بانک مقالات الهیات و معارف اسلامی

در تبيين و تعريفي که ارسطو از زمان عرضه مي کند، دو جنبه را مي توان يافت که علي الظاهر متعارض به نظر مي رسند. وي، از طرفي، زمان را به «عدد حرکت از حيث پيش و پس» تعريف مي کند و «عدد» در هيچ کدام از آثار او متصل دانسته نشده است. از طرف ديگر، به دليل ارتباط زمان با حرکت، آن را متصل مي داند، چون حرکت متصل است. بدين ترتيب، به نظر مي آيد که او زمان را هم منفصل دانسته است و هم متصل. در نوشتار حاضر سعي شده است که، ضمن بررسي راه حل هاي پيشنهادي شارحان، با الهام گرفتن از خود ارسطو، راه حل کامل تري براي اين تعارض ارائه گردد و از تعريف او رفع ابهام شود.
حاصل آنچه از اين بررسي به دست مي آيد اين است که اولا، عدد مورد نظر در تعريف ارسطو نه، به اصطلاح، عدد عاد (مثلا 2 و 3) بلکه عدد معدود (مثلا 2 متر، 3 ساعت) است و ثانيا، با دخالت نفس به عنوان فاعل شناسا در تشخيص پيش و پس حرکت است که زمان حالت مقداري و عددي پيدا مي کند. تاکيد بر نقش عنصر فاعل شناسا را مي توان پيام جديد اين مقاله در رفع ايهام تعارض در تعريف ارسطو از زمان دانست.