جیزک

مختصات: شرقی′۵۱°۶۷ شمالی′۰۷°۴۰ (نقشه) جیزَک یا جِزَّک (جیزاک و جیزاخ هم نوشته شده) (به ازبکی: Джизак: جیزَک) یکی از شهرهای ازبکستان است.

شهر جیزک با ۱۲۶٬۴۰۰ نفر جمعیت (در ۱۹۹۹)، مرکز استان جیزک در ازبکستان مرکزی است. جیزک در شمال شرقی سمرقند و در جاده سمرقند به تاشکند قرار گرفته‌است.

جیزک شهر مهمی در جاده ابریشم بود که در چهارراه مهم راه سمرقند به دره فرغانه قرار گرفته بود. شهر جیزک در کناره دشت گرسنه و نزدیک به گردنه جیلانوتی (دروازه تیمور لنگ) واقع شده و مشرف بر راه‌های دره زرافشان، سمرقند و بخارا است.

تاریخچه  

نام جیزک از زبان ایرانی سغدی گرفته شده و هم‌ریخت «دِژک» یعنی دژ کوچک است. شهر کنونی جیزک بر روی ویرانه‌های شهر سغدی اسروشنه ساخته شده‌است. پس از ورود اسلام به منطقه، شهر جیزک به عنوان بازاری برای دادوستد میان یکجانشینان و کوچ‌نشینان عمل می‌کرد و مسلمانان رباطهای چندی در آن ساختند. این ساختمان‌ها محل سکونت غازی‌ها (عربهای جنگجو) بود و بعدها در سده ۱۹ به صورت دژهایی گسترش یافت که محل اقامت امیران امارت بخارا شد.

ژنرال چرنایف روسی، معروف به «شیر تاشکند» در نخستین تلاش خود برای فتح جیزک شکست خورد ولی در دومین کوشش به موفقیت دست یافت. او در جریان فتح جیزک تنها ۶ نفر از افراد خود را از دست داد درصورتی‌که ۶۰۰۰ نفر از مدافعان شهر را کشت. پس از آن شهر کهن تخریب شد، بقیه ساکنانش تبعید شدند و مستعمره‌نشینان روس به جیزک آورده شدند.

در سال ۱۹۱۶، جیزک کانون یک قیام ضدروسی شد که به سرعت سرکوب شد. مشهورترین جیزکی یعنی شرف رشیدوویچ رشیدف که دبیر حزب کمونیست ازبکستان شد در سال ۱۹۱۷ در جیزک بدنیا آمد.

شهر امروزی جیزک شهری پردرخت و آرام است که هیچ چیز از دوران پیش از رشیدف در آن باقی نمانده‌است. این شهر دارای دو دانشگاه و جمعاً حدود ۷٬۰۰۰ دانشجو است. جیزک محل باشگاه تیم فوتبال سغدیانا جیزک است که در لیگ ازبکستان (Oliy Liga: لیگ عالی یا برتر) بازی می‌کند.

در لغت‌نامهٔ دهخدا زیر عنوان دَیزَک آمده است.

اماکن اصلی گردشگری 

• موزه یادبود شرف رشیدوف
• موزه استانی.