جزوات و مقالات فلسفی

در کتاب تعليقات - که به احتمال زياد حاصل درس نوشته هاي شاگردان شيخ الرييس است - تلاش مي شود تا به پارادوکسي در خصوص علم به جوهر پاسخ داده شود. اين پارادوکس را مي توان بدين صورت بازسازي کرد که اگر با علم به شي، عين ماهيت آن به ذهن مي آيد، آن گاه وقتي به جوهري علم پيدا مي کنيم بايد عين ماهيت آن، که جوهر است، به ذهن بيايد. از طرف ديگر، در فلسفه مشا، علم از کيفيات نفساني و از اعراض است. بدين ترتيب، با تناقضي مواجه مي شويم که علم ما به جوهر هم بايد جوهر باشد و هم بايد عرض باشد و جوهر نباشد. پاسخ تعليقات به اين پارادوکس آن است که آن چه جوهر است، مفهوم جوهر است که همان «در موضوع نبودن» است و آن چه عرض است، علم ما به جوهر است که از کيفيات نفساني است. بنابراين موضوع در دو گزاره به ظاهر متناقض عينا يکي نيست، بلکه در يکي مفهوم جوهر است و در ديگري مصداق ذهني جوهر. از اين جا معلوم مي شود که پاسخي که صدرالمتالهين با به کارگيري مفاهيم حمل اولي ذاتي و حمل شايع صناعي به اين پارادوکس (و پارادوکس هاي مشابه، مانند پارادوکس معدوم مطلق و يا کلي و جزيي) مطرح مي کند، در آثار شيخ الرييس سابقه دارد.

 نسخه قابل چاپ