پرسش و پاسخ های اعتقادی

خداوند در قرآن قول استجابت دعاها را داده، پس چرا برخی از دعاها مستجاب نمی شود؟

اگر انسان شرایط را رعایت کند "دعای ممکن" او مستجاب خواهد شد و اصولاً امر غیر ممکن نه به دعا و نه به امر دیگر محقق نمی شود و اصلا استعداد وجود نداشته و شدنی نیستند. اما امور ممکن با دعا، شدنی خواهند بود. البته فراموش نشود که دعا جانشین عمل نیست و نمی توان بدون عمل و تنها با دعا به مقصود رسید، یعنی معنای امر کردن خداوند به بندگان که دعا کنید؛ این نیست که قوای خود را تعطیل کنید بلکه دعا باید همراه با اقدام باشد. البته پیدا کردن حالت دعا بسیار موضوعیت دارد؛ اگر کسی در دعا کردن حال معنوی پیدا کرد توفیقی است که نصیب هر کس نمی شود، مولوی عارف و شاعر بزرگ ایران داستانی نقل می کند[1]که خلاصه آن این است که: مردی بسیار دعا و گریه می کرد، شبانگاهی شیطان به او گفت: این همه «یا الله یا الله» گفتی، آیا خداوند حتی یک لبیک به تو گفت؟ مرد از این پیام دل آزرده شد و آن را باور کرد و دست از دعا و نیایش برداشت، چرا که می دید این اعمال سودی ندارد و خداوند به او اقبال نکرده است. یک شب ندای آسمانی او را متوجه اشتباهش کرد و به او گفت: همین که توفیق پیدا می کنی و «یا الله یا الله» می گویی این نتیجه لبیک گفتن ما است اگر ما لبیک نگوییم هرگز تو این حال معنوی را پیدا نمی کنی زیرا هر «یا الله» تو لبیک ماست و خود دعا کردن، یک ذخیره ای معنوی برای آخرت می باشد.

مطلب دیگر اینکه: بعضی دعاها به خاطر رعایت مصلحت خود دعا کننده روا نمی شود چون انسان به همه وجوه یک عمل احاطه علمی ندارد و ای بسا اموری را می خواهد که به ضرر او هستند، قرآن کریم در این مورد می فرماید: *وَ یَدْعُ الْانسَانُ بِالشرَِّّ دُعَاءَهُ بِالخَْیرِْ  وَ کاَنَ الْانسَانُ عجَُولًا*[2]  انسان (بر اثر شتابزدگی)، بدیها را طلب می‏کند آن گونه که نیکیها را می‏طلبد و انسان، همیشه عجول بوده است! و نیز می فرماید: ..وَ عَسیَ أَن تَکْرَهُواْ شَیًْا وَ هُوَ خَیرٌْ لَّکُمْ  وَ عَسیَ أَن تُحِبُّوا شَیًْا وَ هُوَ شَرٌّ لَّکُمْ  وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ[3]چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آن که خیرِ شما در آن است. و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه شرِّ شما در آن است. و خدا می‏داند، و شما نمی‏دانید.

و گاهی زمان استجابت در وقت دیگری است و آن زمانی که دعا می­کند به مصلحت دعا کننده نیست.

و اما اینکه قرآن مطلقا فرموده است دعا مستجاب می­شود، روایات رسیده از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اهل البیت این معانی را برای ما شرح و تفصیل می دهند و بسیار مطالبی در قرآن کریم هست که احکام و معارف مفصل آن در روایات آمده است، مثلاً قرآن کریم فرموده است: «نماز بخوانید» اما چند رکعت و چطور، دیگر در قرآن نیامده است.

در پایان نظر شما را به مطلبی حاوی حدیثی مفصل از امیرالمؤمنین علیه السلام در این باره از تفسیر نمونه جلب می نماییم.

کسی نزد امیر مؤمنان علی (علیه‏السلام) از عدم استجابت دعایش شکایت کرد و گفت با اینکه خداوند فرموده دعا کنید من اجابت می‏کنم ، چرا ما دعا می‏کنیم و به اجابت نمی‏رسد؟ امام (ع) در پاسخ فرمود :ان قلوبکم خان بثمان خصال:

اولها : انکم عرفتم الله فلم تؤدوا حقه کما اوجب علیکم ، فما اغنت عنکم معرفتکم شیئا .

و الثانیة : انکم آمنتم برسوله ثم خالفتم سنته و امتم شریعته فاین ثمرة ایمانکم ؟ و الثالثة : انکم قراتم کتابه المنزل علیکم فلم تعملوا به ، و قلتم سمعنا و اطعنا ثم خالفتم ! و الرابعه : انکم قلتم تخافون من النار ، و انتم فی کل وقت تقدمون الیها بمعاصیکم ، فاین خوفکم ؟ و الخامسة : انکم قلتم ترغبون فی الجنة ، و انتم فی کل وقت تفعلون ما یباعدکم منها فاین رغبتکم فیها ؟ و السادسة : انکم اکلتم نعمة المولی فلم تشکروا علیها ! و السابعة : ان الله امرکم بعداوة الشیطان ، و قال ان الشیطان لکم عدو فاتخذوه عدوا ، فعاد یتموه بلاقول ، و والیتموه بلا مخالفة .

و الثامنة : انکم جعلتم عیوب الناس نصب اعینکم و عیوبکم وراء ظهورکم تلومون من انتم احق باللوم منه فای دعاء یستجاب لکم مع هذا و قد سددتم ابوابه و طرقه ؟ فاتقوا الله و اصلحوا اعمالکم و اخلصوا سرائرکم و امروا بالمعروف و انهوا عن المنکر فیستجیب لکم دعائکم : .

قلب و فکر شما در هشت چیز خیانت کرده ( لذا دعایتان مستجاب نمی‏شود ) :

1 - شما خدا را شناخته‏اید اما حق او را ادا نکرده‏اید ، بهمین دلیل شناخت شما سودی بحالتان نداشته ! .

2 - شما به فرستاده او ایمان آورده‏اید سپس با سنتش به مخالفت برخاسته‏اید ثمره ایمان شما کجا است ؟

3 - کتاب او را خوانده‏اید ولی به آن عمل نکرده‏اید ، گفتید شنیدیم و اطاعت کردیم سپس به مخالفت برخاستید !

4 - شما می‏گوئید از مجازات و کیفر خدا می‏ترسید ، اما همواره کارهائی می‏کنید که شما را به آن نزدیک می‏سازد ...

5 - می‏گوئید به پاداش الهی علاقه دارید اما همواره کاری انجام می‏دهید که شما را از آن دور می‏سازد ...

6 - نعمت خدا را می‏خورید و حق شکر او را ادا نمی‏کنید .

7 - به شما دستور داده دشمن شیطان باشید ( و شما طرح دوستی با او می‏ریزید ) ادعای دشمنی با شیطان دارید اما عملا با او مخالفت نمی‏کنید .

8 - شما عیوب مردم را نصب العین خود ساخته و عیوب خود را پشت سر افکنده‏اید ... با این حال چگونه انتظار دارید دعایتان به اجابت برسد ؟ در حالی که خودتان درهای آنرا بسته‏اید ؟ تقوا پیشه کنید ، اعمال خویش را اصلاح نمائید امر به معروف و نهی از منکر کنید تا دعای شما به اجابت برسد .

این حدیث پر معنی با صراحت می‏گوید : وعده خداوند به اجابت دعا یک وعده مشروط است نه مطلق ، مشروط به آنکه شما به وعده‏ها و پیمانهای خود عمل کنید در حالی که شما از 8 راه پیمان شکنی کرده‏اید ، و اگر به این پیمان شکنی پایان دهید دعای شما مستجاب می‏شود .

عمل به دستورات هشتگانه فوق که در حقیقت شرائط استجابت دعا است برای تربیت انسان و به کار گرفتن نیروهای او در یک مسیر سازنده و ثمر بخش کافی است.[4]