سکوی اخبار قرآنی: قرآن پژوهی،قرآن شناسی و....

گروه انديشه: در كنار كتاب‌های لغت و تفاسير، خود قرآن كريم و سياق آيات آن منبع اصلی و نهايی برای فهم معنای كلمات كتاب وحی است و می‌توان پس از اخذ بخش يا سطحی از معنای كلمه از كتاب‌های لغت، با دقت و تأمل در آيات قرآن كريم معنای اين كلمات را ارائه داد.

حجت‌الاسلام و المسلمين سيدمحمود طيب‌حسينی، استاديار گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

حجت‌الاسلام و المسلمين سيدمحمود طيب‌حسينی، استاديار گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و نويسنده كتاب «درآمدی بر مفردات قرآن» در گفت‌و‌گو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) اظهار كرد: بيش از 20 سال از تأسيس رشته علوم قرآنی در دانشگاه‌های كشور ما(گرايش علوم قرآن و حديث و سپس رشته علوم قرآن و تفسير) می‌گذرد و يكی از واحدهای درسی كه از همان روزهای نخست در برنامه اين رشته و گرايش گنجانده شده، بحث مفردات است.

وی با بيان اين‌كه در طی اين مدت يك اثر منقح، منظم و درخور در باب مفردات انجام نگرفته بود، عنوان كرد: حدود 10 سال پيش چند كار در زمينه مفردات عرضه شد كه برخی از آنها تعدادی از كلمات قرآن را از همان متن عربی منابع مختلف استخراج و در كتاب چاپ كرده و در كلاس درس تدريس می‌كردند؛ بدين صورت كه استاد متن چند خط را برای دانشجويان ترجمه می‌كرد و دانشجويان همان را امتحان می‌دادند.

اين محقق و پژوهشگر بيان كرد: چند كتاب نيز به زبان فارسی نوشته شد كه آنها نيز به همان شكل بودند؛ يعنی ترجمه برخی از كلمات كه منتخب خود استاد بود، در كتابش گرآوری شده بود و تدريس می‌شد؛ ضمن آن‌كه كتابی به تأليف آقادی دكتر بابك فرزانه حدود 5 سال پيش با نام «مفردات قرآن» منتشر شد كه آن هم تركيبی از بخش‌های فارسی و عربی بود.

حجت‌الاسلام طيب‌حسينی تصريح كرد: به نظر می‌آمد كه هيچ‌كدام از اين آثار پاسخگوی نياز دانشجويان رشته علوم قرآن و حديث، به‌ويژه در مقطع كارشناسی ارشد نيستند. با وجود خدمات اساتيد، آثار بسيار اندك بوده و پاسخگوی نيازهای گسترده دانشجويان اين رشته نبود و با وجود مفيد بودن آثار تأليف شده در اين حوزه، به نظر می‌آمد كه در زمينه مباحث نظری مفردات، كاری در زبان فارسی و در ايران، آن هم برای دانشجويان انجام نشده بود.

وی درباره چگونگی تأليف اين اثر اضافه كرد: حدود سه سال قبل مركز حوزه علميه خواهران در قم پيشنهاد تأليف كتابی در اين حوزه و در مقطع كارشناسی ارشد به بنده دادند كه بخشی از آن مباحث نظری را بررسی و بخش ديگری از آن به معنا كردن مفردات قرآن كريم اختصاص يافته باشد. بنده اين پيشنهاد را پذيرفتم و اين تحقيق بيش از دو سال ادامه يافت و حاصل آن نيز همين كتابی است كه با عنوان «درآمدی بر دانش مفردات قرآن كريم» منتشر شده است.

طيب‌حسينی در بيان ويژگی‌های اين كتاب و تفاوت آن با آثار پيشين اظهار كرد: نخست آن كه بيش از نيمی از مباحث اين كتاب به مباحث نظری علم مفردات پرداخته است. منظور از مباحث نظری و مبنايی دانش مفردات بحث‌هايی چون اشتقاق و تأثير آن در مفردات قرآن كريم است. همچنين منابع مفردات را به طور گسترده در چهار محور لغت، شعر جاهلی، حديث و خود قرآن معرفی كرده‌ايم كه بدين شكل در آثار قبلی معرفی نشده بودند. بحث اشتقاق غالباً در آثار سابق مطرح نشده و در صورت طرح نيز بسيار مختصر بيان شده بود.

عضو هيئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه خاطرنشان كرد: همچنين در اين اثر بحث مبسوطی در باب ترادف و نقش آن در تفسير قرآن ارائه داده‌ و اين مطلب را تبيين كرده‌ايم كه اعتقاد يا عدم اعتقاد به ترادف چه تأثيری در تفسير قرآن می‌تواند داشته باشد و آثار و پيامدهای آن چيست.

اين محقق و پژوهشگر ادامه داد: بحث‌های اشتراك لفظی و معنوی، وجوه و نظائر، چند معنايی، لهجه‌ها و نقش آنان در تفسير كلمات قرآن، معربات و نقش آنان در تفسير كلمات قرآن و نيز بحث كلمات اضداد نيز از جمله مباحث نظری دانش مفردات هستند كه در اين كتاب مطرح كرده و اهميت آنها و نقش و آثار آنها را در تفسير قرآن بررسی كرده‌ايم.

وی بيان كرد: كتابی در زبان فارسی به‌ويژه برای دانشگاهيان و دانشجويان به اين شكل كه همه مباحث را در كنار هم جمع كرده باشد، نداريم. يعنی در طول اين 20 سال با وجود آنكه در بسياری از شاخه‌ها و مباحث علوم قرآنی كتاب‌های خوبی تأليف شده، در اين زمينه، به‌ويژه در سطح كارشناسی ارشد، با فقر منبع مواجه بوده‌ايم.

استاديار گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه خاطرنشان كرد: امتياز دومی كه بنده كوشيده‌ام تا در اين كتاب تأمين كنم و در ساير آثار يا ديده نمی شود و يا كمتر به چشم می‌خورد، آن است كه در همين مباحث نظری نيز مثال‌هايی كه برای مباحث ذكر شده، حتی‌الامكان مباحث شواهد و قرآنی بوده است. مثالهای موجود در كتابهايی كه در اين زمينه از عربی ترجمه شده و به اين مباحث پرداخته‌اند، به ندرت كلمات قرآن را به عنوان مثال ذكر كرده‌اند و اغلب مربوط به مثال‌هايی از كلمات زبان عربی، زبان‌شناسی عربی و فقه اللغة كهن است.

وی با بيان اين‌كه اين كتاب ناظر به كلمات قرآن كريم است و از همين روی بنده كوشيده‌ام تا همه مثال‌های مباحث نظری يا اغلب آنها را از قرآن كريم انتخاب كنم، افزود: ويژگی و امتياز ديگر اين كار كه باز در آثار قبلی ديده نمی‌شود اين است كه در بخش دوم اين كتاب كه اندكی بيش از صد صفحه كتاب را به خود اختصاص داده است، به شكل موضوعی پنج كلمه قرآن كريم را بررسی كرده و با اين كار بنده خواسته‌ام تا روش تفسير و معنا كردن كلمات قرآن كريم را به دانشجو ارائه دهم.

نويسنده كتاب «درآمدی بر مفردات قرآن» تشريح كرد: به معنای ديگر اين يك كار روشی است و بيشتر درصدد بوده‌ايم تا با اين كار به دانشجو الگو بدهيم. امتياز چهارم آن است كه در اين الگودهی و اين كار موضوعی خود، قرآن كريم را به عنوان يك منبع غنی بسيار مهم در معنا كردن كلمات خود معرفی كرده‌‌ايم. در بررسی اين پنج كلمه توفيقات خوبی داشتم و برای هر پنج كلمه معنای نوتر و دقيق‌تری ارائه داده‌ام كه اين معانی دقيق‌تر كمتر در كتاب‌های لغت مطرح شده است.

وی در تشريح اين مطلب گفت: بنده در كنار كتاب‌های لغت و تفاسير، خود قرآن كريم و سياق آيات آن را منبع اصلی و نهايی برای فهم معنای كلمات قرآن كريم قرار داده‌ام؛ يعنی بخش يا سطحی از معنای كلمه را از كتاب‌های لغت اخذ كرده و سپس با دقت و تأمل در آيات قرآن كريم معنای اين كلمات را ارائه داديم.

اين محقق و پژوهشگر اضافه كرد: اين پنج كلمه همگی حداقل سی تا چهل بار در قرآن به كار رفته‌اند و ما در همه اين موارد دقت و تأمل كرده و پس از آن با كلمات مشابه و مترادف آنها مقايسه كرده‌ايم و سپس هم معنای دقيق و هم تفاوت بسيار ظريفی بين كلمات به ظاهر مترادف استخراج كرده‌ايم و نتيجه‌ای كه بنده از اين پنج كلمه استخراج كرده‌ام، تقريباً نتيجه نوی است.

عضو هيئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار اميدواری كرد كه با ادامه اين راه و روش، كتاب مستقل كاملاً مفرداتی به روش موضوعی را كه بررسی معنای حدود صد كلمه قرآنی در برگيرد، بر اساس خود قرآن كريم تأليف كند.