همه ما بارها به استان خراسان سفر كرده ایم و به پابوسی آقا امام رضا(ع) رفته ایم. اما شاید بد نباشد این بار که گذارتان به این استان افتاد، برای بازدید از بقیه دیدنی های خراسان هم برنامه ریزی کنید. پیشنهاد ما برای چنین سفری، شهرستان خواف است. جایی در 250 كیلومتری جنوب شرقی مشهد که 123 كیلومتر مرز مشترك با افغانستان دارد و از شمال به شهرستان رشتخوار، از غرب به شهرستان گناباد، از جنوب به شهرستان قاینات و از شرق به شهرستان تایباد و افغانستان می رسد.

شهر خواف هنوز بافتی قدیمی دارد. آنقدر که بیشتر خانه های محلات و كوچه‌های خواف از خشت و گل ساخته شده اند و مردم آن هنوز به لباس های سنتی خود پایبندند. اما بدون تردید جذاب‌ترین قسمت سفر به خواف برای شما آسیاب‌های بادی قدیمی است كه در گوشه و کنار شهر به چشم می خورد و با وزش باد به حركت در می‌آیند. این آسیاب‌ها در گویش محلی آسباد نامیده می‌شود.

برای دیدن آسبادها باید به شهر نشتیفان در 20 كیلومتری خواف رفت. از نشتیفان 30 كیلومتر تا مرز فاصله است. این شهر یكی از مراكز تولید عمده نهال در منطقه و حتی در سطح كشور است. وجه تسمیه نشتیفان به علت شدت وزش بادهای موسمی در آنجاست و نزدیك به 6 قرن است كه به این نام خوانده می‌شود. در واقع چون این منطقه در معرض طوفان‌های بسیار شدید بوده، در ابتدا آن را «نیش طوفان» می‌نامیدند. البته اهالی نشتیفان در فصولی كه باد آرامی در منطقه می‌وزید از آب رودخانه‌های جنوب نشتیفان برای حركت آسیاب‌های آبی استفاده می‌كردند.

یكی دیگر از علل این نامگذاری وجود آسیاب‌های بادی فراوانی است كه در آن وجود دارد كه با فرم و فن ویژه‌ای ساخته شده است كه به طور یقین از ابتكارات صنعتی همین مردم بوده و از نظر معماری بسیار ارزشمند و دیدنی است. علاوه بر حدود 40 آسباد موجود در منطقه نشتیفان، در مناطقی از قبیل سنگان، برآباد و خرگرد هم می توانید آسبادها را ببینید.

درباره پیدایش آسیاب‌ها اطلاعات دقیقی در دست نیست. اغلب مورخان كه در طول قرون متمادی به ایران سفر كرده‌اند، ساخت آنها را قبل از فتح ایران به دست مسلمان‌ها ذكر می‌كنند و حتی برخی پا را فراتر نهاده و آنها را به 1700 سال قبل از میلاد مسیح مربوط می‌دانند. قدیمی‌ترین و موثق‌ترین مرجعی كه وجود آسیاب بادی را قبل از اسلام در ایران اثبات می‌كند، تاریخ ابن خلدون است. بعد از دیدن این آسبادها می توانید گشتی در شهر بزنید و از جاذبه های دیگر آن بازدید کنید.

مسجد ملك زوزن

این مسجد در 65 كیلومتری جنوب غربی شهر خواف، در شهر قاسم آباد و در فاصله تقریبی 2 كیلومتری از جاده اصلی واقع شده است. این مسجد كه سال 615 هجری قمری ساخته شد، تنها اثر معماری زوزن است كه پس از حمله مغول برجای ماند. ‌مسجد فعلی بر روی خرابه‌های مسجد قبلی احداث شده است. ‌مسجد ملك زوزن از مساجد 2 ایوانی به سبك خراسانی است و تاریخ بنا در كتیبه آجری سمت چپ ایوان قبله دیده می‌شود؛ ربیع الاول سال 615 هجری قمری.

مدرسه غیاثیه خرگرد

مدرسه غیاثیه خرگرد در جنوب روستای خرگرد و به فاصله 5 كیلومتری خواف بر سر راه تایباد واقع است. این مدرسه تاریخی در زمان شاهرخ تیموری و به سال 848 ه.ق ساخته شده است. زیبایی و استحكام بنا به‌گونه‌ای ا ست كه سده‌های متمادی مركز پرجنب و جوش تعلیم و تعلم بود. ‌بنا در 2 طبقه و با 32 غرفه و حجره، 8 تالار مربع در گوشه‌ها و 2 تالار بزرگ در طرفین هشتی ورودی به عنوان مسجد و مدرسه ساخته شده است. نمای درونی و نمای بیرونی جلوی بنا آراسته به كاشیكاری رنگارنگ معرق بسیار زیبا و كتیبه است، داخل ایوان‌ها و رویه تمامی دیوارها هم با تلفیق كاشی و آجر زینت شده است.

مجموعه تاریخی خواجه یار

این مكان در ارتفاعات موسوم به خواجه یار مشرف به شهر خواف واقع است. مجموعه تاریخی ـ فرهنگی خواجه‌یار شامل گورستانی منسوب به شهدای صدر اسلام، بنای كوچك 2 طبقه و آب‌انباری از دوره قاجار است. علاوه بر این جاذبه تاریخی، ارتفاعات خواجه‌یار با چشم‌انداز وسیعی به مركز شهر، تفریحگاه كوهستانی خوافیان و مناطق مجاور به شمار می‌آید.

مسجد جامع سنگان

بنای جامع سنگان از یادگار‌های معماری اوایل سده هفتم است. این اثر در ابتدا به صورت 2 ایوانی ساخته شده و امروزه دارای یك ایوان در ضلع غربی و رواق‌های طرفین است. نكته بسیار با اهمیت برای گردشگرانی كه به بناهای تاریخی علاقه دارند، تغییر وضعیت پایه‌های ایوان قبله به علت زلزله‌های متعدد است. این بنا از جمله مساجد سبك خراسانی و همانند و همزمان با مساجد زوزن و گناباد است و آجرها با هماهنگی خاصی، پایه‌ها و لچكی‌های ایوان و رواق‌ها را زینت داده‌اند. بر لچكی‌های ایوان قطعات كتیبه و آجری‌های قالب زده‌ای نصب شده كه متعلق به بنایی كهن‌تر از مسجد بوده است.

بند سلامی

بند سلامی در 6 كیلومتری شمال شرقی سلامی و 31 كیلومتری شهر خواف قرار دارد و از سنگ و ساروج در دهانه‌ای به عرض بیش از 20 متر پرشده است. به استناد نوشته‌های اصطخری و حمدالله مستوفی، ملك محمود سیستانی در زمان حكومت خود آن را بازسازی كرده و در زمان خواجه نظام‌الملك خوافی در قرن 9 بازسازی شده است. این سد یكی از مراكز عمده تفریحی منطقه به حساب می‌آید و در فصل بهار و تابستان، روزانه پذیرای گردشگران بسیاری است.