بانک مقالات الهیات و معارف اسلامی

معنا و ماهيت دروغ گرچه در ابتدا روشن مي نمايد، ولي با اندکي تامل، پرسش هاي زيادي پيرامون آن مطرح مي شود که پرداختن به آن را ضرورت مي بخشد. به نظر مي رسد در ماهيت دروغ چهار شرط لازم است: شرط بيان خبر، شرط خلاف واقع بودن خبر، شرط تخاطب و شرط قصد فريب داشتن. بين دروغ و فريب فرق است. دروغ نوعي فريب است که منحصر در گفتار و هر چيزي که قائم مقام گفتار باشد مانند نوشتار و اشاره است نه در مطلق قول و فعل، همچنين دروغ در خبر ممکن است نه در مطلق کلام. فريب در مطلق قول و فعل امکان دارد. دروغ مخالفت مراد متکلم با واقع نفس الامر است نه مخالفت ظاهر کلام با واقع يا اعتقاد متکلم. قصد عمد و علم به نادرستي خبر در دروغ شرط است. دروغ چون در اخبار، محقق است پس بدون وجود مخاطب امکان ندارد. دروغ هميشه با قصد فريب مخاطب همراه است. دروغ يعني «شخصي با قصد اخبار از واقع، خبر خلاف واقعي که خود علم به خلاف بودن آن دارد به شخص ديگر بدهد با اين قصد که او باور کند اين خبر واقعيت دارد». براي حل نزاع فرق کلامي در ذاتي يا اعتباري بودن قبح دروغ بايد به ماهيت و تعريف دروغ رجوع کرد. اگر دروغ را خبر خلاف واقع تعريف کنيم، اين عمل ذاتا قبيح نيست مگر وجوه و اعتباراتي چون ضرر زدن، فريب دادن، اغرا به جهل به آن اضافه شود، ولي اگر دروغ را خبر خلاف واقع با قصد فريب ديگران تعريف کنيم قبح آن ذاتي خواهد بود.

 نسخه قابل چاپ