خیوه

مختصات: ‏۰″ ۲۲′ ۶۰°شرقی ‏۰″ ۲۳′ ۴۱°شمالی (نقشه)

خیوه
دیوارهای ایچان‌قلعه
خیوه محل در ازبکستان
مختصات: شرقی′۲۲°۶۰ شمالی′۲۳°۴۱
کشور	ازبکستان
استان	استان خوارزم
جمعیت
- کل	۵۰۰ هزار نفر

خیوه (به ازبکی: Xiva / Хива)، (به روسی: Хива) نام شهری است با حدود نیم میلیون نفر جمعیت در خوارزم واقع در ۲۵ کیلومتری جنوب اورگنج. شهر خیوه در حدود هزار کیلومتری شمال غرب تاشکند، پایتخت ازبکستان، و در ۶۰۰ کیلومتری شمال بخارا واقع شده‌است و اقتصاد آن برپایه کشاورزی است.^[۱]

زمانی خیوه مرکز سرزمین خوارزم بود و امروز در کشور ازبکستان جای گرفته‌است و مرکز استان خوارزم در این کشور است. بازرگانان خاورمیانه در سده دهم میلادی از این شهر نام می‌برند هر چند که باستان‌شناسان پیشینه آنرا به سده شش میلادی می‌رسانند. تا پیش از چیرگی روس‌ها بر خوارزم خان‌هایی بر این سرزمین با مرکزیت خیوه فرمان می‌راندند.

خیوه شهری است با مجموعه‌ای از بناهای تاریخی که در حصاری از خشت و گل به نام «ایشان‌قلعه» یا «ایچان‌قلعه» قرار گرفته‌اند. این بناها که به سبک معماری اسلامی و ایرانی ساخته شده، شامل دروازه‌ها، مسجدها، مدرسه‌ها، آرامگاه‌ها، گرمابه‌ها، کاخ‏‌ها و خانه‌های سنتی است و همواره مورد توجّه باستان‌شناسان و تاریخ‌دانان بوده و جهانگردان بسیاری را به خود جذب کرده‌است.^[۲]

آرامگاه پوریای ولی در میان این مجموعه فرهنگی - تاریخی قرار دارد. آرامگاه پوریای ولی خود یک مجموعه فرهنگی ـ تاریخی است و در فاصله سده‌های هشتم تا چهاردهم هجری (۱۴ تا ۲۰ میلادی)، برای بزرگداشت نام «پهلوان محمود» پسر پوستین‌دوزی که علاوه بر پهلوانی، شاعر و جوانمرد نیز بود، ساخته شده‌است.^[۲]

خیوه دو بخش دارد، بخش بیرونی دیجان‌قلعه نام دارد.این بخش دارای باروی و دیواری بود که ۱۱ دروازه داشت. بخش درونی ایچان‌قلعه نام دارد. این بخش دیواری خشتی دارد که گرداگردش را فراگرفته‌است.برخی بر این باورند که پی این دیوار در سده ۱۰ میلادی ریخته شده‌است. دیوارهای کنگره‌دار آن به بلندای ۱۰ متر به سده هفدهم میلادی باز می‌گردد.

این شهر ۵۰ اثر تاریخی و ۲۵۰ خانه کهن - که بیشترشان به سده‌های هجدهم و نوزدهم بازمی گردند- دارد. برای نمونه مسجد آدینه این شهر در سده دهم میلادی راه‌اندازی شد و در سال‌های ۱۷۸۸-۸۹ میلادی بازسازی گردید. همچنین سرسرای ستوندار شناخته شده این شهر که دارای ۱۱۲ ستون از مصالح ساختمانی کهن هنوز سرپاست.