پاسخ به:زندگی نامه علما
جمعه 22 مهر 1390 2:10 PM
علمدار هدايت
على كرجى
تولّد
محمّد علمالهدى اوّل ربيع الاوّل سال 1039 ه'.ق.[1] در شهر كاشان - در خانواده روحانى و اهل علم و ادب - متولد شد.[2]
نياكان
پدرش محمّد ملقب به محسن فيض كاشانى (متوفّاى 1091 ه' .ق) دانشمندى فقيه، محدّثى بزرگ، فيلسوفى ربانى، اديبى شاعر، زاهدى با ورع، عارفى سالك، متفنن در فنون مختلف علوم اسلامى از شاگردان ملا صدرا (متوفّاى 1045 ه'.ق.)، سيّد مير محمّدباقر داماد (متوفّاى 1041 ق.) است.[3] وى داراى آثار متنوعى است كه به بعضى از آنها، اشاره مىشود: الوافى، سفينة النجاة فىطريقة العمل، عين اليقين، حق اليقين، علم اليقين، الاصول الاصيله، رسالة الجمعة، التفقه، نفى التقليد و....[4]
مادرش، زينب (متوفّاى 1097 ق.) بانويى دانشمند و با كمال، دختر احياگر فلسفه و صاحب مكتب حكمت متعاليه، صدرالدين محمّد بن ابراهيم شيرازى نويسنده كتاب اسفار اربعه است.[5]
جدّش، علاّمه رضىالدين شاه، مرتضى اول، فرزند شاه محمود، دانشمندى ماهر كه در علوم مختلف مهارت داشته، مثل فقه، اصول، تفسير، كلام، فلسفه، شعر و داراى كمالات معنوى است.
استادان وى ملا فتحاللَّه كاشانى، سيّد حسين ميرزا ضياءالدين محمّدبن محمود رازى و ديگران هستند كه از آنها نيز نقل روايت كرده است.
وى در تاريخ (15 جمادى الآخر 1009 ه' .ق) در كاشان بدرود حيات گفت.
جدّ اعلايش، تاجالدين شاه محمود فرزند على كاشانى، از دانشمندان مشهور كاشان، فيلسوفى متألّه، محدّثى ماهر و عارفى شاعر بود كه در شعرش به «فقير» متخلص است؛ ناگفته نماند كه شاه محمود كاشانى غير از علاّمه شاه محمود بافقى يزدى، علاّمه شاه محمود ميمندى شيرازى، سيّد شاه محمود سلامى شيرازى و شاه محمود گيلانى بوده است و همه در يك عصر زندگى مىكردهاند.[6]
شيخ محمّد علمالهدى از خاندان معروف فيض كاشانى است، خاندانى كه شخصيتهاى آن در افتخار و شهرت، پرآوازه است. دانشمندان بزرگى در رشتههاى مختلف علوم اسلامى مانند، اصول، كلام، فقه، فلسفه، حديث، تفسير و ادب از آن برخاسته و منشاء خدمات علمى، فرهنگى و اجتماعى چشمگير بوده و هستند.
ويژگىهاى خاص اين خاندان، كثرت عالمان و فرهيختگان در طول زمانهاى طولانى و نسل اندر نسل بوده است؛ كمتر خاندانى را مىتوان يافت كه طبقه بعد از طبقه بيشتر افراد آن عالم و دانشمند بوده و دستى بر بوستان علم و ادب داشته باشد. با اين كه خاندان ابوعلى طبرسى، علاّمه حلّى، شهيد ثانى، شيخ بهايى و امثال آن داراى عالمان و صاحبان فضل و كمال بودهاند ولى كثرت افراد عالم در آن خاندانها از چند نسل فراتر نمىرود.
اما خاندان فيض كاشانى در طول زمانهاى مختلف از دانشمندان و فقيهان بزرگ برخوردار بوده و هر كدام از آنها جزء مفاخر جهان اسلام به شمار مىرود به طورى كه شمارش نام آنها خود دفترى مستقل مىطلبد. در اين جا به ذكر بعضى از مفاخر اين خاندان بسنده مىشود.[7]
شاه مرتضى دوم فرزند محمّد مؤمن فرزند شاه مرتضى اول، شاه افضل فرزند محمّد مؤمن، ابوصلاح محمّدصالح فرزند عبدالغفور فرزند شاه مرتضى اول، محمّدهادى فرزند شاه مرتضى دوم، محمّد مؤمن مدرّس فرزند عبدالغفور فرزند شاه مرتضى اول، مولى نورالدين محمّد مشهور به اخبارى فرزند شاه مرتضى دوم، بهاءالدين محمّد فرزند مولى نورالدين اخبارى و...[8]
تحصيلات
از تحصيلات شيخ محمّد علمالهدى، مطلبى در كتابهاى شرح حال نويسان نيامده است. ولى آن چه مسلم است. و از شرح حال علمى و تأليفات، مشايخ و شاگردان او بر مىآيد، اين است كه: آن بزرگوار تحصيلات مقدماتى و عالى حوزه علميه را در محل تولدش كاشان نزد استادان بنام آن شهر، به ويژه ملاصدرإ؛ف و پدر عالمش فيض كاشانى، فرا گرفته است، و به درجه عالى علم و اخلاق، دست پيدا كرده و از بزرگان آن عصر نيز مفتخر به اجازه اجتهاد و روايت شده است.[9]
استادان و مشايخ
ملاّمحمّدمحسن فيض كاشانى (پدرش).
محمّد مؤمن، عبدالغفور (عمويش).
شيخ محمّد بن حسن حرّ عاملى نويسنده «وسائلالشيعة».
مير سيّد على نوّاب فرزند سيّد حسين حسينى مرعشى سلطان العلماء.
محمّد مهدى بيدگلى كاشانى از شاگردان شيخ بهايى.
محمّد باقر فرزند محمّد مؤمن سبزوارى نويسنده «الذخيره».[10]
سيّد نعمتاللَّه موسوى جزائرى[11]
وى از دانشمندان بنام عصر خويش بوده، و داراى آثار متعددى است از جمله: شرح تهذيب الاحكام در 12 جلد، شرح «استبصار»، شرح «عوالى اللآلى»، «الانوار النعمانيه» و «نوادرالاخبار» است.[12]
عبداللَّه مجلسى[13]
وى فرزند محمّدتقى مجلسى اصفهانى (متوفّاى 1084 ه'.ق.) واعظى عالم، محدّث آگاه به علم رجال، عابدى باتقوا و برادر بزرگتر علاّمه مجلسى - نويسنده «بحارالانوار» - است. او از شاگردان پدرش (محمّدتقى مجلسى) در اصفهان بود. از جمله آثار به جا مانده از او «شرح التهذيب» شيخ طوسى است.[14]
ترويج مكتب اهلبيت(ع)
شيخ محمّد علمالهدى، علاوه بر تدريس علوم مختلف، تربيت شاگردان و مبلغان، تأليف و تصنيف، در ترويج مكتب اهلبيت عصمت و طهارت - صلوات اللَّه عليهم - بسيار كوشا بود، خانهاش همانند مراكز فرهنگى محل رفت و آمد نويسندگان، قاريان قرآن، طالبان علم و معرفت و مستنسخين كتاب بود، كه هر كدام براى كسب فيض و ارائه خدمات علمى - فرهنگى تحت سرپرستى علمالهدى راهى منزل او مىشدند.
مراكز ديگرى را نيز معين كرده بود تا جويندگان معارف اهلبيت(ع) به آن جا مراجعه كنند؛ از آب زلال معرفت الهى كه از سرچشمه احاديث و روايات ناب معصومين مىجوشد، جانهاى تشنه خود را سيراب سازند.
استنساخ كتاب
آيةاللَّه شيخ محمّد علمالهدى، علاوه بر اين كه شاگردان خود را به كتابخوانى و نسخهبردارى از آنها، تشويق مىكرد، خود نيز در اين راه قدمهاى فراوانى برداشت. به ويژه او داراى خطى نيكو و بسيار زيبا بود، بر خطهاى نسخ و نستعليق احاطه كافى داشت و بيشتر كتابهاى خود را با خط نستعليق مىنوشت.
كتابهاى فراوانى را با خط زيباى خود نسخه بردارى كرده، و در اختيار جويندگان علم و دانش قرار مىداد مانند كتابهاى ذيل:
«المحجة البيضاء فى احياء الاحياء»، «جهاز الاموات فى امّهات مسائل الجنائز و احكام الاموات»، در سال 1057 ه'.ق.، «نهاية الاحكام» علاّمه حلّى در سال 1090 ه'.ق.، «انوارالحكمة فى تلخيص علم اليقين» در سال 1085 ه'.ق. و...
سفرها
شيخ محمّد علمالهدى، در طول عمر بابركت خود سفرهاى متعددى به نقاط مختلف جهان اسلام، كرده است كه بيشتر، همراه پدر بزرگوارش و فرزندان و جويندگان علم و معرفت بوده است. وى در تمامى سفرهايش، مشغول تأليف، تصنيف، پرسش و پاسخهاى علمى بوده و در هيچ حالى از ياد گرفتن و ياد دادن به دور نبوده است.
سفرهاى شيخ محمّد علمالهدى به شهرها و اماكن علمى و مذهبى مثل اصفهان، شيراز، قم، نجف، كربلا، خراسان، مكه و مدينه منوره بوده است.
سفرهايى كه از ايشان به ثبت رسيده است عبارتند از:
1 - سفر به مشهد مقدس - به قصد زيارت مرقد مطهر امام رضا(ع) - به همراه برادرش معينالدين احمد و مادر گراميش. اين سفر روز چهارم ذىالحجه سال 1085 ه'.ق. شروع و در سال 1086 ه'.ق. به پايان رسيد.
2 - سفر به كشور عراق به قصد زيارت عتبات عاليات، كه در سال 1094 اتفاق افتاده، زمان بازگشت سال 1095 بوده است.
3 - سفر به شهر مقدس قم در سالهاى 1063 و 1065 ه'.ق. جهت زيارت بارگاه حضرت معصومه(ع).
4 - سفر به بيتاللَّه الحرام در سالهاى 1066 و 1068 ه'.ق. كه از طريق عراق صورت گرفته است.
5 - سفر به مازندران همراه با پدرش در سال 1070 و 1076 ه'.ق.[15]
و اما سفر آن جناب به مازندران به چه هدفى بوده است چيزى در منابع تاريخى بدست نيامد.
تأليفات
محمّد علمالهدى، از هوش و استعداد سرشارى برخوردار بود و از آن نيز، بهرههاى فراوانى برد. او توانايى خارق العادهاى در پژوهش و كشف ارتباط بين مسائل هر علمى داشت؛ از اين رو در خلق آثار و كشف مسائل جديد، يد طولايى داشت. به طور كلّى آثار ارزشمند او، داراى چند ويژگى است، كه در آثار كمتر دانشمندى، آن ويژگىها به چشم مىخورد.
يك. تنوع در موضوعات و علوم اسلامى است. ايشان در دانشهاى فقه، اصول، تراجم، ادبيات،
حديث، عقايد، عرفان، تفسير و ساير علوم اسلامى داراى آثار ارزشمند و متعددى است.
دو. نوآورى در مبانى و مسائل علوم ياد شده.
سه. آثار ايشان با قلمى روان، رسا و همراه با مضامين بلند و معانى عميق علمى است. وى با اين كه فارسى زبان بود، ولى اكثر كتابهايش را به زبان عربى فصيح و بليغ نوشته است.
چهار. توجه زيادى به نياز جامعه از نظر علمى و فرهنگى داشت، از وجود شبهات و تهاجم افكار ناپاك در سطح جامعه آن روز مطلع بود.[16]
پنج. با اين كه او در خيلى از مسائل علوم، داراى نوآورى، دقت كمنظير، قاطعيت در آراء و ديگر ويژگىها است؛ با اين حال، در هيچ كدام از آنها خودستايى و تكبر ديده نمىشود، بلكه فروتنى، خضوع و احساس او نسبت به مسائل مطرح شده، به خوبى نمايان است.
ايشان (محمّد علمالهدى) از نظر دانش و كمال معنوى، فردى ممتاز و از دانشمندان صاحبنظر در علوم مختلف اسلامى است، حتى در بعضى از جهات علمى بر پدر علاّمهاش، (فيض كاشانى) رجحان دارد؛ ولى متأسفانه در مورد زندگانى علمى و معنوى وى، بسيار كوتاهى شده است، بيشتر آثار او در كنج كتابخانهها به صورت خطى باقى مانده، - جز تعدادى كمى از آنها - احيا نشده است. كه همت مسئولان فرهنگ تشيّع را در اين زمينه مىطلبد.
آثار ارزشمند اين عالم ربانى عبارتند از:
َّ 1 . الاجازات: كتابى است كه اجازه نامههاى قدما و متأخرين در آن جمعآورى شده است.
2. ارث الزوجة: رسالهاى است در مورد ارث زوجهاى كه داراى فرزند نيست.
3. الانارة عن معانى الاستخارة: كتابى است در موضوع استخاره و احكام همراه با استدلال، كه در سال 1110 ه'.ق. آن را تمام كرده است.
4. اساس الاسلام: كتابى است در مورد سير و سلوك و عقايد حقه شيعه.
5. بهجة المهج: كتابى است در موضوع صلوات بر ائمه معصومين(ع) كه نسخه اصلى آن به صورت خطى در كتابخانه مجلس شوراى اسلامى موجود است.
6. تحفة الابرار: كتابى است در عقايد و اخلاق، به زبان فارسى كه در سال 1100 ه'.ق. نوشته است.
7. تعليقة على مقدمات الوافى.
8. تعليقة على المدارك: موضوع آن فقه است، كه نقطه نظرات خود را در مورد مسائل مندرج در كتاب المدارك علاّمه سيّد محمّد موسوى عاملى، نگاشته است.
9. تعليقة على خلاصة الرجال: در اين كتاب «تعليقات شهيد ثانى بر كتاب خلاصة الرجال علاّمه حلّى» را آورده و سپس تحقيقات خود را در مورد احوال راويان حديث، بر آن اضافه كرده است.
10. التعليقة على مفاتيح الشرايع: اين كتاب غير از آن شرحى است كه بر مفاتيح الشرايع فيض كاشانى نوشته است. اين كتاب را در سال 1092 ه'.ق. به رشته تحرير درآورده است.
11. الجامع فى الاصول و الفروع و الاخلاق.
12. جناح الجناح فى الادعية: در رابطه با «دعا» است. در سال 1086 ه'.ق. آن را پاكنويس كرده است.
13. الجامع فى العرفان.
14. الحاشية على مفاتيح الشرايع: نام اصلى آن مفتاح المفاتيح است.
15. حاشية على اصول الكافى: نسخه اصلى آن در كتابخانه شخصى آيةاللَّه محمّدمهدى فيض مهدوى در كرمانشاه 16ديده شده است.
17 . حق گزار: كتابى است در رد افكار و عقايد صوفيه، به زبان فارسى كه، در سال 1099 ه'.ق. آن را نوشته است.
18 . حلية الاهتداء: كتابى است در رابطه با صلوات بر اهلبيت عصمت.
19 . خردپرور در تنبيه صوفيان خيرهسر: كتابى است به زبان فارسى، درمورد رد افكار صوفيان. در آخر اين كتاب، از موضوعاتى مانند اخلاق، موعظه و تهذيب نفس، با استناد به اخبار اهلبيت عصمت و طهارت(ع) سخن گفته است.
20 . الخُطب: در اين كتاب، خطبههايى كه در نماز جمعه، عيدها، مجالس وعظ و خطابه ايراد كرده، آورده است.
21 . ديوان شعر فارسى.
22 . ديوان شعر عربى.
23 . درايت نثار: اين كتاب در نقد افكار و عقايد صوفيه است؛ به زبان فارسى در سال 1107 ه'.ق. در قمصر كاشان نوشته است. نسخهاى از آن در كتابخانه مجلس شوراى اسلامى موجود است.
24 . دليل الحاج: درباره مناسك حج است؛ به زبان فارسى.
25 . رسالة فى بيان المصطلحات الرجاليه:
26 . رسالة فى توارث الحقوق من حقِّ الخيار و غيره.
27 . رسالة فى بطلان العول و التعصيب.
28 . رسالة فى تحقيق مسئلة الاجماع.
29 . زبور الهى: موضوع آن ادعيه، آداب و اعمال، به زبان فارسى كه در سال 1115 ه'.ق. چندى قبل از وفاتش نوشته است.
30 . زيبنده اسفار در ارتكاز اذكار بدعت شعار: كتابى است فارسى، در رد عقايد صوفيه.
31 . الزلفى: كتابى است عربى، كه در سال 1085 ه'.ق. نوشته است.
32 . سلالة المعيار فى اسعار الاشعار. اين كتاب غير از كتاب معيار الاشعار است كه بعداً ذكر خواهد شد.
33 . سرمايه زندگى و پيرايه زندگى: اين كتاب به زبان فارسى در مورد موعظه است.
34 . سرور صدورالعارفين الاولياء: در رابطه با كيفيت ابلاغ تحيت، ثنا بر پيامبر(ص) و اهلبيت است. به سال 1104 ه'.ق. در كاشان، نگاشته است. اين كتاب در كتابخانه آيةاللَّه مرعشى نجفى در قم، موجود است.
35 . شرح مفاتيح الشرايع: نسخه كامل آن، در كتابخانه آيةاللَّه فيض مهدوى در كرمانشاه و مدرسه سپهسالار تهران يافت شده است.
36 . شرح لطيف على نهج البلاغة.
37 . شرح على مقامات الحريرى.
38 . شرح «نهج البلاغه»: اين كتاب ناتمام مانده است.
39 . شرح دعاء السمات.
40 . شعائر الايمان فى بيان حسنات الجوارح و سيئات الابدان: كتابى است فارسى كه در سال 1098 ه'.ق. در قمصر، نوشته است.
41 . عروة الاخبار.
42 . العلماء فى فضائلهم و انّهم خلفاء الأئمة.
43 . عزت نگار در ستايش علماء درايت نثار: موضوع آن، فضيلت علماء و مناقب آنها است. به فارسى نوشته شده است.
44 . عبرت نگار: اين كتاب را به زبان فارسى، در مورد مواعظ نوشته است.
45 . فهرست ابواب كتاب الوافى.
46 . قامع الاحظار: به زبان فارسى است، در سال 1091 ه'.ق. تمام كرده است.
47 . اللئالى المنثوره من الأخبار المأثوره.
48 . المكاتيب و الانشا: اين كتاب شامل نامههايى است كه به اهل فضل و ادب، نوشته و يا از آنها، دريافت كرده است.
49 . مرقات الجنان الى روضات الجنان: در رابطه با ادعيه و آداب نماز است. در سال 1087ه'.ق. آن را تمام كرده است.
50 . المستدرك على كتاب الوافى.
51 . معادن الحكمه فى مكاتيب الأئمة: در مورد مكاتبات ائمه(ع) به ديگران است. در واقع استدراكى است بر «نهج البلاغه»، و بعضى از نامههايى كه حضرت امير نگاشته، در نهجالبلاغه نيامده است، در اين كتاب آورده شده است. اين كتاب را در سال 1103ق نوشته است و به همت مرحوم آي اللَّه مرعشى نجفى با تعليقات آيةاللَّه على احمدى ميانجى در دوجلد به چاپ رسيده است.
52 . الكشكول.
53 . المناجات مع قاضى الحاجات.
54 . منحة الابرار.
55 . مجلاة الفوائد فى تعداد ما يراد من الخصال و يزاد: اين كتاب به زبان فارسى است، در مورد اخلاق نوشته شده است.
56 . معيار الاشعار فى العروض و القوافى: كتابى است به زبان فارسى، در مورد عروض و قافيه در سال 1096 ه'.ق. آن را نوشته است.
57 . مجموعة المواليد و الوفيات و السوانح العمرية.
58 . نضد الايضاح.
59 . الوجيز فى تفسير القرآن العزيز.
60 . وسيلة القبول فى الصلاة على آل الرسول(ع).
61 . الهيئة و النجوم و احكام الكواكب.
62 . سلالة الاعتبار فى عيار الاشعار.
علاوه بر كتابهايى كه ذكر شد مجموعه ديگرى نيز دارد:
الف. مجموعهاى است داراى 112 صفحه، نامههاى خود و پدر بزرگوارش و نيز بعضى از اجازهنامهها در آن آمده است.
ب. مجموعه بزرگى است از نامهها كه به علماى معاصر خود نوشته است و برخى از نامههاى پدرش به علماى معاصر را نيز در آن آورده است مثل نامه شيخ محمّد علمالهدى به سيّد ماجد بحرانى و نامه علاّمه ميرزا محمّدسعيد حكيم.
ج. مجموعه ديگرى از نامههاى او است كه به علماء، وزراء، صاحب منصبان و شاگردان خود نوشته است.[17]
اشعار
محمّد علمالهدى، علاوه بر دارا بودن مدارج علمى و كمالات معنوى، اديبى توانا، شاعرى با احساس و داراى طبعى ظريف بود. نوشتههاى نثر و نظم او به زبانهاى فارسى و عربى در نهايت سليسى و روانى، رسايى و گويايى همراه با مضامين بلند و عميق، شاهد گفتار ما است. اشعار به جامانده از اين اديب بزرگ گوياى طبع بلند و قدرت سرشار او بر خلق آثار پرمعنا است و نشانه احساس عميق او نسبت به يافتها و باورهاى اوست.
چند نمونه از اشعار فارسى و عربى آن بزرگوار چنين است:
فارسى
تا كى باشى اسير تدبير امل
تا چند خورى فريب تسويف عمل
غافل تا چند باشى از وقت رحيل
انديشه كن از ورود هنگام اجل[18]
* * *
آن كس كه نيك داشت ز نام دلم دلش
آمد نياز جو بسلام دلم دلش
يارى كشيده به دام دلم دلش
چون يار دلبرى شده رام دلم دلش
مىداشت گر خبر ز مقام دلم دلش
مىبود بىمضايقه رام دلم دلش
اول شكسته سينه دل را به سنگ يار
آخر گرفت باده ز جام دلم دلش
شرم آمدش كه نيست مقام دلش دلم
رشگ آمدم كه هست مقام دلم دلش
نتوان گسست رشته سودا ز زلف يار
پيوسته مو بمو بتمام دلم دلش
نيرنگ عشق بسته به دامش مرا مدام
يا رب رها مباد زدام دلم دلش
حاشا بعرض حال گشايم زبان حرف
از بىخودى شنيده پيام دلم دلش
نازم به چشم بندى حسن گريز پاى
كم كم بقوه برد زمام دلم دلش[19]
عربى
الهى الهى بحق البتول
ملاك التقى قهرمان العقول
بحق الامام الزكى الحسن
دليل الإيادى ولىّ المنن
بسبط الرسول الحسين الشهيد
شهيد المآثر بمجد مجيد
بفخر المقامات زين العباد
امان البلاد عن الارتعاد
و بالباقر شرح صدرالنهى
بعلم سمى قدرهُ و ارتقى
و بالصادق مرجع الموقنين
ممات الشكوك حياة اليقين
و بالكاظم درّ بحر الحجى
و منه لكلّ الورى مستفى
بحق الرضا مفحم الماردين
ببرهان صدق و نور مبين
بحق التقى نور عين الاله
بجود منير لبدر الندى
بحق النقى ملاذ الكرام
هداه وقاء لكلّ الانام
يا سيّد الايّد العسكرى
فؤاد الرشاد به عبقرى
و بالحجة القائم المنتظر
شبيه النبى فى جميع السير
عظيم الفخار رفيع النسب
كريم النجار منيع الحسب[20]
ترجمه:
خداى من، خداى من، به حق زهراى بتول ملاك تقوى، قهرمان بر عقلها (عقل كل)
به حق امام پاك، حسن(ع)، راهنماى گمراهان، ولىّ خوبها
به حق حسين شهيد، فرزند رسول خدا، شهيد بزرگوارى، با عزت و افتخار
به حق فخر مقامات، زينت عابدان، امان بلاد و سرگردانى
و به حق باقر(ع)، شرح صدر عاقلان، به حق علمى كه اندازه آن را تا آسمان ارتقاء داد
و به حق صادق (ع)، مرجع اهل يقين، از بين برنده شكها، زنده كننده يقين
و به حق كاظم(ع)، گوهر درياى عميق، كه از او هر متفكرى استفاده مىبرد
و به حق رضا(ع) ساكت كننده متكبران با برهان صادق و نور هدايت روشنگر
به حق تقى(ع) نور چشم خدا، و به حق درخشش او كه ماه شب چهاردهم را نور مىدهد
به حق نقى(ع) پناه بزرگواران، و مايه هدايت و حفظ همه مردم
و به حق سيّد بلند مقام، عسكرى(ع) عقلى كه به وسيله آن عاقلان هدايت مىشوند.
و به حق قائم منتظر(عج)، شبيه پيامبر(ص) در تمام صفات
بزرگ فخرها، بلندترين از لحاظ نسب، نژاد كريم و حسب عزيز
شاگردان و راويان حديث
عالمان و فقيهانى كه از چشمه جوشان علم و معرفت شيخ محمّد علمالهدى، آب حيات جاودانى نوشيده و از او نقل روايت كردهاند، عبارتند از:
1. سليمان ملقب به نصيرالدين فرزند محمّد علمالهدى.
2. احمد ملقب به صفىالدين فرزند محمّد علمالهدى.
3. محمّد قوامالدين فرزند محمّد علمالهدى.
4. اسحاق ملقب به جمالالدين فرزند محمّد علمالهدى.
5. محمّد ملقب به محسن نويسنده فتح المفاتيح فرزند محمّد علمالهدى.
6. مولى محمود بيدگلى كاشانى نويسنده شرح مفاتيح الشرايع.
7. شيخ جمالالدين محمّد قمى نويسنده نهج الادب.
8. محمّدرضا آرانى كاشانى نويسنده منظومه خلاصة الرجال علاّمه حلّى.
9. محمّد رفيع كاشانى فرزند محمّدرضا كاشانى.
10. محمّدحسين غفارى كاشانى.
11. سيّد احمد حسينى راوندى نويسنده شرح الشرايع.
12. سيّد زينالعابدين حسينى كاشانى كلهرى.
13. شيخ مهدى كاشانى پشت مشهدى.
14. علىاصغر بيدگلى كاشانى.
15. سيّد محمّدمعصوم فرزند ميرمحمّد مؤمن حسينى.
16. محمّدعلى فرزند شيخ نورالدين واعظ كاشانى معروف به خطيب.
17. محمّد مقيم فرزند حاج محمّدتقى مشهور به مستوفى كاشانى.
18. سيّد اسداللَّه فرزند ابوالمعالى حسينى كاشانى.
19. لطفاللَّه كاشانى.
20. شيخ جعفر فرزند محمّدباقر كاشانى.
21. شاه عبدالباقى كاشانى.
22. سيّد قطبالدين خليل فرزند ركنالدين مسعود حسينى.
23. محمّد شفيع فرزند محمّد مقيم كاشانى[21]
سال وفات و محل دفن
شرح حال نويسان، سال وفات «شيخ محمّد علمالهدى» را به اجمال بيان كردهاند، برخى، سال وفات وى را قرن دوازدهم[22] و برخى ديگر، بين سالهاى (1123 - 1112 ه'.ق.) نوشتهاند.[23]
و اما مرحوم آيةاللَّه مرعشى نجفى در مقدمه كتاب معادن الحكمه فى مكاتيب الأئمة مىنويسد:
«من كتابهاى تراجم را مطالعه كردم ديدم، هيچ كدام از آنها سال وفات علمالهدى را به طور دقيق تعيين نكردهاند. از اين رو فرزندم سيّد جمالالدين محمود حسينى مرعشى نجفى و شيخ محمّدصادق نصيرى سرابى را راهى شهر كاشان نمودم. آن دو به جستجو، در ميان مقبرههاى خاندان فيض كاشانى پرداختند و تصويرى از همه سنگ قبرها براى من آوردند كه در ميان آنها يك سنگ قبر بود كه روى آن نوشته شده بود:
«افل نجم المعتصم بجبل العلى، بدر فلك المعرفة محمّد علمالهدى ابن المحسن بن المرتضى و طلع شمسه فى جنة الخلد و مُلك لا يبلى سنة خمس عشر و مأة و الف 1115 من هجرة سيّد الورى و هو ابن ست و سبعين سنة حشره اللَّه مع مواليه المعصومين(ع) مادامت الارضون و السموات العلى»
و از اين جا بود كه سال دقيق وفات آن عالم بزرگوار (1115 ه' .ق.) مشخص شد و من به خاطر كشف اين مسأله، خداوند را شاكرم.
قبر آن دانشمند عالى مقام در كاشان در كنار قبر پدر بزرگوارش فيض كاشانى است و در كنار قبر او، قبر عدهاى از خاندان، فرزندان و نوادگان وى واقع است.
مقبره شيخ محمّد علمالهدى و پدرش، مورد توجه مؤمنين بوده و هست و آنان براى زيارت، دعا و طلب حاجت از خداوند، به بركت مدفن آن بزرگمرد جهان علم و تقوا، به مكان شريف مشرف مىشوند.»[24]
بازماندگان
از علاّمه شيخ محمّد علمالهدى، ده فرزند پسر به جا مانده كه بيشتر آنان از بزرگان علم، ادب و تقوا بودهاند:
1. على ملقب به نصيرالدين
وى 6 ربيع الاول 1072 ه' .ق در اصفهان متولد شد و در ايام كودكى، دار فانى را وداع گفت.
2. على ملقب به ناصرالدين و مكنّى به ابوالقاسم.
ايشان 7 ذى الحجه سال 1076 ه' .ق متولد شد و در ايام كودكى وفات كرد.
3. يحيى ملقب به رضىالدين و مكنى به ابوالبقاء.
وى 24 رمضان سال 1080 در كاشان متولد شد و 8 محرم سال 1101 ه' .ق در قمصر وفات كرد.
4. اسحاق ملقب به جمالالدين و مكنى به ابومحمّد.
وى متولد 27 رمضان سال 1082 ه' .ق است. او عالمى فقيه، زاهدى عابد، عارفى شاعر، محدّثى بزرگ و از شاگردان علمالهدى بود. از تأليفات وى كتابهاى آداب التجارة، شرح مفاتيح الشرايع، شرح النخبة و شرح خلاصة الاذكار را مىتوان نام برد. ايشان با دختر علاّمه شيخ محمّدرضا كاشانى در تاريخ ربيعالاول 1103 ه' .ق ازدواج كرد، كه ثمره آن، فرزندان عالم و صالحى همچون يونس ملقب به معزّالدين و مكنى به ابوالقاسم و محمّد مؤمن مكنى به ابوالصلاح است. جمالالدين اسحاق در 23 جمادىالثانى سال 1147 ه' .ق، در كاشان وفات كرده و در نزديكى قبر جدش فيض كاشانى به خاك سپرده شده است.
5. سليمان ملقب به نصيرالدين و مكنى به ابوعلى.
ايشان (متولد 16 رجب سال 1084 ه'.ق.)، فقيهى اصولى، فيلسوفى متأله، متكلمى بزرگ، محدّث و مفسر بزرگ بوده و در شعر و ادب نيز مهارت خاصى داشته است. او از شاگردان پدر و عموهاى عالمش، است. پدرش او را بسيار دوست مىداشت.
نصيرالدين سليمان مردى ثروتمند و داراى املاك فراوان بوده كه در راه دين به كار مىگرفت. او نويسنده خوش خط، نيكو تقرير و داراى قلمى روان بود كه آثار زيادى از خود به يارگار گذاشته است. بيشتر آثار او تعليقههايى است كه بر آثار جدّش (فيض كاشانى) زده است.
سال وفات او (1120 ه'.ق. يا 1127 ه'.ق.) است. بين اين دو تاريخ مردد است.
6. محمّد ملقب به قوامالدين و مكنى به ابوالحسن.
(متولد 24 محرم سال 1088 ه'.ق.) از بزرگان عصر خود در فقه، حديث، اصول و تفسير بود.
7. احمد ملقب به صفىالدين
وى محدّثى بزرگ، فقيهى اصولى و اديبى شاعر بود و تأليفاتى ارزشمند از خود به يادگار گذاشته است از جمله: «ديوان شعر»، «الرحلة الى الحرمين الشريفين»، «تعليقة على الاستبصار»، «تعليقة على الوافى» و شرح القصيدة كه آن را به «حياة القلوب فى فضائل الائمة» نام نهاد.
8. محمّد بهاءالدين.
9. محمّد ملقب به محسن و مكنى به ابوطالب.
وى 12 جمادى الثانى سال 1100 ه' .ق در كاشان متولد شد. پدرش (علمالهدى) در هنگام تولدش، چنين سروده است:
فيض احسان نگارنده و دارنده جان
داد از لطف برايم پسرى نيك نژاد
از قضا نام محمّد شد و محسن لقبش
يافت اين موهبت از والد فردوس نهاد
بودم انديشه تاريخ كه ناگاه درّى فرد
زينت شرع نبى كرد رقم با دل شاد
وى فقيه، محدّث، اصولى، متكلم، شاعر، اديب، زاهد و نويسندهاى بزرگ بود كه از جمله آثار او تعليقة بر «مفاتيح الشرايع» به نام «فتح المفاتيح» است.
محمّد محسن در تاريخ رمضان سال 1158ه'.ق. در قمصر بدرود حيات گفت و در همان جا به خاك سپرده شد.
10. موسى ملقب به عمادالدين و مكنى به ابوالفلاح و ابوالماجد.
وى متولد شوال سال 1113 ه'.ق. در كاشان است. او بعد از پدرش از فقيهان، محدّثان و عالمان در علم اصول به شمار مىرفت.[25]
[2] معادن الحكمة فى مكاتيب الأئمة، ج 1، ص 9.
[3] الوافى، ج 1، ص 32.
[4] رياض العلماء، ج 5، ص 180.
[5] معادن الحكمة، ج 1، ص 9.
[6] همان.
[7] الوافى، ج 1، ص 31.
[8] معادن الحكمه، ج 1، ص 41 - 26.
[9] اعيانالشيعة، ج 10، ص 46؛ سيماىكاشان، حبيباللَّه سلمانى آرانى، ص133؛ نجوم السماء، ص225.
[10] معادن الكلمه، ج 1، ص 67؛ الوافى، ج 1، ص 33.
[11] مفاخر اسلام، ج 8، ص 394.
[12] اعيان الشيعة، ج 10، ص 226.
[13] معادن الكلمه، ج 1، ص 67؛ مقدمه «علم اليقين»، ج1، ص واو؛ الوافى، ج 1، ص 33؛ سيماى كاشان، ص133.
[14] اعيان الشيعة، ج 8، ص 70.
[15] همان، ج 1، ص 106.
[16] اين مطلب از مطالعه برخى از كتابها و دستنوشتههاى او و نيز مطالعه تاريخ آن عصر، به خوبى پيداست.
[17] معادن الحكمة، ج 1، ص 85 - 75؛ مصفى المقال، ص 266؛ ريحانة الأدب، ج 4، ص 19؛ لغتنامه دهخدا، ج 10، ص 14165؛ الوافى، ج 1، ص 19؛ الذريعة الى تصانيف الشيعة، ج 21، ص 176؛ نجوم السماء، ص 225.
[18] معادن الحكمه، ج 1، ص 92.
[19] همان، ج 1، ص 93.
[20] معادن الحكمة، ج 1، ص 89.
[21] معادن الحكمه، ج 1، ص 72 - 71.
[22] مصفى المقال، ص 226.
[23] ريحانة الأدب، ج 4، ص 190.
[24] معادن الحكمة، ج 1، ص 107.
[25] اعيان الشيعة، ج 3، ص 271؛ معادن الحكمة، ج 1، ص 23 - 19.
