آیت الله سبحانی: اصول ثابت اسلام خط قرمز نظریه پردازی و نوآوری است

حضرت آیت الله سبحانی، در جمع شماری از استادان سطح عالی و خارج حوزه علمیه قم با اشاره به اهمیت نظریه پردازی در علوم اسلامی که در حوزه های علمیه تدریس می شود و ریشه در قرآن و سنت دارد، بر رعایت اصول ثابت اسلام به عنوان خط قرمز نظریه پردازی و نوآوری تأکید کرد.
 
وی با بیان این که تعبیر بنده از نظریه پردازی، نوآوری است، سخنان خود را در پنج محور ارایه داد که در محور نخست با نگاهی به تاریخ علوم مراحل تکامل علم را بررسی کرد، در محور دوم تعریفی از نظریه پردازی در علوم اسلامی ارایه داد و در محور سوم به بیان شرایط نوآوری و نظریه پردازی پرداخت.
 
استاد برجسته حوزه همچنین محور چهارم سخنان خود را به بیان تأثیر زمان بر مکان در استنباط احکام و روش بهره بردن صحیح از این دو عامل اختصاص داد و در محور پنجم، ده پیشنهاد را برای افرادی که می خواهند نوآوری کنند و دو پیشنهاد را برای نوآوری و نظریه پردازی ویژه حوزه های علمیه مطرح کرد.
 
وی در ابتدای سخنان خود با بیان این که علوم یک مرتبه متکامل نشده، بلکه ابتدا در یک یا دو مسأله خلاصه می شده و به مروز زمان و قدم به قدم با تلاش علما و دانشمندان پیشرفت کرده و به کمال رسیده است، گفت: هیچ علمی حد یقف ندارد و هرچه بشر متکامل تر شود، علم هم تکامل می یابد.
 
آیت الله سبحانی افزود: منطقی که در یونان سابقه زیادی داشته، پیش از ارسطو کمال نبوده، اما پس از ارسطو کمال پیدا کرده است و اصول فقه هم که در دوران ائمه اهل بیت (ع) تنها رساله های کوتاهی درباره آن نوشته شده، پس از شیخ انصاری به اوج خود رسیده است.
 
وی با بیان این که تقابل علم ارزش است و کسانی که در تقابل علم و نظریه پردازی بکوشند گام ارزشمندی برمی دارند به ارایه تعریفی از نظریه پردازی پرداخت و گفت: اگر تعریف بسیطی از نظریه پردازی ارایه دهیم، ممکن است دچار مشکل شویم، اما با تعریف مرکب، مسأله روشن می شود.
 
این استاد خارج فقه حوزه علمیه قم تصریح کرد: نظریه پردازی یعنی آفاق نویی را که در دیدگاه فقیه و اصولی است، کشف کنیم، تنها به همین آفاق کشف شده اکتفا نکنیم، بلکه به دنبال مسائل جدیدی برویم و با کشف این مسائل جدید، چشم انداز وسیع و نوینی را برای تکمیل علوم تعریف کنیم.
 
وی با بیان این که نوآوری نباید ویرانگری کند، بر کشف آفاق و مسایل جدید بدون غفلت از گذشتگان و بریده شدن از دیگران تأکید کرد و افزود: نوآوری باید تعلیم کند، یعنی اگر واقعا مطابق مواضع بود منتشر شود، اما اگر با مواضع سازگار نیست، بتوان شجاعانه درباره آن اظهار نظر کرد.
 
وی ادامه داد: تصور نکنیم دوران افکار دیگران سپری شده است، اما در عین حال که مرکب علم را پیش می بریم و افق های نو و چشم اندازهای وسیعی را پیش رو داریم، به ارزشیابی و قیمت گذاری آثار گذشتگان بپردازیم و از ویرانگری و ساختارشکنی بپرهیزیم.
 
وی به شرایط نظریه پردازی اشاره کرد و با بیان این که بدون شک هر علمی برای خود یک خطوط قرمزی دارد که باید این شرایط از سوی فردی که می خواهد نوآوری کند، رعایت شود، گفت: نظریه پرداز مسلمان باید دنبال ارزش برود و کاخ علم را بالا ببرد، اما مراقب باشد که اصول ثابت اسلام، دست نخورد.
 
آیت الله سبحانی افزود: اسلام اصول ثابت و مقرراتی دارد، اصول ثابتی که در اسلام هست باید محفوظ بماند؛ مانند توحید در عبادت و خاتمیت برای رسول اکرم (ص) که اولی نه تنها خط قرمز اسلام، بلکه خط قرمز همه ادیان و انبیای الهی است و دومی نیز انکار ناشدنی و اصلی ثابت است.
 
وی اظهار داشت: نوپردازی نباید مصداق بدعت به خود بگیرد؛ حق نداریم در جایی که حکم الهی شرط است، آن را تغییر دهیم و بگوییم نوآوری و نظریه پردازی کرده ایم و برای نوپردازی و نظریه پردازی از اصولی که در اسلام ثابت است و همه مسلمانان به آن اعتقاد دارند، عدول کنیم.
 
آیت الله سبحانی خاطرنشان کرد: نظریه پردازی باید دارای یک نظام و منظومه علمی باشد و بر اساس آن نظام پیش رود و نوپرداز باید فرهنگ اصول، فکر و منظومه ای را در نظر بگیرد تا با نظام فکری بالا برود و این طور نیست که به صورت مقطعی سخنی بگوید و در جای دیگر حرف دیگر بزند.
 
وی با بیان این که نظریه پرداز بدون داشتن مکتب، نوپرداز نیست به مطرح شدن مسأله قصاص در مجامع علمی کشور اشاره کرد و اظهار داشت: معتقدیم قصاص در قرآن به صورت اصل مسلم است، بنابراین نمی توانیم بدون یک نظام فکری این امر را کنار بگذاریم و به سبب خوش رقصی برای غربیان، قصاص را منکر شویم.
 
این مفسر قرآن کریم با اشاره به این که برخی موضوع های مطرح امروز جدید است و نوآوری و مطالعه می خواهد، به معرفی ده موضوع مهم پرداخت و صیغه حکومت اسلامی، سیاست خارجی اسلام، شرکت های تازه تأسیس شده، عقلانی بودن دین و شهودی یا احساسی بودن دین را از آن جمله برشمرد.
 
وی با بیان این که صیغه حکومت اسلامی نیازمند بررسی بسیار است، ابراز داشت: اگر چه حضرت امام خمینی (ره) با مطرح کردن ولایت فقیه افق جدیدی را به روی حوزویان گشود، اما باید در این امر تدبر کرد تا نظام منسجم در حکومت اسلامی عرضه شود.
 
آیت الله سبحانی همچنین درباره سیاست خارجی گفت: سیاست خارجی دولت ها، امروز برای خود رکن است؛ بنابراین با توجه به کامل بودن دین اسلام، این نظریه مطرح می شود که آیا سیاست خارجی همیشه صلح یا همیشه جنگ است و آیا رابطه ای بین این دو هست.
 
وی ادامه داد: شرکت های با مسؤولیت محدود، نسبی و مانند آن که در زمان ما پیدا شده و ابتدا در غرب بوده، نیز مورد ابتلا است، اگرچه کتاب های متعددی در این زمینه نوشته شده است، اما باید با بحث و بررسی بیشتر نظر اسلام درباره این شرکت های نو، جمع آوری شود.
 
استاد برجسته حوزه همچنین با بیان این که آیا معرفت بشری تنها در حد ماده است، آیا آزادی در فقه محترم است، آیا دین عقلانی است و آیا دین یک امر احساسی و شهودی است، گفت: اخیرا در روزنامه ها مطرح کردند که دین جنبه شخصی دارد و هرکسی با یک سطح آگاهی، یک نوع برداشت از دین دارد که این صحیح نیست.
 
وی در پایان سخنان خود دو پیشنهاد را برای امر نظریه پردازی در حوزه های علمیه مطرح کرد و با بیان این که نظریه پردازی دسته جمعی انجام شود، نه انفرادی، از استادان و بزرگان حوزه خواست که این مسأله را برای حوزویان جا بیندازند که تحقیق جمعی از اتقان بیشتری برخوردار است.
 
آیت الله سبحانی تصریح کرد: نظریه های دسته جمعی حوزویان برای نقد و بررسی به مکانی که در آنجا استادان خبره حضور دارند، ارسال شود و پس از مطرح شدن نقاط ضعف و قوت آن، در یک مجله علمی تخصصی با موضوع نظریه پردازی در حوزه، منتشر شود.