گفتار پنجم: موانع گفت و گو
الف) پيروى از گمان وظن
:
هر گاه يكى از طرفين يا هر دو از ظن و گمان پيروى كنند، از رسيدن به حقيقتباز مىمانند . قرآن دستور مىدهد از چيزى كه علم نداريد پيروى نكنيد . (59) اصولا يكى از مشكلات پيامبران الهى در گفت و گو با مردم و رساندن پيام خداوند به آنان، تبعيت عده زيادى از مردم از گمانهاى به دور از واقعيت و علم است . از اين رو، ظن و گمان، مورد سرزنش قرآن كريم است
. (60)
ب) تقليد كوركورانه: عدهاى، تنها آيين گذشتگان خود را مبنا و ملاك هدايت قرار مىدهند و با وجودى كه اين آيينها و عقايد از واقعيت و علم دور هستند، همچنان لجبازى كرده و بر گفتههاى خويش پاى مىفشرند . اين عده سد راه انبيا بودند . تقليد بىچون و چرا از پيشينيان مورد نكوهش قرآن كريم است . (61
)
ج) عناد و ستيزه جويى: از نظر قرآن كريم، عدهاى در مقابل كلام حق، مجادله و ستيزه جويى مىكنند . اين عده پس از مشاهده ادله و براهين روشن، به انكار و لجبازى روى مىآوردند . (62) در چنين حالتى، هيچ گاه شخصى به حقيقت و هدايت دست نمىيابد و گفت و گو خالى از فايده است
.
مراء (جدالگرى) نوعى از مجادله است كه شخص از سويى در حيرت است و از سويى ديگر، با طرف مقابل به انكار و ناباورى مىپردازد و تلاش مىكند مطالب و ديدگاههاى طرف مقابل را از زبان وى بشنود و براى غلبه بر وى، آنها را رد كند و انكار نمايد
.
بنابراين، جدالگرى در مجادلههاى باطل به كار گرفته مىشود و نه گفتمانهاى حق; زيرا گفتمان حق، عبارت است از گفت و گويى كه در آن، هدف گفت و گوكننده، روشن كردن حق و پاسخگويى به شبهههايى كه مطرح شده است، مىباشد
.
به هر حال، گفت و گوكننده چه بر حق باشد و چه بر باطل، روا نيست جدال به مفهوم بيان شده را انجام دهد . (63) قرآن كريم مىفرمايد
:
با حكمت و اندرز نيكو، به راه پروردگارت دعوت نما و با آنها به روشى كه نيكوتر است، استدلال و مناظره كن . (64
)
د) پيروى از هواهاى نفسانى و تمايلات شيطانى: هرگاه شخص به دنبال هواپرستى خويش باشد و در پى تامين مال، جاه، شهوت و ... باشد، از دستيابى به حقيقتباز مىماند . معبود عدهاى، هواى نفسانى آنان است (65) و عدهاى از شيطان تبعيت مىكنند . (66) براى اين عده، گفت و گو بىفايده است
.
ه) يارىجويىاز باطل: قرآنكريم، دربارهقوم نوح و ديگر اقوام، در مبارزه با كلام حقچنينمىگويد
:
«
و جادلوا بالباطل ليدحضوا به الحق ...» (67
)
يعنى: و به وسيله باطل جدال نمودند تا حقيقت را با آن پايمال كنند
.
قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانظُرُوا کَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ یُنشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ (بگو در زمین بگردید و بنگرید خداوند چگونه آفرینش را آغاز کرده است، سپس خداوند به همین گونه، جهان را ایجاد می کند خداوند یقیناً بر هر چیز تواناست) /عنکبوت20
