زندگی نامه علما

رضى الدين استرآبادى

 

 

( نيمه اول سده هفتم ـ 688 هـ.ق )

 

ولادت:

 

شيخ رضى الدين محمد بن حسن استرآبادى معروف به شيخ رضى و ملقب به نجم الائمه از مفاخر دانشمندان شيعه در عرصه ادبيات عرب، صرف و نحو و بلاغت است و بقول علامه خوانسارى از نوادر روزگار است و اعجوبه زمان، كسى كه عجم و عرب به او افتخار مىكند و شيعه به وجودش بر ديگر فرق اسلامى مباهات مىكند.
اجمالاً مىدانيم كه شيخ رضى از مردم استرآباد (گرگان كنونى) ايران بوده، و در نجف اشرف سكونت داشته است.

 

تأليفات:

 

وى در اواسط سده هفتم هجرى مىزيسته آثار گرانقدرى از خود به يادگار گذاشته است، و در كنار بارگاه ملكوتى مولاى متقيان و امير مؤمنان على (عليه السلام) آثار گرانبهاى علمى و ادبى كم نظير خود را پديد آورده است.
دو كتابى كه مايه شهرت شيخ رضى شده يكى شرح كافيه، و ديگرى شرح شافيه است كه كتاب (كافيه) در علم نحو، و (شافيه) در علم صرف است.
علامه خوانسارى در ادامه شرح حال شيخ رضى مىافزايد: و نيز شرح قصائد هفت گانه ابن ابى الحديد معتزلى در مدح مولا امير المؤمنين (عليه السلام) از اوست و كتابهايى ديگر.

 

گفتار بزرگان:

 

1_ سيوطى مىگويد: مانند او كسى شرحى بر كافيه ننوشته است، بلكه در غالب كتب نحو نظير آن در جمع و تحقيق و حسن تعليل يافت نمىشود. دانشوران توجه خاصى به آن دارند و دست به دست مىگردانند استادان اين عصر و پيش از آنان در مصنفات و دروس خود اعتماد به آن دارند. رضى در شرح كافيه با علماى نحو، بحثهاى زياد نظريات فراوان دارد، و داراى اقوال و آرائى است كه منحصر به فرد است.
2_ مير سيد شريف جرجانى: او هم از بزرگان علماى صرف و نحو و علوم ادبى است و خود بر اين شرح تعليقاتى نوشته است در اجازه اى كه به يكى از شاگردانش داده است اين شرح و مؤلف آنرا ـ يعنى شيخ رضى نجم الائمه ـ را سخت ستوده است، و اوست كه به شيخ رضى لقب نجم الائمه را داده است.
3ـ قاضى نور الله شوشترى در كتاب مجالس المؤمنين مىنويسد : آن شرح را (شرح كافيه) بر وجهى كه در خطبه آن ذكر نموده در آستانه مقدس غروى و مشهد مقدس مرتضوى (نجف اشرف) نوشته و گفته كه اگر قبول طبع اهل روزگار خواهد بود، از بركات وقوع در آن جوار است.
4 ـ محمد بن حسن بن محمد اصفهانى مشهور به فاضل هندى مىگويد : كتاب شرح شافيه شيخ رضى ستاره تابناك حق و حقيقت و ملت و دين، كسى كه مرواريد سخنان او فروزانتر از ستارگان آسمان است و… او در بين پيشوايان علوم ادبى و صرف و نحو پادشاهى است كه سنى و شيعه در تمام سرزمينها ـ يعنى همه جا ـ فرمانش رانده مىشود و همگى از او اطاعت مىكنند.
5 ـ علامه خوانسارى پس از گفتار سيوطى ـ كه پيش از اين بيان گرديد ـ مىگويد: تعجب از حافظ سيوطى است كه معروف به تتبع و مهارت است چگونه شرح حال اين دانشمند را به اختصار برگزار كرده است؟! ، بهر حال وى يكى از نوادر روزگار و شگفتى هاى زمان و باعث افتخار عجم بر عرب و شيعه بر ساير فرقه‌هاى اسلامى است ، پس از شرحى مى نويسد: نسخه اى از شرح شافيه او در علم صرف نزد ماست كه فاضل هندى آنرا تصحيح نموده، و در آخر از اينكه آنرا بدست آورده و در تملك دارد اظهار مسرت نموده و نوشته است: الحمد لله الذى اطلع هذا النجم الزاهر بل البدر الباهر فى اقليم ملكى البائر.

 

تذكر يك نكته:

 

بايد دانست كه (رضى) در ميان علماى شيعه به سه تن اطلاق مىشود.
1 ـ محمد بن حسين موسوى بغدادى معروف به (سيد رضى) مؤلف كتاب با عظمت نهج البلاغه .
2 ـ نجم الائمه رضى كه (شيخ رضى) و (شارح رضى) هم خوانده مىشود (مورد بحث ما).
3 ـ آقا رضى قزوينى مؤلف كتاب لسان الخواص .
در بين 3 تن اولى و دومى معروفتر هستند و شاخصه هركدام اين است كه اولى سيد است و دومى شيخ. و اين پسوند خود نشانه خوبى براى امتياز اين دو دانشمند بزرگوار عالم تشيع است.

 

وفات:

 

عدم ثبت شرح حال وى در مصادر قديمى باعث شده كه در سال وفات او اختلاف شود به نحوى كه برخى آنرا سال 684 هـ.ق نوشته اند، اما در آخر نسخه شافيه تصريح شده كه كتاب در سال 688 هـ.ق به پايان رسيده است. همين نكته ثابت مىكند كه شيخ رضى لا اقل تا اين زمان حيات داشته است.