پاسخ به:اخبار حوزه دین و اندیشه
سه شنبه 22 فروردین 1391 7:04 PM
2
| مواقف قیامت و حساب |
| موقفهای قیامت قرآن كریم در مورد طولانی بودن روز قیامت دو تعبیر متفاوت دارد: 1. یك جا آن را معادل پنجاه هزار سال دانسته و فرموده است: «تَعْرُجُ الْمَلائِكَهُ وَ الرُّوحُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَهٍ».[1] ـ فرشتگان و روح در روزی كه برابر با پنجاههزار سال است به سوی خدا بالا میروند. از سیاق آیات برمیآید كه مقصود از اینروز، روز قیامت است، و مراد این است كه آن روز به مقیاس سالهای دنیا برابر پنجاههزار سال خواهد بود، و منظور از عروج فرشتگان به سوی خداوند این است كه در آن روز نظام دنیا به هم خورده و اسباب و وسایط تدبیر جهان برچیده میشوند، و فرشتگان ـ كه از وسایط تدبیر الهی هستند ـ به جانب عرش الهی باز میگردند، چنانكه میفرمایند: «وَ تَرَى الْمَلائِكَهَ حَافِّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ».[2] ـ «روح»، از موجودات عالم بالاتر و غیر از فرشتگان است، چنانكه میفرماید: «یُنَزِّلُ الْمَلائِكَهَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ».[3] و آن غیر از جبرئیل است، زیرا قرآن جبرئیل را «روح الأمین»[4] و «روح القدس»[5] نامیده است نه روح به طور مطلق: بدیهی است كه مقید با مطلق متفاوت است.[6] 2. در جای دیگر آن را برابر با یكهزار سال دانسته و فرموده است: «یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَهٍ مِمَّا تَعُدُّونَ».[7] ـ خداوند امر آفرینش را از آسمان (مقام ربوبی) به سوی زمین تدبیر میكند، آنگاه موجودات در روزی كه برابر با هزار سال دنیوی است به سوی او باز میگردند. گروهی از مفسران در وجه جمع میان این دو زمان متفاوت، گفتهاند: در قیامت پنجاه موقف وجود دارد كه توقف بندگان در هر یك برابر، با هزارسال دنیوی است.[8] برخی از روایات نیز این نظریه را تأكیده میكند، چنانكه محدث كلینی(ره) در روضه كافی، و شیخ طوسی(ره) در امالی از امام صادق ـ علیه السلام ـ روایت كردهاند كه فرمود: «قبل از آن كه به حساب شما رسیدگی شود، خودتان به حساب خود برسید، زیرا در قیامت پنجاه موقف است كه مدت هر یك، برابر با هزار سال دنیوی است.» آنگاه آیه دوم را تلاوت كرد.[9] نیز امام علی ـ علیه السلام ـ در پاسخ فردی كه آیات قرآن را درباره سخن گفتن انسانها در قیامت تناقضآمیز پنداشته بود ـ چرا كه در برخی از آیات آمده است كه در روز قیامت به انسانها اجازه سخن گفتن داده نمیشود، و در آیات دیگر آمده است كه آنان با یكدیگر سخن میگویند ـ فرمود: «در قیامت مواقف مختلفی وجود دارد، و اختلاف آیات مزبور ناظر به موقفهای مختلف قیامت است.»[10] یادآوری این نكته لازم است كه از برخی روایات برمیآید كه طولانی بودن روز قیامت و مواقف آن به وضعیت عقیده و عمل انسانها بستگی دارد. و به همین دلیل، بر مؤمنان و پارسایان بسیار زودگذر خواهد بود. ابوسعید خدری میگوید: در حضور پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ از طولانی بودن روز قیامت اظهار شگفتی و نگرانی شد، پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: «به پروردگارم سوگند، روز قیامت برای مؤمنان از خواندن یك نماز واجب نیز آسانتر خواهد بود».[11] حساب اعمال قرآن كریم در آیات متعدد قیامت را «یوم الحساب» نامیده است.[12] «واژه حساب» در لغت عبارت است از بررسی و جمع اعداد و مقادیر و تعیین حاصل آنها. بنابراین، از آن جا كه مكلفان در قیامت حاصل جمع میان اعمال خوب و بد خود را مییابند، روز قیامت، روز حساب نامیده شده است.[13] بنابراین، غرض از رسیدگی به اعمال مكلفان این نیست كه خداوند بر مقدار اعمال نیك و بد آنان آگاه گردیده، آنگاه به آنها پاداش و كیفر مناسب میدهد، زیرا او دانای مطلق بوده و بر همه چیز آگاه است ـ بلكه، همانگونه كه بیان گردید ـ مقصود این است كه مكلفان با مشاهده اعمال خوب و بد خود، به حساب خویش آگاه شده و بر رحمت و عدل الهی در مقام كیفر و پاداش كاملاً واقف میگردند. از اینرو، قرآن كریم در عین این كه خداوند را حسابرس اعمال بندگان دانسته و میفرماید: «إِنَّ إِلَیْنا إِیابَهُمْ ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنا حِسابَهُمْ».[14] در جای دیگر، خود انسانها را حسابرس اعمال خود معرفی نموده و میفرماید: «اقْرَأْ كِتابَكَ كَفى بِنَفْسِكَ الْیَوْمَ عَلَیْكَ حَسِیباً».[15] ـ نامه عمل خود را بخوان، امروز كافی است كه خود به حساب خویش برسی. بر این پایه، علی ـ علیه السلام ـ فرموده است: «روز قیامت اعمال بندگان در برابر دیدگان آنان نمایان میگردد، «أعْمَالُ العِبَادِ فِی عَاجِلِهِم، نَصْبُ أعْیُنهِم فی آجِلِهِم».[16] از اینجا، میتوان به راز «سریع الحساب» بودن خداوند كه در آیات قرآن آمده است پی برد، و نیز دانست كه چگونه خداوند در روز قیامت حساب همه مكلفان را یكجا بررسی میكند، چنانكه وقتی از علی ـ علیه السلام ـ در این باره سؤال شد، فرمود: همانگونه كه یك جا به آنان روزی میدهد، حساب آنان را نیز یكجا رسیدگی مینماید: سُئِلَ ـ علیه السلام ـ كَیْفَ یُحَاسِبُ اللهَ الخَلْقَ عَلَی كَثْرَتِهِم؟ فَقَالَ ـ علیه السلام ـ : كَما یرزُقُهم علی كَثرتهم.[17] و نیز فرمود: «إنَّهُ یُحَاسِبُ الخَلقَ دَفْعَهً، كَمَا یَرْزِقُهم دَفْعَهً».[18] شیخ مفید(ره) درباره حقیقت حساب در قیامت گفته است: «حساب عبارت است از مقابله و مقایسه میان اعمال و جزای آنها، و آگاه شدن انسان بر لغزشهایی كه از او سر زده، و سرزنش او بر گناهان، و ستایش او بر نیكیها، و رفتار با او به گونهای كه سزاوار آن است.»[19] نیز محقق لاهیجی(ره) نیز در اینباره گفته است: «حساب عبارت از آن است كه نامههای اعمال را به نظر مكلفان رسانده و به دست آنان میدهند تا خود بر اعمال خویش آگاه شوند و حجت خدای بر آنان تمام شود».[20] |
