زندگی نامه علما

محمد بن عمر كَشّى (ره)

(متوفی 350هـ ق)

ولادت

اسم و نسب‏ نام وى، محمّد فرزند عمر بن عبدالعزيز، كنيه‏اش ابوعَمرو و زادگاهش شهر كَشّ، از شهرهاى كشور ازبكستان است.

ولادت تاريخ دقيق ولادت شيخ محمّد كَشّى و به تبع آن، سنّ وى مشخص نيست؛ ولى با ملاحظه سال وفات معاصران، مشايخ و شاگردان او، مى‏توان به دورنمايى از اين واقعيت پى برد.

شيخ محمّد كَشّى، هم‏عصربا دانشمندان بزرگ، محمّد بن يعقوب كلينى (متوفّاى 329 ق.)، نويسنده كتاب كافى است. آن دو در بسيارى از مشايخ، مثل محمّد بن اسماعيل نيشابورى و شاگردان، مثل جعفر بن محمّد بن قولويه قمى، مشترك بوده‏اند؛ درنتيجه، مى‏توان محمّد كَشّى را همانند شيخ كلينى، از دانشمندان نيمه دوم قرن سوم و نيمه اول قرن چهارم هجرى به شمار آورد.

سال تقريبى ولادت وى را مى‏توان 240 ق. دانست؛ چه اين كه برخى از مشايخ كَشّى در دهه ششم و هفتم قرن سوم هجرى وفات يافته‏اند؛ مثل محمّد بن حسين بن ابى الخطاب همدانى (متوفّاى 262 ق.) و مسلّم است كه شيخ كَشّى بايد از نظر سنّى به آن حد رسيده باشد (20 يا 25 سالگى)؛ تا شرايط نقل روايت از آن بزرگان را در خود فراهم كرده باشد.

تحصيلات

چگونگى و مدت زمان تحصيلات محمّد كَشّى، همانند ساير جهات زندگى وى، نامعلوم است؛ ولى مى‏توان از قرينه‏ها و نشانه هايى به دست آورد كه او فراگيرى علوم دينى را نزد استادان بزرگ جهان اسلام، در سال‏هاى پايانى قرن سوم هجرى، در شهرهاى كش و سمرقند گذرانده و به درجه عالى فقاهت رسيده و در بين دانشمندان عصر خويش، از رتبه ممتازى برخوردار بوده است. مهم‏ترين وصفى كه تراجم نويسان، وى را به آن توصيف كرده‏اند، غلام و صحابه عيّاشى است؛ كه كمتر كسى از شاگردان عيّاشى، به اين وصف و لقب خوانده شده است!

غلام در اصطلاح علم درايت و حديث، به شاگرد بارز و ممتازى گفته مى‏شود كه متأدّب به همه آداب استاد و متعلّم به تمام تعليمات و آموزش‏هاى او بوده و هميشه با او باشد.

بنابراين، غلام عيّاشى بودن، نشان از ارتباط علمى نزديك كَشّى با استادش دارد؛ زيرا كَشّى بيش‏تر اوقات زندگى علمى خود را در خانه عيّاشى - كه به عنوان مركز فرهنگى مطرح بوده است - گذراند. از اين رو، مى‏توان كَشّى را در بيش‏تر دانش‏هاى اسلامى، همانند استادش، داراى تخصص دانست و او را اديب، مورّخ، فقيه، مفسّر، رجالى و... شمرد؛ اين مطلب در كلام دانشمندان علم رجال و تراجم، به وضوح آمده است.

اساتید

1. آدم بن محمّد قلانسى بلخى.

2. ابراهيم بن على كوفى

3. ابراهيم بن محمّد بن عبّاس.

4. ابراهيم بن مختار بن محمّد.

5. ابراهيم بن نصير.

6. ابراهيم ورّاق سمرقندى.

7. ابوالحسن بن ابى طاهر.

8. ابوسعيد بن سليمان.

9. ابوعمرو بن عبدالعزيز.

10. ابومحمّد شامى دمشقى

11. ابوبكر احمد بن ابراهيم لسنسنى.

12. ابوجعفر احمد بن ابراهيم قرشى.

13. احمد بن على قمى سلولى شقران.

14. احمد بن على بن كلثوم سرخسى.

15. ابوالحسن احمد بن محمّد خالدى.

16. احمد بن منصور خزاعى.

17. احمد بن يعقوب.

18. جبرييل بن احمد فارابى.

19. جعفر بن احمد بن ايّوب

20. جعفربن محمّد

21. جعفر بن محمّد بن معروف.

22. حسين بن الحسن بن بندار قمى.

23. حمدويه بن نصير.

24. حمدان بن احمد

25. خلف بن حمادكَشّى؛ مكنّى به‏ابوصالح.

26. خلف بن حسن بن طلحه مروزى.

27. خلف بن محمّد؛ ملقّب به منّار كَشّى.

28. عبد بن محمّد نخعى سمرقندى.

29. عبداللَّه بن محمّد بن خالد

30. عثمان بن حامد كَشّى.

31. على بن محمّد قتيبه نيشابورى

32. على بن يزداد صانع جرجانى.

33. عمربن على تفليسى؛ مكنّى به ابوالحسن.

34. طاهر بن عيسى ورّاق.

35. محمّد بن ابراهيم؛ مكنى به ابوعبيداللَّه.

36 . محمّد بن احمد بن ابى عوف؛ اهل بخارا.

37محمّد بن احمد بن شاذان.

38. محمّد بن اسماعيل بندقى نيشابورى

39. محمّد بن بحر رهنى

40. محمّد بن بشر

41. محمّد بن براثى.

42. محمّد بن حسن بن بندار قمى.

43. محمّد بن حسن كَشّى.

44. محمّد بن حسين بن احمد فارسى.

45. محمّد بن حسين بن محمّد هروى.

46. ابوسعيد محمّد بن رشيد هروى.

47. محمّد بن حسين بن ابى الخطاب

48. محمّد بن سعيد كَشّى.

49. محمّد بن على بن قاسم بن ابى حمزه قمى.

50. محمّد بن قولويه قمى.

51. محمّد بن مسعود عيّاشى سمرقندى

52. محمّد بن نصير

53. محمّد بن يحيى فارسى.

54. نصر بن صباح:

55. يوسف بن سخت بصرى.

56. ابراهيم بن حسين حسينى عقيقى.

57. سعيد بن جناح كَشّى.

شاگردان

1. هارون بن موسى تلعكبرى

2. جعفربن محمّد بن قولويه قمى (متوفّاى 368ق.)

3.ابوالقاسم جعفر بن محمّد بن قولويه قمى

4. حيدر بن محمّد بن نعيم سمرقندى.

وفات

 وفات شيخ محمّد كَشّى را مى‏توان تقريباً در سال 330 ق. دانست؛ زيرا شاگرد برجسته وى، جعفر بن محمّد بن قولويه قمى متوفّاى 368 ق. و طبعاً شيخ كَشّى سال‏ها قبل از او وفات كرده است. و از طرفى شيخ‏كَشّى، زمان حيات شيخ مفيد (413 - 336 ق) را نيز درك نكرده است. شرح حال نويسان در خصوص محلّ دفن شيخ محمّد كَشّى سخنى نگفته‏اند؛ لذا احتمال دارد كه وى در محل تحصيلش (سمرقند) وفات يافته باشد.