بانک مقالات الهیات و معارف اسلامی

انديشه درباره علت العلل همه اشيا از نخستين روزهاي خلقت، ذهن بشر را به خود مشغول كرده است. تلاش بشر در جهت كشف علت اصلي پيدايش جهان موجب پيدايش علوم و فلسفه شد. نخستين انديشمندان يونان باستان، نظير طالس (Thales)، آناكسيمنس (Anaximens) و هراكليتوس (Heraclitus) علت اصلي پيدايش جهان را در عالم ماده به جستجو پرداختند و عناصري مانند آب، هوا و آتش را علت العلل موجودات اين عالم معرفي كردند.
افلاطون كه پس از اين فلاسفه ظهور كرد از نخستين متفكراني است كه اعتقاد داشت علت اصلي پيدايش اين جهان نمي تواند خود يكي از عناصر آن باشد بلكه بايد اين علت را در عالم ديگري جستجو كرد. او «دميورژ» (Demiurge) را كه به معني صانع و ناظم است، به عنوان علت فاعلي جهان معرفي كرد. از نظر افلاطون «دميورژ» اين جهان را از عدم خلق نكرده، بلكه او فقط آن را از بي نظمي و آشفتگي محض و به اصطلاح خود او «خوآ» (Chaos) نجات داد و بر اساس طرح و نقشه اي قبلي منظم كرده است. به همين خاطر مي توان گفت از نظر افلاطون مهم ترين صفت صانع (دميورژ)، ناظم بودن اوست. افزون بر اين صفت، افلاطون صفات ديگري مانند حكمت، علم، زيبايي و دوري از بخل و حسد را براي دميورژ اثبات مي كند و اين صفات تقريبا همان صفاتي است كه در اديان، به ويژه اديان آسماني براي خدا ثابت مي شوند. اين مقاله به بررسي نظر افلاطون درباره علت اصلي پيدايش جهان اختصاص دارد. اما از آنجا كه تفكر افلاطون درباره اين مساله به نوعي با انديشه هاي حكماي قبل از او ارتباط دارد، نگاهي اجمالي به برخي از مهم ترين نظريه هاي قبل از او به عنوان مقدمه ضروري به نظر مي رسد.

 نسخه قابل چاپ