خوقند

مختصات: ‏۳۳″ ۵۶′ ۷۰°شرقی ‏۴۳″ ۳۱′ ۴۰°شمالی (نقشه)

خوقند
ارگ خان، شهر خوقند. کاشی‌نوشته‌ها این عمارت به فارسی است که زبان میانجی و نوشتاری بخش اعظم آسیای غربی، میانه و جنوبی در آن زمان بود.
خوقند محل در نقشه ازبکستان
مختصات: ‏۳۳″ ۵۶′ ۷۰°شرقی ‏۴۳″ ۳۱′ ۴۰°شمالی
کشور	ازبکستان
استان	استان فرغانه
ارتفاع	۴۰۹ متر (۱٬۳۴۲ فوت)
جمعیت (۱۹۹۹)
- کل	۱۹۲٬۵۰۰

خوقَند شهری است در ازبکستان امروزی. این شهر در استان فرغانه واقع شده و ۱۹۲٬۵۰۰ نفر جمعیت دارد. نام این شهر (به ازبکی: Qo‘qon / Қўқон)، (به فارسی تاجیکی: Хӯқанд) و (به روسی: Коканд) است.

خوقند در دره فرغانه مرکز واحه‌ای حاصلخیز و آبیاری شده‌ است. جالب‌ترین بناهای آن کاخ خان‌های پیشین خوقند می‌باشد. خوقند یکی از مهمترین مراکز داد و ستد در آسیای میانه است. بر پیوندگاه خطوط آهن قرار دارد و صادرات آن ابریشم و پنبه است.

جمعیت خوقند در سال ۱۹۹۹ میلادی ۱۹۲٬۵۰۰ نفر بود. خوقند در ۲۲۸ کیلومتری جنوب خاوری تاشکند، ۱۱۵ کیلومتری باختر اندیجان، و ۸۸ کیلومتری فرغانه واقع شده‌است.

نام این شهر در متون قدیمی به صورت خواکند بود.^[۱] بارتولد و باسورث نام این شهر را خوکند و مرکّب از خوک + کند به معنای شهر خوک (گراز) دانسته‌اند.^[۲]

پیشینه  

خوقند یکی از قدیمترین شهرهای ازبکستان است. تاریخ آن تا اوایل قرن ۱۲ ه'. ق. همان تاریخ فَرغانه است و در ۱۱۲۲ ه'. ق. (۱۷۱۰ م.) یکی از نوادگان ابوالخیر شیبانی بنام شاهرخ بیک اول در فرغانه مستقر شد دولتی که وی تاسیس کرد به خانات خوقند معروف است و پایتخت آن فرغانه بود بنیادگذار شکوه شهر و خانات خوقند امیرعالم خان بود که از ۱۲۱۵ تا ۱۲۲۴ ه'. ق. امارت کرد، و همه فرغانه را تحت استیلای خود آورد و تاشکند و چمکنت را فراگرفت و قدرتش بجایی رسید که با امیر بخارا برابری می‌کرد وی سرانجام بقتل رسید و پس از او برادرش محمدعمرخان معروف به عمرخان امارت کرد (۱۲۲۴ - ۱۲۲۷ ه'. ق.). وی قسمتی از ترکستان و دشت قرقیزستان را که متعلق به امیر بخارا بود به خانات خوقند ملحق نمود و خود را امیرالمسلمین لقب داد.^[۳]

عمرخان شاعر و حامی اهل فضل بود و اقدامات عمرانی او وضع آبیاری فرغانه را بکلی دگرگون ساخت. برادرزاده و جانشین او محمدعلی ابن عمر از حدود ۱۲۳۷ تا ۱۲۵۶ ه'. ق. امارت داشت در قسمت اول امارت او خانات خوقند به منتهای عظمت خود رسید اما وی مردی خودکامه و ستمکار بود و مردم از دست او به تنگ آمدند.

در روزگار فرمانروایی محمد علی خان بر خوقند، یک چندی پادشاه ختا لشکر به کاشغر کشید و محمد علی خان درصدد مقابله برآمده و اهل ختا را رانده و فتحنامهٔ آن را توسط عبد الرحمن بیگ از ملازمان خود به اتفاق قاضی خوقند به دربار ایران و عثمانی فرستاد.^[۴]

سرانجام نصراللّه امیر بخارا ظاهراً به دعوت مردم به خانات خوقند تاخت و لشکر محمدعلی را مغلوب و پایتخت وی را تصرف کرد و محمدعلی در حین گریز کشته شد. در همان سال شیرعلی که از عموزادگان عالم خان و عمرخان بود مهاجمان را از آن ناحیه بیرون راند و بر تخت امارت خوقند نشست. از این زمان به بعد خانات خوقند گرفتار اغتشاشات داخلی و یورش‌های قبایل پیرامون و جنگ‌های امیر بخارا شدند.^[۳]

خوقند در نیمهٔ دوم سده نوزدهم‏ گرایش‌هایی به طرف خان خیوه پیدا کرد و حکام دو منطقه، علیه نیروهای روسی‏ اقداماتی تدافعی انجام دادند و شکستهایی به آنها وارد آوردند؛ اما سرانجام دولت‏ تزار موفق شد «آق‌مسجد» را از قلعه‌های مهم کرانه رود سیردریا و سپس‏ تاشکند را از شهرهای تابع خوقند در ۱۸۶۵ م. تصرف کند و از آن پس زمینهٔ تحت الحمایه شدن خوقند به دست روس‌ها فراهم شد.^[۵]

نخستین جنگ سپاهیان روس با دولت خوقند بسال ۱۲۶۷ ه'. ق. /۱۸۵۰ م. روی داد و از ۱۸۶۶ م به بعد قلمرو خان خوقند منحصر بولایت فرغانه شد و آنهم در ۱۲۹۳ ه'. ق. /۱۸۷۶ م. ملحق به روسیه گردید.^[۳]