پرسش و پاسخ های اعتقادی

قبض و بسط روح آدمی در دعا

اساساً روح آدمی بگونه ای است که دچار قبض و بسط می شود و جز احدی از اولیاء خداوند همگان کم و بیش این حالت را دارند و قلب چون احوالش دگرگون می شود نام قلب را بر آن نهاده اند.

گفت پیغمبر که قلب چون پریست               در بیابانی اسیر صرصریست[1]

تا حدودی این حالت قابل توجیه و طبیعی است.

از سوی دیگر تمام رفتار و حتی اندیشه های انسان در شخصیت او متبلور گشته و نمایان می شوند بعضی از اعمال موجب صیقلی روح و طهارت آن می شود و بعضی از اعمال و حالات موجب زنگار آلود شدن آن می شوند. که در روایات به این مهم پرداخته اند و همین طور آیات قرآن کریم این مهم را مورد توجه قرار داده است.

از اموری که موجب قبض روح آدمی و ملال آن می شود می توان به ستم کردن بر بندگان، غفلت، اصرار بر هر نوع گناه و معصیت، عدم کنترل زبان، عدم توبه و بازگشت به خداوند، حرام خواری، پرده دری در حق دیگران و... نام برد و از اموری که موجب بسط و نشاط روح می شوند اموری از قبیل ذکر و توجه، ترک گناه و معصیت توبه، شب زنده داری، صلوات بر محمد و آل محمد، کمک به مستمندان و ضعفا و رعایت عفت و پاکدامنی و هر مسأله ای که موجب صیانت نفس و تقوای آدمی شود و یادآوری قیامت و تلاوت قرآن...

در دعای کمیل می خوانیم که (اللهم اغفرلی الذنوب التی تحبس الدعا، خدایا گناهانی که موجب محبوس شدن دعا می شوند را بیامرز) و در حدیث است که پیامبر فرمود:(إِنَّ الْقُلُوبَ تَصْدَأُ کَمَا یَصْدَأُ الْحَدِیدُ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا جَلَاؤُهَا قَالَ قِرَاءَةُ الْقُرْآنِ وَ ذِکْرُ الْمَوْتِ، یعنی قبلها زنگ زده می شوند همانگونه که آهن زنگار زده می شود عرض شد یا رسول الله با چه جلا داده می شود، فرمود: ، تلاوت قرآن و زیاد یادآوری کردن مرگ)[2].

ورای مطالبی که بیان شد نباید نقش فیزولوژی و طبیعی و ارتباط جسم و جان را نادیده گرفت کسالت جسمانی خستگی و ضعف جسمانی از جهات متعدد هم می تواند عامل کسالت روحی و قبض معنوی باشد که ورزش کردن و تغذیه مناسب در این حقیقت بی تأثیر نیست.

یادآوری کردن این نکته لازم است که حضرت امیر(ع) می فرمایند:( قلبها گاهی رو می آورند و گاهی پشت می کنند آنگاه که رو می آورند پس نوافل و مستحبات را بر او حمل کنید و هنگامی که پشت می کند فقط به واجبات اکتفاء کنید. و این معنای دقیق در چند روایت آمده است )[3]

و هم چنین فرمودند:( این قلبها ملول و خسته می شوند همان گونه که بدنها خسته می شوند در این موقع برای آنها لطایف و ظرافتهای حکمت و تازه های حکمت را بجویید.[4]