اشعار شاعران پارسي گو به كار رفته و سراسر ابيات شاهنامه با آن مطابقت دارد. اين وزن - در حالي كه متناظر آن در شعر عربي پذيراي اختياراتي گوناگون است و، به ويژه، در مواردي، به جاي هر يك از ركن هاي فعولن ركن فعول مي نشيند - در شعر فارسي ثابت و تغييرناپذير است و اين فرق نظرگير اوزان در دو زبان مذكور از ديرباز خاطر نشان شده است.
روكرت، شاعر و شرق شناس آلماني،‌ اين فرق را گوشزد ساخته بود و چنين مي پنداشت (Z.D.M.G., X, p. 280 et suiv) كه ايرانيان وزن متقارب را از اعراب به وام گرفتند و به آن اتقان بيشتري بخشيدند تا در برابر نهايت بي ثباتي كميت در واژه هاي زبان خود واكنش نشان دهند. آقاي نلدكه اين فرض روكرت را بي آنكه با آن مخالفت كند گزارش كرده t. II, p. 188)، اساس فقه اللغه ايراني (Grundr. d. iran, Phil. هر چند براي آن شروط محدود كننده مهمي قايل شده است.

 نسخه قابل چاپ