جزوات و مقالات فلسفی

نجم الدين كبري (د 618 ق)، يكي از شخصيت هاي اثر گذار و نو انديش در حوزه عرفان نظري است كه تاملات او در حوزه هاي انسان شناسي، فلسفه ذهن و به خصوص معرفت، در تاريخ تصوف و تاريخ معرفت شناسي اسلامي حايز اهميت است. او در بحث پيرامون "خواطر"، گونه هاي مختلف خواطر نوراني و ظلماني را مورد بحث قرار داده و آنگاه به گونه اي برتر از خواطر، يعني الهام الهي پرداخته و تصويري كامل از نظريه يادآوري را ارايه داده است. نزد او، انسان براي زندگي خاكي خود به حواس و عقل نيازمند است، اما براي دست يافتن به معرفتي درباره حقايق جهان، در حالت كوري است، مگر آنكه با مجاهده پرده از پيش او بر افتد نجم الدين، عقل را به عنوان نعمتي الهي براي دستيابي به معرفت مورد ستايش قرار داده، اما از فريفته شدن آن به ادراكات حسي و دانايي هاي دنيوي نگران بوده است. او به حقيقتي عظيم در عالم نوراني به عنوان "عقل كبير" باور دارد كه تنها ابزار در يافتن آن، همان عقل فردي متعلق به انسان، يا "عقل صغير" است. به باور او هيچ گوهري جز جنس خود را نتواند ديد. در راستاي برون آمدن از كوري، نجم الدين مبحث "غيبت" را گشوده است، حالتي برخاسته از تصفيه وجود كه سالك را قادر مي سازد تا برخي از حقايق پنهان عالم را مشاهده كند. او به سه مرتبه از غيبت اشاره كرده است كه مرتبه نازل آن كه براي عموم مردم دست يافتني است و والا ترين مرتبه اش، شهادت حقيقي است كه براي برترين انسان هاست.
نجم الدين با سخن از "ذوق"، به مثابه گونه اي از حس غيبي كه قدرت تميز حقايق را به انسان مي دهد، ذوق را در تقابل با مشاهده قرار داده و مباحثه معرفتي خود را بسط داده است؛ وي در اين تقابل بر آن است تا در برابر وضوح حاصل از مشاهده، معرفت حاصل از ذوق را معرفتي حقيقي و شايسته اعتبار، اما با گونه اي از ابهام و عدم وضوح برشمارد. نزد او سبب مشاهده گشوده شدن بصيرت به کنار رفتن پوشش ها از پيش روي، و سبب ذوق تبديل وجود و "ارواح" است.