اخبار حوزه دین و اندیشه

گروه هنر: شاعران را به ذكر و صلات بسيار موظف كرده‌اند تا تزكيه اتفاق بيفتد، از سلسله شعرا همه پيرو گمراهانند و گمراهان پيرو شعرا هستند، مگر كسانی كه نماز را بسيار برپا می‌دارند و ذكر خدا بسيار می‌گويند؛ اين دو مورد هر دو با شرط بسياری و بيداری محض منجر به خلق هنر قدسی می‌شود.

محمدعلی معلم دامغانی، چهره ماندگار در عرصه شعر و ادب فارسی و رئيس فرهنگستان هنر ايران، در بخش اول گفت‌وگوی خود با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) با بيان اينكه می‌گويند شعرا در نقطه الهام سر به عالم ملكوت می‌كشند، تصريح كرد: در واقع هنرمند در عالم ملكوت حقايقی را می‌بيند كه نقل آن حقايق در اين جهان عبارت از هنر قدسی است.
بخش نخست اين گفت‌وگو را اينجا بخوانيد!

وی افزود: بايد اين قوت، يعنی اين اشراق و اين الهام در وجودشان باشد تا شعرشان صورتی از حقايقی كه ديگران گفته‌اند نباشد. البته در قرآن آمده است كه خوب و بد هر دو الهام می‌شود، «فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا»؛ اغوا و تقوا هر دو از آسمان به انسانی كه استعداد و قريحه‌اش را دارد به تناسب وضعيت تزكيه‌اش الهام می‌شود؛ تزكيه در فرهنگ به زغالی كه بی‌دود و آتش محض شده باشد گفته می‌شود، اگر چوبی را بسوزانيد به صورتی كه آن بخش دودانگيز آن تمام شود و همه وجود آن آتش شود مزكا نام می‌گيرد. اين موجود صاحب تزكيه است.

معلم دامغانی عنوان كرد: اگر انسان به جايی برسد كه ناخالصی‌های خود را كنار بگذارد و به نقطه تزكيه برسد به او تقوا الهام می‌شود نه اغوا. او برای گمراه كردن بشر سخن نخواهد گفت. او تحت تاثير نيروی اغتشاش شيطانی قرار نمی‌گيرد، حرف‌هايی نمی‌زند كه ديگری منحرف شود، بلكه سخنش از حقايقی كه با آنچه به انبياء وحی شده فاصله‌ای ندارد. برای همين است كه شاعری را يك پرده پائين‌تر از پيغمبری می‌دانند. پيش و پسی بست صف كبريا/ پس شعرا آمد و پيش انبياء.

وی اظهار كرد: شعرا به انبياء برای درك آن حقايق معنوی اقتدا می‌كنند. البته اسباب كار شعرا وحی نيست و جبرئيل پيش آنها نمی‌آيد؛ روح قدسی آنگونه كه بر پيامبران نازل می‌شود بر آنان نازل نمی‌شود، بلكه به آنان الهام می‌شود. می‌دانيد كه الهام شدن يك مسئله عمومی است، به زنبور عسل برای ساختن مسدس‌های شكيل شگفتی كه هزاران لطيفه در خود دارد الهام می‌شود. اين را از اين جهت عرض می‌كنم كه الهام را به معنی وحی برداشت نكنيد.

اين مدرس دانشگاه بيان كرد: به همين جهت شاعر را به ذكر و صلات بسيار موظف كرده‌اند، تا آن تزكيه اتفاق بيفتد. از سلسله شعرا همه پيرو گمراهانند و گمراهان پيرو شعرا هستند، مگر كسانی كه نماز را بسيار برپا می‌دارند و ذكر خدا بسيار می‌گويند. اين دو مورد هر دو با شرط «بسياری و بيداری محض» منجر به خلق هنر قدسی می‌شود.

وی افزود: در روزگار ما اغلب توجه به محصول است و آنجايی بحث هنر می‌شود كه اثر هنری، از هر نوع كه باشد، پيش روی انسان باشد. تمام اين صور هنری‌اند و حرف هنر آنجا طرح می‌شود كه يكی از اين آثار پيش روی ماست. وقتی اثر مطرح باشد شما ممكن است در مورد صورت، محتوا و ساختار آن بپرسيد. در گذشته‌های دور اين چنين نيست، در واقع پرسيدن سؤال درباره حقيقت هنر از ماهيت شیء، پيش از تحقق آن اعم از اينكه پيش روی ما باشد يا نباشد، ممكن است و فرد پاسخ‌گو هم مشروط نمی‌كند كه من به شخصه اين صورت را قبول دارم و هنر است و در غير اين صورت همه لاطائل است و هنر نيست.

معلم دامغانی اذعان كرد: در يونان، ايران و در خيلی از كشورها به غير از صورت، خود معنی را بر هنر حمل كردند حتی يونانی‌ها معنی را هنر دانستند نه صورت هنری را. صورت هنری در درجه بعدی است، اگر چه به قول عبدالرزاق اصفهانی پدر كمال‌الدين اسماعيل در آن شعری كه برای خاقانی می‌نويسد: «كيست كه پيغام من به شهر شروان برد/ يك سخن از من بدان مرد سخندان برد/ گويد خاقانيا اين همه ناموس چيست/ نه هر كه دو بيت گفت لقب ز خاقان برد/ تحفه فرستى ز شعر سوى عراق اينت جهل/ هيچ‏كس از زيركى زيره به كرمان برد».

وی ادامه داد: برای نمونه‌ای ديگر، گاهی شعری مثل شعر سعدی است كه امام خمينی(ره) با همه عظمتش در مورد آن می‌فرمايد «شاعر اگر سعدی شيرازی است/ بافته‌های من و تو بازی است»؛ يعنی تا اين درجه به صورت شعر و معنی شعر سعدی عنايت دارد. معلوم است كه شعر سعدی شاه‌سواری است كه بر رخشی نشسته و در ميدان می‌تازد، هم صورت آن زيباست و هم معنی و محتوای آن. اينجا صورت كامل هنر تحقق پيدا كرده است.

رئيس فرهنگستان هنر اضافه كرد: برخی جاها هم اين طور نيست، ممكن است صورت شعر ضعيف اما از معنی شايانی برخوردار باشد، يا عكس اين اتفاق بيفتد. گذشتگان ما اين كه صورت شعر ضعيف باشد را خوب ندانسته‌اند و حق هم با آنها بوده است، اما اين از مسلمات است كه معنی خوب به حقيقت شعر و حقيقت هنر نزديك‌تر است تا صورت خوب، ای بسا ابليس آدم‌رو كه هست/ پس به دستی نشايد داد دست. بسياری صور هست كه اين صور به نوعی شعبده هنر است، اما حقيقت هنر نيست، هنگامی هنر خواهد بود كه خاصيت هنر هم در آن باشد.

وی در مورد ارتباط هنر با طريقت معنوی اسلام گفت: پيامبر ما در ميان قوم و روزگاری ظهور كردند كه اينان در هنرهای كلامی بی‌نظير بودند. هنوز آثار شاعران نابغه آن دوران در اختيار ماست، معجزه پيامبر اكرم(ص) نيز كلام بود، يعنی او كلامی بالاتر از كلام شعرا آورد و عرب درمانده اين بود كه صورت قرآن را شعر بنامد يا نثر. البته كاهنان پيش از پيامبر به صورتی سخن می‌گفتند كه تقريبا نوعی نثر مصنوع و در عين حال آميخته به سجع و قوافی خاص نثر بود، ولی حلاوت و حقيقت موجود در كلام خدا آنقدر با كلام بشر متفاوت بود كه در همان ابتدا همه به آن متوجه شدند.

معلم‌دامغانی تصريح كرد: حتی برخی شاعران طراز اول از شاعری استعفاء دادند، زيرا به كلامی برخوردند كه حلاوت آن از شعر بيشتر بود اما شعر نبود و آن كسی كه صاحب اختيار اين سخن بود يعنی شخص پيغمبر(ص)، خود می‌گفت كه اين شعر نيست و من هم شاعر نيستم، بلكه اين وحی است و بسياری از هنرمندان آن عصر به آن با ديده تحسين و اعجاب نگاه می‌كردند.

چهره‌ ماندگار عرصه شعر و ادب فارسی در پايان بخش دوم اين گفت‌وگو متذكر شد: به هر حال دين ما به صورت هنری به ميدان پا گذاشت و در صورت عالی هنرهای كلامی ظهور كرد و آن صورت كلامی همين قرآنی است كه تغييری هم نكرده است. اگر كلامی به اين كلام نزديك باشد كلام اميرالمومنين(ع) است كه در تعيين مراتب مسلما كلام بشر است و پس از آن صحيفه سجاديه قرار دارد.

ادامه دارد ...