چکيده فارسي:
با اين که اشتمال قرآن کريم بر آيات محکم و متشابه، نص صريح قرآن در آيه هفتم سوره آل عمران است، با اين حال، هنوز برخي از زواياي اين بحث در پرده ابهام قرار دارد. به طور کلي، يکي از مشکلاتي که در تفسير مفاهيم و مصاديق واژه ها و اصطلاحات قرآن و هر متن تاريخي ديگر به وجود مي آيد، تغيير معاني اصطلاحي واژه ها در گذر زمان و در نهايت، خلط و در هم تنيدن معاني مختلف يک اصطلاح است. در هر زباني اصطلاحات دچار تغيير در معاني مي شوند و در هر زمان چه بسا معاني جديدي به برخي واژه ها تزريق مي شود که با معنا يا معاني قبلي قدري متفاوت مي شود. به نظر مي رسد که اصطلاح دوگانه «محکم و متشابه» نيز در زمره همين اصطلاحات است.
اين مقاله در صدد است تا بين آنچه که در احاديث و آثار در تبيين معنا و مصداق محکم و متشابه آمده، با آنچه که متقدمان و متاخران و معاصران در اين باره گفته اند، مقايسه اي انجام دهد و آن گاه، با توجه به فضا و سياق آيه هفتم سوره آل عمران به داوري بنشيند که اين اصطلاحات در گذر از دو دوره «اثر» و «راي» تا چه اندازه از اصطلاح اوليه قرآني خود دور شده اند.
به نظر نويسندگان مقاله، دو قرآن پژوه بزرگ معاصر، علامه محمد حسين طباطبايي و آيه اله محمد هادي معرفت با نقد اصطلاح محکم و متشابه نزد اصوليان و مفسران پيشين، با تبييني نسبتا جديد از محکم و متشابه، به اصطلاح قرآني نزديک تر شده اند و نيز آنچه در احاديث و آثار آمده، گرچه تا حدودي قرين اضطراب و تشويش است، اما به اصطلاح قرآني نزديک تر است تا آنچه که ابتدا در اصطلاح اصوليان و سپس مفسران و دانشمندان علوم قرآني رايج شده است.
چکيده عربي:
يحاول المقال الحاضر إجراء مقايسة بين ما ورد في الأحاديث والآثار في خصوص معني المحكم و المتشابه ومصاديقهما، و بين ما قاله المتقدمون و المتأخرون و المعاصرون في هذا المجال، و بلحاظ أجواء و سياق الآية السابعة من سورة آل عمران المباركة نجلس علي طاولة التحكيم لنري مقدار ما ابتعدت به هذه الاصطلاحات عن معناها الأولي والقرآني عند عبورها من مرحلتي «الأثر» و «الرأي».
الذي يراه كتّاب المقال هو أن الباحثين القرآنيين الكبيرين في العصر الحاضر و هما العلامة الطباطبائي و آية الله محمد هادي معرفة ومن خلال نقدهما لاصطلاح المحكم و المتشابه عند الأصوليين و قدماء المفسرين، استعرضا معني جديد نسبيا للمحكم و المتشابه، و هذا المعني أقرب للاصطلاح القرآني. كما أن ما جاء في الأحاديث و الآثار – و إن كان فيه نوع من التشويش و الاضطراب - هو أقرب للاصطلاح القرآني من الاصطلاح الرائج بين الأصوليين و المفسرين و علماء علوم القرآن.
