سودان؛ سرزمين فرصت‌ها

سودان داراي ذخاير غني از سنگ آهن، نفت، مس، كروم، روي، تنگستن، ميكا، نقره و طلا مي‌باشد و از جمله كشورهايي است كه زمينه فعاليت و حضور شركت‎هاي ايراني در آن وجود دارد.

سودان در 1 ژانويه 1956 استقلال پيدا كرد. جمعيت اين كشور حدود 39 ميليون نفر است كه از نژادهاي سياه 52%، عرب 39%، بجا 6% و غيره 2% تشكيل شده است.
80 درصد مردم سودان مسلمان، 15 درصد انيميست و 5 درصد مسيحي هستند، زبان رسمي اين كشور عربي و انگليسي است (پس از صلح دولت مركزي با جنوبي‌ها، زبان انگليسي نيز رسميت يافت).
سودان در سال‌هاي اخير شاهد تحولات شگرفي بوده كه زمينه‌هاي تغييرات اساسي در مسير سياست‌هاي داخلي و خارجي اين كشور را فراهم آورده است. نخست اينكه، دولت مركزي تحت فشارهاي بين‌المللي و تحمل هزينه‌هاي زياد جنگ داخلي،‌ ناچار به پذيرش گفتگوهاي صلح با (شورشيان سابق) جنوب شد كه همراه با دادن امتيازات فراوان به طرف مقابل بود. از سوي ديگر، همزمان با مذاكرات صلح جنوب، در غرب اين كشور (دارفور) نيز بحران مزمن و فاجعه‌آميزي روي داد كه به موجب آن، دولت اسلامگراي عمرالبشير (در سال 1989 روي كار آمد) در موقعيت بسيار دشوار بين‌المللي قرار گرفت. نتيجه اين فشارها، همراهي بيشتر دولت مركزي با كشورهاي غربي از جمله تسريع در روند اجراي مفاد صلح جنوب، پذيرش حضور گسترده خارجي‌ها در دارفور و تعامل با احزاب مخالف دولت بود. مهمترين پيامد بحران دارفور را مي‌توان نظر دادستان دادگاه بين‌المللي كيفري لاهه در خصوص پيگرد قانوني عمرالبشير رئيس جمهور سودان به اتهام نقض حقوق بشر، جنايتكار جنگي و نسل‌كشي در دارفور نام برد.
سودان داراي ذخاير غني از سنگ آهن، نفت، مس، كروم، روي، تنگستن، ميكا، نقره و طلاست‌. توليد طلاي سودان در آستانه سال 2000 ميلادي به حدود 5 تن در سال رسيد.
منسوجات، سيمان، فرآورده‌هاي نفتي، شكر، صابون و كفش مهمترين توليدات صنعتي سودان هستند. ضمن آنكه عمده‌ترين محصولات كشاورزي اين سرزمين را پنبه، ارزن، خرما و سبزيجات تشكيل مي‌دهند.

* انتخابات رياست جمهوري

دولت نجات ملي با روي كار آمدن عمرالبشير رئيس جمهور فعلي در سال 1989 شكل گرفت. عمرالبشير در رأس كار بود تا سال 1996 اولين دور انتخابات رياست جمهوري در اين كشور شكل گرفت و وي بر رقباي خود پيروز شد. دومين دور انتخابات در سال 2000 برگزار شد و البشير مجدداً با اكثريت آراء بر رقباي خود پيروز شد البته در اين دور از انتخابات برخي احزاب انتخابات را تحريم كردند. با امضاي صلح فراگير بين دولت عمرالبشير و جنوبي‌ها در سال 2005 ميلادي به طولاني‌ترين جنگ در منطقه آفريقا پايان داده شد. در موافقت‌نامه، سازوكار تشكيل دولت وحدت ملي در دوره انتقالي تا سال 2011 درنظر گرفته شد و موضوع انتخابات رياست جمهوري سودان پيش از برگزاري رفراندم حق تعيين سرنوشت جنوب مشخص شد. در راستاي اجراي موافقت‌نامه صلح، در سال 2008 قانون انتخابات در مجلس ملي اين كشور به تصويب رسيد. در اين قانون تأسيس كميسيون ملي انتخابات، ثبت نام،‌ شيوه برگزاري انتخابات دولت ملي و رئيس دولت جنوب و شروط نامزدي عضويت در مجلس ملي و ايالت‌ها و مجالس قانونگذاري در ايالت‌ها و مراكز رأي‌گيري مشخص شد. بر اساس قانون انتخابات در سال 2009 سرشماري به عمل آمد و جمعيت سودان 39 ميليون و 154 هزار 490 نفر اعلام شد كه حدود 20 ميليون مرد و 19 ميليون زن را شامل مي‌شد.
عليرغم تحريم انتخابات از سوي برخي از احزاب مهم، نهايتاً انتخابات رياست جمهوري و پارلماني در 11 آوريل 2010 برگزار و عمرالبشير با كسب 68 درصد آراء در منصب خود ابقاء شد. در جنوب نيز «سلوا كر» با كسب 92 درصد آراء انتخاب شد. همچنين با برنده شدن حزب حاكم سودان در پارلمان، رئيس مجلس ملي اين كشور مجدداً انتخاب شد. بعضي از تحليل‌ها نتيجه انتخابات و نوع برخورد كشورهاي غربي با آن (عليرغم اشاره به تقلب هيچ جنجال خبري به راه نيانداختند و عملاً نتيجه را پذيرفتند) را مقدمه جدايي جنوب از اين كشور ارزيابي كرده‌اند. به هرحال مسئله برگزاري همه پرسي تعيين سرنوشت جنوب مهمترين موضوع سودان در ماه‌هاي آينده خواهد بود كه بر آينده اين كشور تأثير سرنوشت‌سازي خواهد داشت.

* روابط دو جانبه

آغاز روابط دو كشور به پيش از پيروزي انقلاب اسلامي باز مي‌گردد. رژيم‌هاي وقت دو كشور در تاريخ 1351/5/24 به برقراري مناسبات سياسي و دو ماه بعد به مبادله سفير مبادرت كردند. منصور خالد وزير خارجه سودان در آبان 1352 ضمن سفر به تهران، خواستار توسعه روابط دو جانبه شد. با ديدار نميري از ايران در تهران 1352/12/6مناسبات دو كشور كه هر دو طرفدار غرب بودند استحكام بيشتري يافت و يك موافقتنامه فرهنگي در 19 اسفند 1352 و موافقتنامه‌اي نيز در زمينه امور اقتصادي كه شامل وامي به سودان به ميزان 5/60 ميليون دلار بود، بين دو كشور به امضاء رسيد. پس از حادثه گروگان‌گيري در لانه جاسوسي آمريكا، روابط سياسي متوقف شد.
به دنبال روي كار آمدن دولت جديد در سودان در سال 1985 هيئتي از كشورمان به منظور اعلام پشتيباني به سودان سفر كرد و روابط سياسي پس از سه سال وقفه در سال 1364 از سر گرفته شد. با انتخاب صادق‌المهدي به عنوان نخست وزير، روابط دو كشور با روند رو به رشدي توسعه يافت. با روي كار آمدن دولت نجات ملي (انفاذ وطني) به رياست عمرالبشير در سال 1989 تا حال حاضر روابط دو كشور در بخش‌هاي مختلف توسعه يافته كه به شرح زير است.

اول) سياسي و پارلماني

روابط دو كشور در سال‌هاي اخير در زمينه سياسي با توجه به همسويي دولت مركزي سودان با بسياري از سياست‌هاي جمهوري اسلامي ايران، در سطح بسيار خوبي قرار داشته است كه مصداق آن را مي‌توان كثرت رفت و آمدهاي مسئولين بلند پايه دو كشور در چند سال اخير، برگزاري 10 دور اجلاس كميسيون مشترك همكاري‌هاي اقتصادي و نيز 9 دور اجلاس كميته مشترك سياسي نام برد. تعدد سفرهاي انجام گرفته بين دو كشور طي سال‌هاي اخير مؤيد روابط خوب بين دو كشور است. از جمله اين سفرها (علاوه بر سفر قبلي هاشمي رفسنجاني) ديدار خاتمي، رئيس جمهور سابق كشورمان از سودان از 13 تا 15 مهرماه 1383، سفر عمر البشير رئيس جمهور سودان از 13 تا 15مهرماه 1383، سفر احمدي‌نژاد به خارطوم از 9 تا 19 اسفند 1385 و سفر حداد عادل رئيس وقت مجلس به خارطوم از 13 تا 15 بهمن 1386، رئيس مجلس سودان براي شركت در كنفرانس حمايت از غزه، سفر لاريجاني رئيس مجلس شوراي اسلامي به خارطوم براي حمايت از سودان در قبال صدور حكم ديوان كيفري بين‌المللي، سفر وزير امور خارجه كشورمان به سودان از تاريخ 18 الي 20 آذرماه 1388 و سفر وزراي مختلف دو كشور مي‌توان نام برد. سفر والي خارطوم به تهران و اصفهان در مردادماه سال جاري از جمله تحولات مهم در روابط دو كشور طي ماه‌هاي اخير است.

دوم) اقتصادي

روابط تجاري و اقتصادي دو كشور طي سال‌هاي اخير با توجه به برنامه‌ريزي‌هاي به عمل آمده از روند رو به رشدي برخوردار شده و سير صعودي داشته است. در گذشته علي‌رغم وجود روابط سياسي سطح بالا بين دو كشور و تأكيد مقامات عاليه دو كشور مبني بر لزوم ارتقاي اين روابط خصوصاً در بعد اقتصادي و تجاري با موانعي در اين زمينه روبرو بوده‌ايم. گرچه تلاش‌هايي براي ايجاد بسترهاي لازم براي ايجاد توازن بين روابط سياسي و روابط اقتصادي به عمل آمده، اما تا رسيدن به حد مطلوب فاصله وجود دارد. در اين راستا و به منظور ارتقاء روابط اقتصادي با توجه به توانمندي‌ها، ظرفيت‌ها و امكانات موجود لازم است تلاش‌ها و اقداماتي در خصوص توسعه ارتباط بين سيستم‌هاي بانكي دو كشور، حمايت و پشتيباني دولت از سرمايه‌گذاران و تجار بخش خصوصي، توجه به تقويت و فعال ساختن شوراي بازرگاني مشترك دو كشور، بالا بردن سطح اعتبارات تخصيصي به سودان براي تأمين مالي پروژه‌هاي سرمايه‌گذاري به دليل عدم توانمندي طرف سوداني در تأمين مالي طرح‌ها، كوتاه شدن روند تأمين مالي پروژه‌هاي تعريف شده و تسريع روند تأمين اعتبار، ايجاد انگيزه و مشوق‌هاي لازم براي بخش خصوصي براي فعال شدن در آفريقا از جمله سودان به عمل آيد. در راستاي رسيدن به اهداف مذكور تاكنون گسترش فعاليت‌هاي جديد اقتصادي بين دو كشور در دستور كار قرار داده شد و فعاليت‌هايي از جمله افزايش اعتبارات تخصيصي به سودان از 90 ميليون دلار به 200 ميليون دلار در راستاي توسعه صادرات غيرنفتي و به منظور صدور خدمات فني - مهندسي و كالا به سودان در نظر گرفته شده است. بر اين اساس علاوه بر توسعه در بخش صنايع نظامي و دفاعي، 2 پروژه تصفيه خانه آب در دست اجراست (يكي از پروژه‌ها به بهره‌برداري رسيد) و چند پروژه ديگر در حال مذاكره و نهايي شدن مي‌باشد. تاكنون 10 دور كميسيون مشترك اقتصادي برگزار شده است. بر اساس آخرين اطلاعات دريافتي از گمرك سودان مبادلات تجاري دو كشور در سال 2008 بيش از 60 ميليون دلار بوده كه بخش عمده آن صادرات جمهوري اسلامي ايران به سودان است. طي چند سال گذشته سودان صادراتي به كشورمان نداشته و يا بسيار محدود بوده است. در سال 85 مقاديري بنزين از سودان به جمهوري اسلامي ايران صادر شد. همچنين اقلام قابل توجهي از محصولات ايراني از طريق كشورهاي ديگر از جمله امارات متحده عربي وارد سودان مي‌شود كه جزو آمار گمركي واردات از ايران به شمار نمي‌آيد كه در صورت لحاظ كردن اين آمار واردات از ايران بيش از آمار رسمي است.
در بخش همكاري اقتصادي، عليرغم اينكه پيشرفت خوبي حاصل شده، اما پيگيري بدهي‌هاي معوقه تاكنون نتيجه‌اي نداشته است. هرچند تصميم دولت جمهوري اسلامي ايران مبني بر استمرار همكاري‌هاي جديد اقتصادي با سودان و گره نزدن آن به پرداخت ديون معوقه، رسماً به رئيس جمهور و مقامات سوداني اعلام شده اما به نظر مي‌رسد سايه سنگين اين ديون‌ خصوصاً هنگام تخصيص اعتبارات مالي پرحجم همچنان بر روابط اقتصادي احساس مي‌شود.

سوم) فرهنگي

روابط فرهنگي دو كشور مانند روابط سياسي، رونق خوبي دارد. به عنوان نمونه مي‌توان به سفر وزير اوقاف و ارشاد سودان به تهران و امضاي سند همكاري با سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، اجرايي شدن توافقات امضاء شده بين وزارتخانه‌هاي آموزش عالي، تبادل هيئت‌هاي متعدد فرهنگي، برگزاري چندين نمايشگاه ايران شناسي در سودان، سفر هيئت‌هاي قرآني به سودان و اجراي برنامه متعدد فرهنگي در اين كشور اشاره كرد.

چهارم) نظامي

روابط ايران و سودان در بخش دفاعي در سطح بسيار خوبي بوده به نحوي كه روابط دفاعي دو كشور به عنوان يكي از محوري‌ترين موضوعات همواره مورد توجه و در دستور كار قرار داشته است.

پنجم) همكاري پليس

يكي از موارد همكاري دو كشور همكاري نيروي انتظامي و پليس است. موضوع همكاري‌هاي آموزشي از جمله موارد همكاري در اين بخش مي‌باشد كه به منظور توسعه روابط در اين بخش از رئيس پليس سودان براي سفر به كشورمان دعوت به عمل آمده است.

ششم) همكاري‌هاي پزشكي و هلال احمر

در راستاي كمك‌هاي انسان دوستانه كشورمان به بحران دارفور، اولين درمانگاه هلال احمر در منطقه دارفور تأسيس شد. همچنين مركز هلال احمر كشورمان در خارطوم فعاليت مي‌كند. علاوه بر اين در جريان سفر وزير بهداشت كشورمان به سودان سند همكاري در بخش بهداشتي به امضاء رسيد. همچنين اجراي سند امضاء شده و توسعه همكاري بين بنياد شهيد دو كشور در دست پيگيري است.