اخبار حوزه دین و اندیشه

گروه انديشه: پژوهشگر حوزه تفسير با تأكيد بر تأثير شگرف امام صادق(ع) در جنبه‌های مختلف علمی، اظهار كرد: برای نمونه در علم كيميا يا شيمی مسلم است كه جابر بن حيان شاگرد ايشان بوده و علم كلام نيز به شدت متأثر از شخصيت علمی اين امام همام است و كامل‌ترين تقرير از برهان نظم، در كتاب توحيد مفضل مطرح شده است.

محمدباقر خيری‌راد، پژوهشگر حوزه تفسير و علوم قرآنی و مدرس عرفان اسلامی در دانشگاه، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، به بيان ويژگی‌های مكتب علمی امام صادق(ع) پرداخت و اظهار كرد: قرآن كريم منبع و ملهم مفاهيم عرفانی ماست و عرفان اسلامی برخلاف مدعياتی كه مطرح می‌شود، كاملاً ريشه در كتاب مقدس مسلمانان دارد.

وی ادامه داد: اهل بيت(ع) كه طبق فرمايشات پيامبر اكرم(ص) ثقل اصغر هستند، مبين و مفسر قرآن هستند و از آنجا كه از صدر اسلام تا زمان امام صادق(ع)، زمينه‌ای برای بيان رمز و رموز قرآن كريم فراهم نبوده است، هر چند كه در احاديث پيامبر اكرم(ص) و امبرالمؤمنين علی(ع) اشاراتی به اين رمز و رموز صورت گرفته است، اما شرايط برای بيان كامل و تفصيلی اين حقايق مهيا نبوده است.

پژوهشگر حوزه تفسير و علوم قرآنی ضمن اشاره به اين‌كه در زمان امام صادق(ع) زمينه مناسبی برای بسط فرهنگ اسلامی ايجاد شد، اظهار كرد: امام صادق(ع) به نحو احسن از اين موقعيت استفاده كردند و به همه ابعاد ممكن از جمله جنبه‌های عرفانی دين مبين اسلام پرداخته‌اند.

وی با بيان اين‌كه غالب مردم توجه به ظواهر امور دارند و با نگاه متعارف و معمول خود كمتر توجهی به مباحث عميق‌تر می‌كنند و مخاطبان بحث‌های عميق‌تر، عده‌ای خاص بوده‌اند، افزود: ما مسلماً در مجموعه‌های روايی معمول و متداول، مباحث عرفانی و عميق امام صادق(ع) را كمتر می‌بينيم و بيشتر مباحثی مطرح شده است كه مبتلابه مردم و مباحثی نظير حلال و حرام‌ها و ... بوده است.

خيری‌راد با تأكيد بر اين‌كه آثاری از امام صادق(ع) داريم كه به دليل عمومی نبودن، در منابع خاصی ذكر شده است، گفت: به عنوان مثال كتاب «مصباح‌الشريعة»، منسوب به امام صادق(ع)، كتاب بسيار برجسته‌ای است و همچنين روايات تفسيری امام(ع)، هم در كتب شيعه و هم در كتب اهل سنت گردآوری شده است، اما از آن‌جا كه عرفان به عده‌ای خاص تعلق دارد، به اين منابع هم توجه كمتری شده است.

اين مدرس دانشگاه در ادامه به كتاب «تفسير قرآنی و زبان عرفانی» نوشته پل نويا اشاره كرد و افزود: اين كتاب حاوی كاوش درخور اهميتی از اين موضوعات است كه در آن به نسخه‌ای در كتابخانه استانبول اشاره شده است كه محمد بن ابراهيم نعمانی شاگرد مرحوم كلينی با عنوان تفسير عرفانی امام صادق(ع) جمع‌آوری كرده است و ابوعبدالرحمن سلمی در «حقايق التفسير» رواياتی را جمع‌آوری كرده كه قبل از او ابن‌ عطاء نقل كرده است و مشابهت‌های زيادی بين اين دو كتاب وجود دارد و همين مشابهت‌ها نشان‌گر آن است كه هر دو اثر از يك منبع سرچشمه می‌گيرند.

خيری‌راد همچنين به ذكر حديثی از امام صادق(ع) پرداخت و گفت: در كتب تفسيری شيعه از جمله تفسير صافی، روايتی از امام صادق(ع) نقل شده است مبنی بر اين‌كه «قرآن چهار چيز است؛ عبارت، اشارت، لطايف و حقايق؛ عبارت برای عوام است، اشارت برای خواص مؤمنين، لطايف برای اولياء و حقايق برای انبياء است».

وی ادامه داد: اين روايت به رغم اختصار، نشان می‌دهد كه قرآن حامل معارف بسيار عميق و گسترده‌ای است و نشان می‌دهد كه قرآن لايه به لايه است و انسان‌ها براساس سطوح مختلف معرفتی و ظرفيت ادراكی خود، می‌توانند در لايه‌های مختلف اين كتابی كه از جانب خداوند نازل شده است، رسوخ كنند و ميوه‌های معارف را بچينند.

اين پژوهشگر با تأكيد بر اين‌كه امام صادق(ع) در جنبه‌های مختلف علمی تأثيرات شگرفی بر جای گذاشتند، اظهار كرد: در علم كيميا يا شيمی مسلّم است كه جابر بن حيان شاگرد امام صادق(ع) بوده است و علم كلام نيز به شدت متأثر از شخصيت علمی امام صادق(ع) است كه كامل‌ترين تقرير از برهان نظم، در كتاب توحيد مفضل مطرح شده است.

وی افزود: در زمانی كه تشتّت استنباطات فقهی وجود داشته است و به واسطه فاصله زمانی از دوران حيات پيامبر اكرم(ص) زمينه فهم‌های مختلف فقهی فراهم بوده است، امام صادق(ع) در زمينه فقه نبوی تعاليمی را مطرح كرده‌اند كه عمده مباحث فقهی ما از ايشان و پدر بزرگوارشان، امام محمد باقر(ع) متأثر است.