بیماری شایع كودكان

یبوست در كودكان، مشکل شایعی است که معمولا نگرانی‌ والدین را به دنبال دارد اما متخصصان اطفال بر این باورند که با دانستن و عمل به برخی توصیه‌های تغذیه‌ای و رفتاری در این زمینه می‌‌توان گره از این مشكل شایع گشود.

 با دکتر علی‌اکبر سیاری، فوق‌تخصص بیماری‌های گوارش کودکان و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در همین رابطه گفتگویی کرده‌ایم که می‌خوانید.....

 آقای دکتر! از کجا بفهمیم که کودک‌مان دچار یبوست شده؟ یعنی می‌خواهم بدانم شما به عنوان یک متخصص، این بیماری کودکان را چگونه تعریف می‌کنید؟
ببینید؛ شیرخواران ممكن است به‌طور طبیعی هر 2 تا 3 روز بدون هیچ مشكلی دفع مدفوع نرم داشته باشند كه در این صورت یبوست تلقی نمی‌شود اما به طور كلی، هر گاه مدفوع سفت و خشك باشد و دفع آن برای كودك همراه با درد و زور زدن باشد و فواصل دفع بیش از 2 تا 3 روز باشد، می‌توان گفت كه كودك یبوست دارد. بنابراین كاهش نوبت دفع به تنهایی بیانگر یبوست نیست. از طرفی در هفته اول زندگی معمولا نوزاد تا 4 بار در روز ممكن است دفع داشته باشد اما با بزرگ‌تر شدن به تدریج كاهش می‌یابد و در 2 سالگی به 2 بار در روز می‌رسد.

 و چه عللی دارد؟
بـیشتر كودكانی كه دچار یبوست می‌شوند، معمولا مشکل‌شان علت عملكردی دارد؛ یعنی به علت یک بیماری به‌خصوص یا مشكلات اعضای گوارشی نیست. اما در موارد كمی هم یبوست كودكان به‌خصوص اگر از زمان نوزادی شروع شده باشد، می‌تواند به علت بیماری‌های خاص گوارشی و روده‌ای باشد و نیاز به بررسی‌های بیشتر بالینی و آزمایشگاهی توسط پزشك هست.

چه علامت‌هایی زنگ خطر این بیماری محسوب می‌شوند؟
اتساع شكم، دفع گاز، ‌وجود خون در مدفوع،‌ تغییر قطر مدفوع، اختلال در وزن‌گیری و تاخیر رشد و... اینها علامت‌هایی هستند كه در صورت وجود آنها باید كودك را حتما نزد پزشك برد تا علت یبوست بررسی شود. در واقع، یبوست اگر در بسیاری موارد علت عضوی ندارد‌ اما می‌تواند نشانه یك بیماری باشد. بیماری‌های نخاع، بیماری‌‌های گوارش،‌ كم‌كاری تیرویید و... می‌توانند با علامت یبوست، خود را نشان دهند. البته یكی از نكات مهم برای رد برخی از بیماری‌های مهم گوارشی و عصبی در كودكان دانستن زمان دفع اولین مدفوع دوران نوزادی است. بنابراین یكی از سوالات مهمی كه پزشك از والدین می‌پرسد، زمان اولین دفع در دوران نوزادی است.

ممکن است این مورد را بیشتر توضیح دهید؟
بله؛ در موارد بسیار اندكی به طور مادرزادی انتهای روده فاقد عصب است و به همین سبب روده حركات كافی را برای عبور مواد دفعی ندارد. در چنین بیمارانی همان دفع اولیه در دوران نوزادی دچار اختلال و تاخیر می‌شود. این بیماری كه هیرشپرونگ نام دارد، نیازمند مداخله و درمان زودهنگام است. زیرا باقی ماندن مواد دفعی و افزایش مقدار مواد دفعی همراه با از دست دادن آب آنها بوده و به بزرگ‌ شدن قطر روده‌ها و حتی سوراخ شدن روده‌ها منجر می‌شود اما به عنوان یك اصل كلی باید بگویم که هرگاه یبوست همراه با اتساع شكم و دفع نشدن گاز یا نفخ شدید باشد یا با درد حاد شكمی همراه باشد، به عنوان یك اورژانس پزشكی تلقی می‌شود و حتما باید به سرعت بررسی شود.

یبوست عملكردی یعنی چه؟
یبوست در بسیاری موارد در كودكان علت‌های غیرعضوی دارد كه در اصطلاح به آن یبوست عملكردی گفته می‌شود. واقعیت آن است كه این نوع یبوست به علت مجموعه‌ای از عوامل رفتاری و رژیم غذایی و حتی روانی به وجود می‌آید. در این نوع یبوست با وجود پیگیری‌ها و اقدامات پزشكی، دلیل خاصی مبنی بر نقص یا مشكلات جسمانی برای یبوست كودك یافت نمی‌شود اما نگه داشتن مدفوع سبب ایجاد یبوست در كودك می‌شود. گاهی یك تغییر رژیم غذایی از شیر مادر به شیر گاو به علت تغییر در نسبت پروتئین به كربوهیدرات سبب سفت شدن مدفوع و دفع دردناك می‌شود. در این حالت، اگرچه مشكل كودك به صورت حاد ایجاد شده و می‌تواند به سرعت برطرف شود اما امتناع از دفع و نگه داشتن مدفوع سبب ایجاد یبوست به صورت مزمن می‌شود.

 بعضی كودكان به خصوص با تغییر محیط از دفع خودداری می‌كنند.
بله؛ گاهی رفتن به مسافرت، تغییر مدرسه یا محل اجابت مزاج ناخوشایند موجب می‌شود که کودکان از دفع خودداری کنند. در عین حال به تعویق انداختن دفع به علت بازیگوشی‌های كودكانه حتی می‌تواند سبب ایجاد یبوست شود. در بسیاری موارد استرس‌هایی كه پدران و مادران بر كودك وارد می‌كنند نیز در این مساله بی‌تاثیر نیست. به خصوص در فرزندان مادران شاغل دوری طولانی‌مدت از مادر و نداشتن احساس آرامش و راحتی از سوی كودك می‌تواند سبب اختلال دفع در كودك شود. حتی آموزش‌های غلط و نامناسب مادر و پدر برای از پوشك گرفتن كودك در بسیاری از موارد نقطه آغازگر یبوست است كه كم‌كم دچار سیكل معیوب شده و به سمت مزمن شدن پیش می‌رود.

 یبوست چه عوارضی دارد؟
یبوست در اغلب موارد علت‌های ساده‌ای دارد و با آنكه به راحتی می‌تواند برطرف شود، رو به مزمن شدن می‌رود و می‌تواند سبب ایجاد عوارضی شود. یكی از مهم‌ترین عوارض ناشی از یبوست، بزرگ شدن قطر روده‌هاست كه سبب احتباس بیشتر مدفوع و كاهش حركات دفعی روده‌ها می‌شود. حتی گاهی در موارد نادر سبب سوراخ شدن روده می‌شود. یكی دیگر از عوارض شایع یبوست مزمن، بی‌اختیاری دفع مدفوع است كه با آلوده شدن لباس زیر می‌تواند سبب جلب توجه والدین شود. از عوارض دیگر یبوست به خصوص در دختر بچه‌ها، عفونت‌های مكرر دستگاه ادراری است كه با درمان یبوست بهبود می‌یابد. افزایش فاصله دفع نیز اغلب به بی‌اشتهایی، استفراغ و نفخ زیاد نیز منجر می‌شود كه در كودكان با سنین كمتر بی‌قراری و تحریك‌پذیری و كم‌شدن اشتها را به دنبال دارد.

 کودکان مبتلا به یبوست منع غذایی خاصی دارند؟
محققان طب كودكان معتقدند یبوست در شیرمادرخواران نسبت به شیرخشك‌خواران كمتر اتفاق می‌‌افتد، اگرچه به علت جذب كامل شیر مادر دفعات دفع در شیر مادر‌خواران كمتر است. ادامه تغذیه انحصاری شیرخوار با شـیر مادر و مراجعه به پزشك در این مورد ضروری است زیرا یبوست مزمن در این سنین به بررسی‌ها و مداخله‌های پزشكی نیاز دارد. با گذشتن سن كودك از مرز 6 ماهگی و آغاز تغذیه كمكی میزان ابتلا به یبوست نیز بیشتر می‌شود. در موارد زیادی عدم تحمل پروتئین شیر گاو می‌تواند سبب بروز یبوست شود كه در این موارد نیز لازم است مادران به صورت حاد و در فاصله زمانی كوتاهی شیر گاو را به میزان زیاد وارد رژیم غذایی كودك خود نكنند و از روزانه حدود چند سی‌سی شروع كنند. در عین حال، مصرف كافی آب و مایعات و سبزیجات پرفیبر و ملین مانند انجیر،آلو، زردآلو و سایر میوه‌ها و سبزی‌های تازه سبب نرم شدن مدفوع می‌شود. علاوه بر آن، سبوس موجود در نان‌های سبوس‌دار و غلات نیز یك منبع خوب برای تامین فیبر غذایی است.

 چه توصیه‌ای به والدین دارید؟

بیشتر موارد یبوست در كودكان با تغذیه صحیح كودك و توجه به مسایل روحی و روانی وی قابل درمان است. این كودكان اغلب به دلایل مختلفی هنگام اجابت مزاج مدفوع خود را نگه می‌دارند و دفع را به تعویق می‌اندازند كه به این ترتیب، مدفوع آب بیشتری از دست می‌دهد، سفت و خشك می‌شود و ممكن است دفع آن با سختی و درد همراه شده و باعث نگه‌ داشتن بیشتر مدفوع و تسلط كودك بشود. این سیكل معیوب می‌تواند مثلا به دنبال یك شقاق مقعد كه سبب دفع دردناك می‌شود، ایجاد شود. مهم‌ترین اصل در پیشگیری از یبوست مزمن، برطرف كردن آن علت است. اضطراب و عجله برای دفع از علت‌های رایج یبوست است. این مساله به‌خصوص در سنین آموزش رفتن به توالت و اجابت مزاج اهمیت بیشتری دارد و ایجاد یك الگوی منظم برای دفع در كودك می‌تواند این مساله را تا حد زیادی حل كند. والدین می‌‌توانند با یك برنامه منظم پس از صرف صبحانه و شام برای تخلیه روده كودك 5 تا 10 دقیقه كودك را مجاب به نشستن در توالت كنند. چنین برنامه منظمی به تدریج الگوی دفعی كودك را تنظیم می‌كند. تاکید می‌کنم که مصرف داروهای ملین حتما باید با تجویز پزشك باشد اما قطع این داروها نیز بدون نظر پزشك و پس از گرفتن پاسخ اولیه از خطاهای شایع والدین است كه سبب بازگشت یبوست می‌شود.