پرسش و پاسخ های اعتقادی

چه مقدار دعا مطلوب است و کمی و زیادی آن منوط به چه شرائطی است؟

دعا در لغت به معنای خواندن و خواستن است.

این معنا دلالت روشنی بر نیازمندی انسان به آفریننده خود دارد. و نیازمندی او دلالت دارد که انسانی که سر تا پایش احتیاج بلکه وجودش ربط محض است و از خودش هیچ ندارد، از نبود، بود شده «هَلْ أَتی عَلی الانسنِ حِینٌ مِّنَ الدَّهْرِ لَمْ یَکُن شیْئاً مَّذْکُورا»آیا زمانی طولانی بر انسان گذشت که چیز قابل ذکری نبود؟![1]

بعد هم که قابل ذکر شد برای ادامه حیات خود، هر آن، نیاز به لطف و عنایت خداوند دارد تا زنده بماند. مانند لامپی که دائما از نیروگاه برق نیرو می گیرد تا روشن بماند و اگر یک لحظه ارتباطش با نیروگاه قطع گردد خاموش می گردد.

همانگونه که از آیات و روایات استفاده می شود، دعا وسیله ارتباط بین خالق و مخلوق است، و پروردگار جهان برای حفظ این ارتباط دستور فرموده است که بندگان او را بخوانند:

«وَقَالَ رَبُّکمُ ادْعُونی أَستَجِب لَکمْ إِنَّ الَّذِینَ یَستَکْبرُونَ عَنْ عِبَادَتی سیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» "‏پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانید تا (دعای) شما را بپذیرم! کسانی که از عبادت من تکبّر می‏ورزند به زودی با ذلّت وارد دوزخ می‏شوند!"[2]

در این آیه چند نکته قابل توجه است:

1-"و قال ربکم" واژه رب را بکار گرفته و خواسته بما بفهماند شما دستپرورده من هستید، و شاید بهمین دلیل باشد که در آیات زیادی دعاها را اولیاء خدا اعم از پیامبران و غیر آنها با واژه "رب" شروع می کرده اند که ارتباط رب و مربوب را فراموش نکنند.

2-با واژه "ادعونی" امر حاضر که دلالت بر وجوب دارد فرموده: مرا بخوانید. یعنی این خواندن و دعا امری است الزامی.

3-باز تهدید هم نموده که اگر کسی از "دعا" که عبادت من است تکبر ورزد، بزودی ذلیلانه او را وارد جهنم می کنم[3].

پس باید توجه داشته باشیم که دعا و ارتباط با حضرت حق امری حیاتی است و حیات معنوی انسان بستگی به دعا دارد، بلکه ارزش انسان به دعا است.[4]

پس در هر حال باید دعا نمود، و در نمازهای واجب و مستحب در شبانه روز چندین بار، بعد از نماز، قبل از نماز، دعای صبحگاهی، و شامگاهان، نیمه شب، شب جمعه، صبح جمعه، موقع خوردن، موقع خوابیدن، بیدار شدن، وقت سوار شدن، پیاده شدن، در همه حال به زبان حال و یا به زبان قال باید خدا را خواند.

و گفته شد که دعا بهترین عبادت است آنچه مستجاب شد، که به مطلوب رسیده و آنچه مستجاب نگردد پاداش آنرا در عالم آخرت به انسان داده می شود. و اگر در حدیث فرموده:"یا اباذر یکفی من الدعا مع البر ما یکفی الطعام من الملح"نمی خواهد دعا را محدود به مقدار معلوم یا زمان معین نماید، بلکه می خواهد بفهماند اگر کسی عملش نیک باشد، دارای تقوای الهی باشد، یک بار هم بگوید خدا کفایت می کند و دعایش مستجاب می گردد. مثلا اگر یک بار بگوید خدایا باران رحمتت را بر ما بباران کفایت می کند.

ولی کفایت معنایش این نیست که بعد دعا نکند، بلکه وقتی دعایش مستجاب شد تازه باید خدا را شاکر و ذاکر باشد که دعایش را مستجاب نموده است. و همین روایت که در خود سوال آمده دلالت روشنی دارد که: دعا کلید رحمت است و مایه روا شدن هر حاجتی.

پس حدیث اول می خواهد شأن عمل را معرفی کند، و نمی خواهد از ارزش دعا بکاهد یا آنرا محدود به زمان و یا مقدار معین نماید.