زندگی نامه علما

رئيـس المحـدثيـن ، شيخ صـدوق

 

 

311 ـ 381 هـ.ق

 

ولادت:

 

محمد بن علـى بن بابويه قمى معروف به (ابـن بابـويه) و (شيخ صدوق )، از مفاخر فقهاى دنياى شيعه و محـدث عالـى مقام در نيمه دوم سده چهارم هجرى است.
بعد از سـال 305 هـ . ق، كه نـايب دوم امام زمـان (ع) از دنيا رفت، شيخ اجل حسين بـن روح نوبختى به عنوان نايب سـوم امام (ع) بيـن شيعيان و حضرت گرديد. على بـن بابـويه قمى پدر شيخ صدوق كه از علماى قـم بـود، وارد بغداد شد، و چون تا آن زمان صاحب فرزنـدى نشـده بـود، و از ايـن نظر رنج مـى برد لذا فرصت را مغتنم شمرد، و ضمن نامه اى به حسين بـن روح نوبختى، از او تقاضا نمـود كه در حيـن شرفيابـى به محضر آقا امام زمان (ع) نامه او را به آن حضرت تقديم نمايد.
وى در آن نامه اشتياق خود را به داشتـن پسرى ابراز كرده بـود، و جواب امام زمان (ع) هـم به او رسيد كه ما براى تو دعا كرديـم و عنقريب خـداوند پسرى و يا پسرانـى فقيه و پاك سرشت به تـو خواهد داد.
به ايـن ترتيب عنايت الهى شامل حال وى شده و دعاى حضرت حجت (ع) به سـال 311 هـ. ق بـا تـولـد شيخ صـدوق تحقق يافت. اسنـاد ايـن روايت معتبـر است، چنـانچه شيخ صـدوق خـود در كتـاب گرانقدرش كمال الدين آورده است. وشيخ طـوسـى در كتـاب غيبت صفحه 195 ايـن حـديث را آ ورده است. همچنين ايـن حديث را دانشمند رجال شناس شيخ نجاشى در كتاب خـود صفحه 184 نقل كرده است.

 

تحصيلات:

 

او در روزگار جـوانى پـس از فرا گرفتـن علـوم مقـدماتـى، علـم حـديث و فقه را از مفاخـر فقها و محدثيـن قـم همچون پدرش على بن بابويه و محمد بن حسـن بـن وليد، پيشواى فقهاى قم، احمد بن على بن ابراهيم قمى، حسيـن بـن ادريس قمى و ديگران آموخت و چون در روزگار سلاطيـن شيعى آل بويه به سر مـى برده و آنها بر قسمت اعظم دنياى اسلام تسلط داشتنـد به منظور ديـدار مشايخ ديگـر در ساير نقاط شيعه نشيـن، و سيـر و سياحت به مسافرت دور و درازى همت گماشت.
شيخ صدوق در سال 347 هـ . ق، در رى از ابو الحسن محمد بـن احمد بن علـى اسدى معروف به ابـن جراده بردعى حديث فراگرفت و در سال 352 هـ . ق، در نيشـابـور ازمحضر علماى آن سـامـان استماع حـديث نموده مانند: ابـو علـى حسيـن بـن احمد بيهقـى، عبـد الرحمـن محمد بـن عبدوس و همچنيـن در مرو از افرادى همچون ابـو الحسن محمد بن على بن فقيه و ابو يوسف رافع بـن عبدالله به اخذ حـديث تـوفيق يافت كه در كـوفه، مكه، بغداد، بلخ و سـرخـس استماع حديث داشته است.
در سال 347 هـ . ق، به تقاضاى ركـن الدوله ديلمى در رى، اقـامت و به رهبـرى علمـى و مذهبـى شيعيـان عصر پـرداخته است.
شخصيت علمى و معنـوى او چنان بـود كه فقها و دانشمندان شيعه هر جا به نام وى مى رسيـدند از وى با بهتـريـن عبارات ياد مـى كردنـد چنانچه فقيه عظيـم الشأنى همچون بحر العلوم او را (رئيس محدثيـن) خوانده است.

 

اساتيد:

 

استادان شيخ صدوق را نمى تـوان شمرد، ولى دانشمند محقق مرحوم شيخ عبـدالرحيـم ربانـى شيرازى 252 تـن از آنها را نام برده است كه گـروهـى از آنها در زمـره مشـاهيـر بـوده و عبـارتند از:
1 ـ پدرش على بن بابويه قمى
2 ـ محمد بن حسن وليد قمى
3 ـ احمد بن على بن ابراهيم قمى
4 ـ على بن محمد قزوينى
5 ـ جعفر بن محمد بن شاذان
6 ـ جعفر بن محمد بن قولويه قمى
7 ـ على بن احمد بن مهريار
8 ـ ابو الحسن خيوطى
9 ـ ابـو جعفـر محمـد بـن علـى بن اسـود
10 ـ ابـو جعفـر محمـد بـن يعقـوب كلينـى
11 ـ احمـد بـن زيـاد بـن جعفـر همـدانى
12 ـ علـى بن احمد بن عبدالله قرقى
13 ـ محمد بن ابراهيم ليثى
14 ـ ابراهيم بن اسحاق طالقانى
15 ـ محمد بن قاسم جرجانى
16 ـ حسين بن ابراهيم مكتبى

 

شاگردان:

 

1 ـ شيخ مفيد
2 ـ محمد بن محمد بن نعمان
3 ـ حسين بن عبدالله
4 ـ هارون بن موسى تلعكبرى
5 ـ بـرادرش حسيـن بـن علـى بـن بـابـويه قمـى
6 ـ بـرادر زاده اش حسـن بـن حسيـن بـن بـابـويه قمـى
7 ـ حسـن بـن محمـد قمـى (مـؤلف تـاريخ قـم)
8 ـ علـى بـن احمـد بـن عبـاس نجـاشـى (پـدر نجـاشـى)
9 ـ علم الهدى (سيد مرتضى)
10 ـ سيـد ابـو البـركـات علـى بـن حسيـن جـوزى
11 ـ ابوالقاسم على خزاز
12 ـ محمد بن سليمان حمرانى

 

تأليفات:

 

شيخ طـوسـى نـوشته است كه شيخ صـدوق 300 جلـد كتاب تأليف كرده است، و در فهرست خـود 40 كتاب و شيخ نجاشى 189 كتاب از وى نام برده انـد. بـراى نمـونه چنـد اثـر او را نام مـى بـريـم:
1 ـ من لا يحضره الفقيه
2 ـ كمال الدين و اتمام النعمه
3 ـ كتاب امالى
4 ـ كتاب صفات شيعه
5 ـ كتـاب عيـون الاخبـار امـام رضا (ع)
6 ـ كتاب مصادقه الاخوان
7 ـ كتاب خصال
8 ـ كتاب علل الشرايع
9 ـ كتاب توحيد
10 ـ كتاب اثبات ولايت على (ع)
11 ـ كتاب معرفت
12 ـ كتاب مدينه العلم
13 ـ كتاب مقنع در فقه
14 ـ كتاب معانى الاخبار
15 ـ كتاب مشيخته الفقيه
16 ـ كتاب عيون الاخبار

 

گفتاربزرگان:

 

ـ شيخ الطايفه محمد بـن حسـن طوسى متوفى به سال 460 هـ . ق، كه با يك واسطه، شاگرد شيخ صـدوق بـود، از ايشان به ايـن گـونه ياد مى كند: ابو جعفر محمد بن على بن حسين بـن بابويه قمى، دانشمندى جليل القدر، بزرگوار، حافظ احاديث بوده و در حفظ و كثرت علـم و حـديث در ميان علماى قـم همانندى براى او ديده نشـده است و قريب به سيصد جلد كتاب دارد.
ـ نـابغه بزرگ و فقيه سنت شكـن، مشهور به محمـد بـن ادريـس حلـى متـوفـى به سـال 598 هـ . ق، در كتـاب گـرانقـدر «سـرايـر» مـى فرمايد: «دانشمند مـوثق بزرگـوار، متخصص اخبار، ناقد آثار، عالم به رجال، حافظ بزرگ حديث، استاد و پيشواى ما شيخ محمد بـن بابويه است.
ـ ابـن شهر آشـوب او را مبـارز قمـى نـاميـده است.
ـ علامه حلـى از وى مانند نجاشى ياد مـى كند كه نجاشـى وى را وجه الطايفه ناميده است.
ـ فخر المحققيـن فرزند برومند علامه حلـى از وى به شيخ امام نام مى برد.
در ميـان فقهاى بزرگ به ذكـر گفتـار علامه بحـر العلـوم اكتفا مى كنيم كه مى نويسد:
ابو جعفر محمـد بن علـى بن حسيـن بن مـوسـى بـن بابـويه قمـى پيشوايى از پيشـوايان شيعه و ستونـى از استـوانه هاى شريعت است. او رئيـس محدثين و در آنچه از ائمه صادقيـن نقل كرده راستگوست. وى با دعاى امام زمان (ع) متـولد شـد و از ايـن راه به فضيلت و افتخارى بزرگ نايل گشت».

 

وفات:

 

شيخ ابو جعفر محمد بـن بابـويه قمـى معروف به شيخ صـدوق پـس از هفتاد و چند سال زندگانى پرافتخار و انجام مسافرتهاى طـولانـى و تصنيف 300 جلـد كتـاب بـا ارزش، سـرانجام در سال 381 هـ . ق، در شهر رى چشـم از جهان فـرو بست و آرامگاهـش امروز در شهر رى به نام ابـن بابويه مشهور و زيارتگاه مردم مسلمان است.