آيين‌هاي ‌رمضانه در ديار قومس

رمضان ماه تزكيه نفس و ماه مهماني خداوند است.
در اين ماه پر بركت روزه‌داران بر سر سفره ميهماني پروردگار مي‌نشينند و از فضائل اخلاقي آن بهره‌مند مي‌شوند.
در اين ماه رسوم خاصي در استان سمنان اجرايي مي‌شود كه سعي شده است تا در اين گزارش بدان پرداخته شود.

* پيشواز و استقبال
از ديرباز تاكنون يك يا چند روز مانده به رمضان، مردم به پيشواز اين ماه رفته و گرفتن روزه را آغاز مي‌كنند و علاوه بر آن با گردگيري، غبارروبي و نظافت منازل و مساجد به استقبال ماه رمضان مي‌روند.
دعوت از روحاني براي برپايي نماز جماعت و بيان احكام شرعي در طول ماه مبارك رمضان در نقاط روستايي از ديگر آداب مربوط به اين ماه است.
گفتني است كه در برخي شهرها و روستاهاي استان سمنان زنان به مناسبت فرارسيدن اين ماه به سر، دست و پاهاي خود حنا مي‌بندند و اين آيين همراه با ذكر صلوات و نيايش صورت مي‌گيرد.
تهيه مايحتاج مورد نياز ماه رمضان در نقاط شهري و روستايي از چند روز مانده به آغاز اين ماه عزيز مرسوم است.
در شهر مجن شست‌وشو وسايل خانه و ماليدن دوغاب گل قرمز به نماي ديوارهاي كاه‌گلي در استقبال از رمضان صورت مي‌گيرد و در ديگر نقاط تهيه آرد برنج و گندم براي پخت حلوا مورد توجه زنان كدبانو و خانه‌دار است.

* آداب سحر و افطار
در گذشته و در شب‌هاي ماه رمضان به هنگام سحر فردي خوش صدا بر روي پشت‌بام خانه خود و يا مسجد دعا و مناجات مي‌خواند، گاهي اين افراد در حين گذر از كوچه‌هاي هر محله با خواندن ادعيه سحرگاهي اهالي را در وقت سحر بيدار مي‌كردند.
اين كار در اصطلاح محلي، «شب‌خواني» (شوخواني) گفته مي‌شود.
امروزه صداي دعا و مناجات از بلندگوي مساجد نقاط شهري و روستايي به گوش مي‌رسد.
كوبيدن بر روي ظروف مس و طبل از ديگر روش‌هاي آگاه ساختن اهالي در هنگام سحر بوده است.
بيدار كردن اهالي يك كوچه، يا محله توسط فردي از همسايگان نيز در اين مورد متداول است.
زدن زنگ خانه و يا كوبيدن ديوار خانه‌هاي قرار گرفته در مجاورت يكديگر از جمله روش‌هاي اعلام هنگام سحر در منطقه است.
در گذشته در شهر سمنان فردي خوش صدا بر بام رفته و با صدايي رسا اين جمله را تكرار مي‌كرد.
آب است و ترياك، وقت هست و هوشيار، وقت هست و بيدار با اين شعر اهالي شهر در سحرهاي رمضان بيدار مي‌شدند.
در برخي روستاهاي استان سمنان علاوه بر شب‌خواني و پخش مناجات اهالي از بانگ خروس و يا موقعيت ستارگان آسمان به وقت سحر پي مي‌برند.
الله تويي، مرد تويي، دانايي/ از مورچه‌اي كه دم زند در ته چاه/ از دم زدن مور آگاه تويي يا الله، يا رب تو گناهان مرا دو نيمه كن در عرصات/ نيمي به حسن بخش، نيمي به حسين، نمونه‌اي از مناجات شوخوان‌ها بوده است.
اهالي روستاي عشقوان در منطقه خوارتوران مراسم شب‌خواني را چووشي (چاوشي) مي‌گويند و با پنهان شدن ستاره َپل (ستاره‌اي كه همزمان با اذان صبح ديده مي‌شود) از خوردن سحري دست مي‌كشند.
هنگام غروب آفتاب و به‌ گوش رسيدن صداي اذان، وقت افطار و بازكردن روزه است.
زنان براي تهيه افطار از هنگام ظهر مشغول پخت غذا و تهيه سفره افطاري مي‌شوند.
مرسوم است كه پس از صرف افطار مردان و زنان خود را به مسجد محل رسانده و نماز مغرب و عشا را به جماعت مي‌خوانند.
در برخي مساجد نيز نماز جماعت قبل از بازكردن روزه اقامه مي‌شود.
به‌ طور كلي حضور افراد در نمازهاي جماعت روزانه در ماه مبارك رمضان بيشتر مورد توجه قرار مي‌گيرد.
مردان و زنان پس از خواندن نماز جماعت ظهر و عصر به تلاوت قرآن مي‌پردازند و قرائت يك جز از كلام‌الله مجيد در هر روز از ايام اين ماه مورد توجه اهالي منطقه است.
جلسات تلاوت قرآن در طي 30 روز ماه مبارك توسط زنان در خانه‌ها و يا زينبيه بر پا مي‌شود.
در برخي نقاط پس از ختم كامل قرآن، هر كس با توجه به وسع مالي خود مقداري نبات، نقل، برنج و يا گلاب به جلسه آورده و به نيت بركت بين حاضرين پخش مي‌كند.
در برخي مناطق هر فردي كه بر اساس نوبت سوره توحيد را قرائت كند، پس از ماه رمضان ديگر افراد جلسه را براي خوردن آش و يا شيريني به منزل خود دعوت مي‌كند.
دعوت از دوستان، اقوام و آشنايان براي صرف افطار از ديگر رسومي است كه در اين ايام انجام مي‌شود.
برخي اهالي شهر دامغان در نخستين جمعه ماه مبارك رمضان در خانه‌هاي خود نماز جعفر طيار مي‌خوانند.

* خوراك
اهالي استان سمنان در ماه مبارك رمضان براي وعده سحري از غذاهايي چون برنج و خورشت و ته‌چين و آبگوشت استفاده م‌كنند.
آنها به هنگام غروب آفتاب و با شنيدن اذان، روزه خود را با قدري آب گرم، نمك و يا خرما باز كرده، سپس غذاي افطاري كه شامل كوكو، نان، پنير، سبزي، سوپ و يا انواع آش است را ميل مي‌كنند.
در برخي نقاط اقلامي چون شيربرنج، فرني، شله زرد، حسّو (در شهر شاهرود)، لرزان (در شاهرود و دامغان)، آروشه و حلواي آروشه (در سمنان و توابع) تهيه مي‌شود.
در شهرستان دامغان پخت كشمش‌پلو براي نخستين شب از ماه مبارك رمضان مرسوم است.
در باور اهالي، حضرت‌ علي (ع) براي افطار نان جو و خرما ميل مي‌كرد، بر اين اساس برخي روزه خود را با نان و خرما افطار مي‌كنند.
پخت انواع نان به ويژه نان‌هاي روغني در طول ماه رمضان مرسوم است. پرداخت هزينه نانوايي‌ها و توزيع نان صلواتي از ديگر آداب حسنه اين ايام است.

* مراسم شب‌هاي قدر
مردم استان سمنان در شب‌هاي قدر پس از صرف افطار در مسجد محل خود حضور يافته و با خواندن قرآن و دعاهاي جوشن كبير، مجير، افتتاح و ذكر مصيبت شب زنده‌داري مي‌كنند.
سخنراني روحانيان در ارتباط با شهادت حضرت‌ علي (ع) و عزاداري از ديگر مراسم شب‌هاي قدر است.
در برخي از مساجد نقاط شهري و يا روستايي پهن كردن سفره سحري براي پذيرايي از عزاداران انجام مي‌شود.
زنان در شب‌هاي قدر خرما، انواع نان محلي و شله زرد بين عزاداران تقسيم مي‌كنند.
در نقاط مختلف استان سمنان زنان و مردان در شب‌هاي قدر همزمان با خواندن هر بند از دعاي جوشن كبير بر روي ظرفي از قند، نبات، نقل و يا خرما دميده و خوردن آن را به نيت شفا و تبرك توصيه مي‌كنند.
همچنين گره‌زدن بر روي نخ به هنگام خواندن دعاي جوشن كبير پس از قرائت هر بند از دعا توسط برخي از زنان انجام مي‌شود.
نخ صدبند (گره) را براي گشايش كار و بخت‌گشايي دختران در ميان قرآن نگه مي‌دارند.
در شهر شاهرود زنان همزمان با تلاوت دعاي جوشن كبير ظرفي از آب حاوي زعفران را نزد خود نگه داشته و با خواندن هر بند از دعا بر آن مي‌دمند تا به عنوان تبرك آن را با خود به خانه ببرند.
انجام غسل شب احيا و خواندن نماز صد ركعتي از ديگر آداب و اعمال مربوط به شب‌هاي قدراست.
در روستاي جزن دامغان نيز در اين شب‌ها دسته‌هاي زنجيرزني از مساجد و حسينيه‌هاي محل به راه افتاده و با گذر از معابر و كوچه‌ها به زنجير‌زني و عزاداراي مي‌پردازند.

* شهادت حضرت علي (ع)
در شب‌هاي قدر اهالي نقاط مختلف شهري و روستايي اقدام به برپايي مجالس عزاداراي مي‌كنند.
پوشيدن لباس سياه به نشانه عزا و ماتم در ايام شهادت حضرت ‌علي (ع) امري متداول است.
بنا بر باوري كهن اهالي نقاط مختلف استان سمنان، كار كردن در روز 21 ماه رمضان را حرام است و آنها در مجالس غزاداري حضور مي‌يابند.
در نقاط شهري با فرا رسيدن اين مناسبت حركت دسته‌هاي سينه‌زني از اماكن مذهبي و مساجد آغاز شده و عزاداران با گذر از معابر و خيابان‌ها چنين مي‌گويند: «واي علي كشته شد / شوهر زهرا چه شد»
حركت اين دسته‌ها غالباً به اماكن مقدس مانند امامزاده، مساجد و يا گلزار شهدا ختم مي‌شود.
در روستاي كوه‌زر با فرار رسيدن 21 رمضان برخي اهالي به نيت اموات خود نان فتير پخته و بين سايرين تقسيم مي‌كنند.
اهالي نقاط كويري استان سمنان در روز شهادت حضرت‌ علي (ع) از انجام فعاليت‌هاي روزمره خودداري كرده و مرسوم است كه دامداران شير دام‌هاي خود را در اين روز به فقرا و نيازمندان داده و يا براي تهيه افطار و پذيرايي از نمازگزاران به مساجد محل مي‌دهند.
اقدام اهالي نقاط مختلف براي پهن كردن سفره افطاري در شب‌هاي قدر بسيار چشمگير است.
تهيه و تقسيم كردن خيرات براي آمرزش اموات نيز در اين شب‌ها مورد توجه اهالي منطقه قرار مي‌گيرد.

* شب 27 ماه رمضان
در باور برخي اهالي، نزول قرآن در اين شب بوده است، بر اين اساس برخي تا پاسي از شب به احيا و شب زنده‌داري در مساجد مي‌پردازند.
زنان سمناني، گرمساري و دامغاني در اين روز به جهت شادي ناشي از كشته شدن قاتل ملعون امام علي (ع) بر دست و پاي خود حنا مي‌مالند.
برخي زنان در اين روز گوش دختران خود را سوراخ كرده و براي آنها گوشواره مي‌خرند.
گفتني است كه در شهرهاي شاهرود، گرمسار و روستاي جزن برخي زنان در بين نماز ظهر و عصر با اندكي پارچه، نخ و سوزن كيسه‌اي كوچك دوخته و سكه‌اي را به نيت تبرك درون آن مي‌گذارند.
شاهرودي‌ها آن را كيسه مراد مي‌نامند و به جهت بر آورده شدن حاجت آن را تا سال ديگر نزد خود نگه مي‌دارند.
همچنين در شهر شاهرود خوردن كله و پاچه در اين شب براي افطار مرسوم است. اهالي بر اين باورند كه در اين شب ابن ملجم قاتل امام علي (ع) كشته شده است.

* عيد فطر
در آخرين روز از ماه مبارك رمضان، اهالي نقاط مختلف خود را براي فرا رسيدن عيد رمضان مهيّا مي‌كنند.
براي اين منظور غسل كرده، لباس تميز يا نو پوشيده و به استقبال عيد فطر مي‌روند.
رويت هلال ماه شوال نشاني بر پايان ماه مهماني خدا است كه اين امر در گذشته توسط افراد خبره و مطلع به اطلاع مردم رسانده مي‌شد و امروزه از طريق رسانه‌هاي جمعي اعلام مي‌شوند.
هنگام افطار آخرين شب از ماه رمضان اعضا هر خانواده بنابر قوت غالب فطريه خود را دست به دست چرخانده و آن را براي افراد مستمند كنار مي‌گذارند.
در منطقه كويري اگر زكات فطريه، گندم و يا اقلامي ديگر به غير از پول باشد آن را داخل ظرفي ريخته و دست به دست مي‌گردانند.
مرسوم است كه اعضاي خانواده هر يك بر روي گندم يا برنج دست زده و سپس آن را به فقرا مي‌دهند.
در روستاي نام نيك در منطقه كالپوش به مناسبت عيد فطر فردي كه به تازگي پدر شده كفش‌هاي خود را وزن كرده و همان مقدار گندم يا برنج به فقرا مي‌دهد.
نماز عيد فطر همزمان با طلوع خورشيد با ذكر "اللهم لبيك " در نقاط شهري و روستايي بر پا مي‌شود.
پس از نماز مومنان با يكديگر ديده و بوسي كرده و قبولي طاعات يكديگر را از باريتعالي طلب مي‌كنند.
صله‌رحم، زيارت اهل قبور و اماكن مقدس و ديد و بازديد از جمله آداب اين عيد فرخنده است.
ديگر اينكه اهالي هر محل به ديدن خانواده‌هايي كه به تازگي عزيزي را از دست داده‌اند و به اصطلاح «نوعيد» دارند مي‌شتابند.
عيادت از بيماران و بردن هديه براي نوعروسان از ديگر آداب اين روز است.
در بر خي نقاط نيز تمام خانواده‌هاي عزادار براي اين منظور در مسجد محل گردهم آمده و اهالي به ديدن آنها مي‌روند.
مرسوم است كه صاحبان عزا از مهمانان خود با شير، خرما، نان و ميوه پذيرايي كنند.
مصالحه و آشتي دادن افرادي كه كدورتي از يكديگر به‌دل دارند از ديگر آداب مرسوم در روز عيد فطر است.فارس