اخبار حوزه دین و اندیشه

گروه حوزه‌های علميه: امام صادق(ع) شوق فراگيری و ارزش دانش‌اندوزی را به شاگردان خود تعليم دادند؛ ايشان شرايطی را فراهم می‌كردند كه افراد شيفته دانش‌آموزی شوند، سپس با آموزش روش فراگيری دانش و به كارگيری روش‌های منطقی كشف معلومات، از مجهولات و رسيدن به معرفت ناب و نهادينه كردن روش دينی در توليد مباحث علمی، به روش‌مند كردن كار آنها كمك می‌كردند.

امير سلمانی رحيمی، معاون پژوهشی بنياد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، با اشاره به شاخصه‌های علمی و آموزشی مكتب حضرت امام جعفر صادق(ع)، اظهار كرد: درست است كه امام صادق(ع) چهارهزار شاگرد داشتند؛ اما اينكه بگوييم ايشان در بيست و يا سی رشته به آموزش علوم می‌پرداختند را بايد با تامل بيشتر عنوان كرد.

وی افزود: شاگردان حضرت، از شخصيت‌های صاحب نظر در علوم مختلف بودند كه در ميان آنان می‌توان به فقها و مفسران اهل سنت اشاره كرد، ولی آنچه موجب شده بود كه اين تعداد افراد را جزو شاگردان حضرت بشناسيم، شخصيت علمی، فرهنگی و معنوی امام(ع) بود.

معاون پژوهشی بنياد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، تصريح كرد: شخصيت بزرگ معنوی و علمی و انديشه‌های والای ايشان بود كه موجب شد، اين گروه عظيم خود را از شاگردان حضرت معرفی كنند؛ اينكه بگوييم كه كلاس درس امام(ع)، به حدی تخصصی بود كه به عنوان مثال نيمی از صبح فيزيك و شيمی، نيمی از آن رياضی و نجوم و بعدازظهر ها فقه و كلام و... تدريس می‌شد، شان امام(ع) را حفظ نكرده‌ايم؛ زيرا آنچه كه در منابع اسلامی در دسترس است، مويد اين مطلب نيست.

وی ادامه داد: اينكه بگوييم مثلا جابرابن حيان، در محضر حضرت، فرمول‌های شيمی را فرامی‌گرفته و يا برخی از علمای ديگر كه از شاگردان امام(ع) بودند، به اين شكل تحصيل می‌كردند، سخن علمی و درستی نيست ولی مشی تدريسی و علمی ايشان به حدی عقل محور و معنوی بود كه افراد با گرايش‌های علمی مختلف، خودشان را شاگرد مكتب علمی، تفكری و بينشی امام(ع) می‌دانستند.

سلمانی رحيمی اظهار كرد: به عنوان مثال، امام خمينی(ره)با تفكرات اصيل اسلامی خويش انقلابی را بنا كردند كه منشا تحولات بسياری گشت و بسياری از آزادگان در سراسر جهان با گرايش فكری و علمی را شيفته خود كرد؛ به عنوان مثال در همين زمينه بسياری از پزشكان خود را شاگرد مكتب امام(ره) می‌‍‌‌دانند؛ ولی نمی‌توان گفت كه تمام دانش خود در علم پزشكی را از ايشان دريافت كرده‌اند، بلكه آنها روش زيست خود را با تاسی به آموزه‌های امام خمينی(ره) انتخاب كردند، مردم دنيا هم به امام راحل گرايش پيدا كردند.

معاون پژوهشی بنياد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی تصريح كرد: امام صادق(ع)، در افقی بسيار بالاتر از آنچه كه فرض می‌شود، مكتب علمی و دينی خويش را اداره می‌كردند و با توجه به فضای معنوی و خرد محوری كه ايجاد كردند، افراد با گرايش‌های مختلف، خود را به اين مكتب، وابسته می‌ديدند و گرد آن جمع می‌شدند؛ ولی تخصص‌های خود را نيز داشتند و در اين مسير از معارف الهی امام(ع) نيز استفاده می‌كردند به همين جهت است كه صاحبان انديشه‌های مختلف را نيز از شاگردان اين مكتب عنوان كرده‌اند؛ در واقع می‌توان گفت امام (ع) راه و روش زندگی و مسير حركت شاگردان خود را جهت‌دهی كردند.

اين پژوهشگر تاريخ اسلام، با بيان اين مطلب كه دانش امام صادق(ع) و امامان معصوم(ع)، در چند حوزه خاص خلاصه نمی‌شد، اظهار كرد: كار تخصصی ايشان در اين مكتب، تدريس جزييات علوم نبود، گرچه در اين مسير، بسياری از شاگردان از فضل امام در اين عرصه بهره می‌برند؛ ولی به‌ جهت آشنايی امام با قرآن كه كتابی انسان‌ساز و جامعه‌ساز است، كمالات و معارف بسياری را در ميان نخبگان و مردم نشر می‌دادند؛ اينكه فضل علمی حضرت را نيز در چارچوب اين علوم خلاصه كنيم نيز، فضلی برای حضرت محسوب نمی‌شود؛ زيرا دايره و شعاع علم و فضل حضرت بسيار وسيع‌تر از اين علوم است؛ درست است كه در اين راستا معجزاتی نيز دارند.

سلمانی رحيمی ادامه داد: به عنوان مثال پيامبر(ص) وقتی مهاجرت كردند به مدينه، مسجد النبی را معماری كردند و قبله‌اش را با وجود فرسنگ‌ها فاصله تا كعبه، مشخص كردند كه قطعا به ابزار دقيق مهندسی نياز داشت؛ ولی اين مسايل نيز در مقابل عظمت علم پيامبر(ص)، فضل خاصی به شمار نمی‌آيد؛ فضيلت حضرت اين بوده است كه توانستند انسان‌هايی كه از مدنيت و دانش و كرامت انسانی به دور بودند را به انسان‌هايی خدايی، ايثارگر و علاقه‌مند به دانش و معرفت، مبدل كنند و حضرت امام صادق(ع) نيز چنين فضيلتی داشتند؛ آن حضرت هم با شخصيت معنوی و علمی خود رهبر جامعه اسلامی بودند و با رهنمودهای خود جامعه را به سمت علم‌آموزی سوق دادند.

معاون پژوهشی بنياد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی تصريح كرد: خرد محوری، ارائه نگاه علمی و منطقی در بيان حقايق و معارف الهی به نحوی كه صاحبان گرايش‌های مختلف و اربابان حوزه دانش نسبت به ايشان احساس وام داری كنند، از هنرها و فضايل امام صادق(ع) بود و به همين خاطر، شاگردان ايشان به چهارهزار نفر رسيد.

وی با بيان اين مطلب كه تخصص محور كردن اين مكتب علمی، توسط امام صادق(ع)، به نحوی كه بگوييم ايشان قصد داشتند شكل كلاسيك تخصصی كردن علوم را ايجاد كنند، را نيز بايد با دقت بيشتری بيان كرد، ابراز كرد: آن چه در تاريخ و شواهد متنی و روايی می‌بينيم، اين بود كه ايشان سعی می‌كردند، شوق فراگيری و ارزش دانش‌اندوزی را به شاگردان خود تعليم دهند و به همين دليل، تلاش می‌كردند كه شرايطی فراهم كنند كه اين افراد شيفته دانش‌آموزی شوند و سپس با آموزش روش فراگيری دانش و به كارگيری روش‌های منطقی كشف معلومات، از مجهولات و رسيدن به معرفت ناب و همچنين نهادينه كردن روش دينی در توليد مباحث علمی، به روش‌مند كردن كار آنان كمك كنند.

سلمانی رحيمی ادامه داد: پس از اين فرايند، هر كدام از شاگردان در رشته‌هايی علمی كه استعداد داشتند، گرايش پيدا می‌كردند و به توليدات و ابداعات دست می‌زدند؛ تربيت امام(ع) به شكلی بود كه زمينه و تربيت اصيل را ايجاد می‌كردند و فرزندان خودشان هم برای كسب علم در شاخه‌های مختلف تلاش می‌كردند و در مواقع ضرور از گنجينه علم حضرت نيز كمك می‌گرفتند و به تكميل روش‌های علمی خود می‌پراختند؛ زيرا، امام(ع) پدر دلسوز امت بود و به زمينه‌سازی پرورش استعدادها می‌پرداخت.

اين استاد دانشگاه با اشاره به توسعه علوم عقلی در زمان امام صادق(ع)، اظهار كرد: گسترش دامنه حكومت اسلامی و مواجهه مسلمانان با تفكرات جديد در كشورهايی كه بهره‌هايی از دانش‌ها و علوم برده بودند، زمينه‌ای را فراهم كرد كه مباحث عقلی و فلسفی و سوالات جديد در حكومت اسلامی پديدارشود و به همين جهت بايد، فعاليت‌های روش مندی در خصوص مواجهه با اين تفكرات در ميان نخبگان و مردم، ايجاد می‌شد و در اين زمان بود كه امام صادق(ع)، سعی می‌كردند زمينه‌های تدبر مسلمانان در آيات و متون اسلامی را ايجاد كنند و نظامی روش‌مند و عقلی از فهم دين، به نخبگان ارائه كنند كه اين روند در زمان امام رضا(ع)، به اوج خود رسيد.