اخبار حوزه دین و اندیشه

گروه انديشه: گروهی از غلو كنندگان بعضاً امامان(ع) را نبی يا خدا دانسته‌اند و در پی سوءاستفاده از جايگاه امامت و به دنبال رسيدن به رياست بودند و به همين دليل خود آنها و پيروانشان مورد لعن ائمه اطهار(ع) و به خصوص امام صادق(ع) واقع شدند.

حجت‌الاسلام سيدعلی طبسی، پژوهشگر معارف اسلامی، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) اظهار كرد: توحيد مفضل كه حاصل گفت‌وگوی امام صادق(ع) با شخصی به نام مفضل است، بيشتر ناظر به طبيعيات است و به مباحثی نظير جهت خلقت اشياء و نظير آن می‌پردازد و در مقابل توحيد شيخ صدوق قرار دارد.

پژوهشگر معارف اسلامی و امام‌شناسی با بيان اين‌كه عصر امام صادق(ع) عصر گسترش تمام علوم بوده است، افزود: دليل اين گسترش علوم، آن است كه جامعه اسلامی به خود می‌آيد و پس از مدت مديد منع نقل حديث، شرايطی فراهم می‌شود كه افراد بتوانند به طرح مسائل مختلف عقلی، فقهی و كلامی بپردازند.

وی ادامه داد: در زمان امام صادق(ع) عده‌ای نظير ابن ابی‌العوجاء منكر وجود خداوند بودند كه امام صادق(ع) در مقابل آنان اولاً در هر موقعيتی پاسخی به اشكالات آنان می‌دهند و ثانياً به تربيت شاگردانی می‌پردازند كه وارد فقه نشوند و با تمركز بر مباحث كلامی و بهره‌گيری از روش‌های مباحثه، بتوانند پاسخگوی شبهات باشند. هشام ابن حكم يكی از اين افراد است كه امام صادق(ع) به او می‌فرمايند كه وارد علم كلام شود و ساير شاگردان نظير ابی‌بصير را از ورود به علم كلام منع و او را توصيه به ورود به فقه می‌كنند.

اين پژوهشگر حوزه امام‌شناسی با اشاره به مفضل، ابن ابی يعفور، مؤمن الطاق و ابان بن تغلب به عنوان برخی از شاگردان امام در عرصه علم كلام، افزود: مباحث مفصلی از آنها در زمينه امامت، عصمت و... به دست ما رسيده است و توحيد مفضل مشهورترين اين آثار است كه تحت تعاليم امام صادق(ع) تهيه و عرضه شده‌اند و طبق دستورالعمل‌های مختلفی كه امام صادق(ع) برای هر يك از شاگردان خود معين می‌كردند، به فعاليت می‌پرداختند كه به عنوان مثال مؤمن الطاق توصيه به مناظره شده بود و به همين مسير اهتمام داشت.

وی با بيان اين‌كه امام صادق(ع) اين شاگردان را دسته‌بندی كرده‌اند و به هريك از آنها سمت و سويی داده‌اند، اظهار كرد: با در نظر گرفتن انبوه شاگردان امام صادق(ع)، متوجه می‌شويم كه ايشان در شاخه‌های گوناگون معرفتی، شاگردان متخصصی پرورانده‌اند كه موضوعات مختلف در علوم مختلف را مدنظر قرار دهند و به توسعه آن بپردازند و حداقل تعداد شاگردان امام صادق(ع) كه نقل شده است 4000 نفر است.

اين پژوهشگر با بيان اين‌كه امامت امام جعفر صادق(ع) مصادف با انتقال خلافت از بنی اميه به بنی‌العباس بوده است كه برای ترويج معارف اسلامی بسيار مناسب می‌نمود، گفت: امام جعفر صادق(ع) از اين فرصت استفاده كردند و به تربيت شاگرد پرداختند و علاوه بر اين‌كه معارف شيعی را به شيعيان آموختند، اهل تسنن را هم از آموزه‌های خود بهره‌مند كردند.

حجت‌الاسلام طبسی ادامه داد: امام صادق(ع) با مديريت و راهنمايی شاگردان خود، تأثير عميقی بر توسعه علومی نظير فقه، كلام و حتی طبيعيات در عرصه‌های مختلف داشته‌اند و جابرابن حيان كه دانشمندی بسيار مشهور است، سابقه تلمذ در محضر امام صادق(ع) را داشته است و در توسعه علم شيمی بسيار متأثر از ايشان بوده است.

وی ضمن اشاره به غلاتی كه از لحاظ تاريخی در دوران امام صادق(ع) نام برده شده‌اند، افزود: غلات از نظر علمای شيعه دو دسته بوده‌اند. يك دسته از آنان با غلو كردن درباره خصال ائمه معصومين(ع) در پی سوء استفاده از جايگاه امامت و به دنبال رسيدن به رياست بودند و خود آنها و پيروانشان مورد لعن ائمه اطهار(ع) واقع شده‌اند كه محمدبن مقلاص ملقب به ابوالخطاب و مغيره بن سعيد جزء اين غلات بوده‌اند و بعضاً امامان را نبی يا خدا دانسته‌اند و به همين دليل مورد لعن ائمه اطهار(ع) قرار گرفته‌اند.

پژوهشگر حوزه امام‌شناسی ادامه داد: از ائمه معصومين(ع) نقل شده است كه ما را از خدايی پايين‌تر بينگاريد و نبايد مقام خدايی برای ما قائل شويد، هرچند كه هرگز به كنه معرفت ما دست پيدا نخواهيد كرد. در زيارت رجبيه از ناحيه مقدسه وارد شده است كه فرقی بين خدا و ائمه اطهار نيست مگر آن‌كه ائمه اطهار عباد خداوند متعال هستند و امور ائمه اطهار(ع) را خداوند متعال سرشته است.

وی با اشاره به گروه دوم غلات اظهار كرد: يك گروه از افراد كه به آنها نسبت غلات داده شده است، در واقع اهل غلو نبوده‌اند، بلكه به واسطه شرايط اجتماعی خاص، به غلات مشهور شدند. مفضل بن عمر، محمدبن سنان، جعفربن محمدبن مالك الفضاری از اين دسته هستند كه هرگز درباره ائمه معصومين(ع) غلو نكرده‌اند، بلكه سخنانی گفته‌اند كه برای مخاطبان آن روزگار ثقيل بوده است و به آنها نسبت غالی داده شده است.