زندگی نامه علما

العلماء باقون ما بقی الدّهر

خداوند زمینی را كه خلق نمود به واسطه خورشیدهای آسمانی ائمه اطهارعلیهم السلام نورانی گردانید و علمایی كه همانند ستارگان(1) درخشانند را در آن قرار داد تا در پیچ و خم این وادی سرگشته خكی راهنما و هدایتگر خیل عظیم انسان های گمراه(2) باشند. آری اگر انسان خلق می شد و خدای متعال او را بدون راهنما رها می كرد، هرگز در برابر انحرافات او را ملامت و سرزنش نمی نمود. لذا اگر انسان در پیشگاه الهی در برابر اعمالش پاسخگوست ناگزیر باید حجّتی بیانگر نیز در اختیار داشته باشد تا بتواند حق را از ناحق، زشت را از زیبا، و... تشخیص دهد.

حجت های الهی امامان معصوم علیهم السلام هستند و پس از آنان انسان هایی كه قدم در پیروی آنان نهاده اند یعنی عالمان بزرگ.

صفحه 226

حضرت حجة ابن الحسن العسكری روحی فداه در این باره فرموده است:

ما حجت حق بر علما هستیم و علما حجت ما بر شما مردمند.(3)

پس برماست كه حجت های حق را بشناسیم و آنها را به دیگران بشناسانیم تا الگوهایی عملی برای تمام رهروان طریقت حقه باشند.(4)

ستاره ای از خراسان

در سحرگاه یكی از روزهای سال 1310ش. در حالی كه نسیم عطر محمدی رضوی از بارگاه با عظمت آقا علی ابن موسی الرّضاعلیه السلام می وزید، اراده خداوند متعال به این تعلق گرفت تا در خانواده ای مذهبی و معتقد به امامان پك:، از پدری دیندار و خراسانی به نام شیخ عبدالنبی خراسانی(5) و مادری پكدامن از سلاله زهرای مرضیه علیها السلام به نام «فاطمه بیگم عرفانیان»(6) مولودی مبارك پا به عرصه وجود نهد. پدر به شوق غلامی امام رضاعلیه السلام این فرزند را غلامرضا نهاد تا وی تحت عنایات ثامن الحجج علیه السلام و در پرتو تعالیم عالیه اسلام و توسلات به ائمه اطهارعلیهم السلام و شمیم روح بخش و گل پرور رضوی، مراحل رشد و نمو را پشت سر گذارد و باگذر زمان زمینه های كسب كمالات در وجود او آشكارتر شود.

تحصیلات در مشهد

غلامرضا خواندن و نوشت قرآن و فارسی را در كودكی نزد پدر

صفحه 227

عالم و مادر عالمه اش آموخت. و بخشی از صرف و نحو را نیز نزد پدر فراگرفت. او در سنین نوجوانی وارد مدرسه بالاسر و مدرسه حاج حسن خان مشهد گردید و در آنجا مدتی را به درس و بحث پرداخت. وی برای تكمیل صرف و نحو و فراگرفتن شرح نظام از شیخ محمد نهاوندی؛ بهره برد و شرح الفیه ابن مالك را از میرزا عبدالجواد فلاطوری حكیمی و سید كمال سیستانی آموخت.

او منطق را از شیخ علی فریدالاسلام كاشانی و شیخ محمد عیدگاهی، علم معانی و بیان را از شیخ عبدالنبی استرآبادی میركتولی و فلسفه را كه شامل میزان الطالب و منظومه سبزواری بود در محضر میرزا جواد آقای تهرانی تلمذ كرد. غلامرضا معالم الدین را از شیخ حسین بجستانی و سید جلال، لمعتین را از حاج میرزا احمد یزدی، معروف به مدرّس و بخش هایی از رسائل، مكاسب و كفایةالاصول را نزد علامه محمدهاشم قزوینی گذراند.(7)

هجرت به نجف

عرفانیان در سال 1335 به قصد زیارت عتبات عالیات و شركت در درس های فقه و اصول عالمان بزرگ نجف اشرف به عراق مهاجرت نمود و پس از توسّل به دامان اهل بیت علیهم السلام در نجف اشرف رحل اقامت افكند. وی در درس استادن مبرّزی مانند آیات: شیخ صدرا بادكوبه ای، مجتبی لنكرانی و خویی شركت جُست. علم رجال از جمله درس هایی است كه عرفانیان نزد آیةالله خویی به طور كامل ممارست داشت. وی در تألیف معجم الرجال احادیث، به طور منظم روزی هشت ساعت و در ایام تعطیل ساعات بیشتری حضرت آیةالله خویی را یاری

صفحه 228

می نمود.

او به گفته خودش، در درس خارج عروةالوثقی و اصول فقه (یك دوره و نیم) از محضر آیةالله خویی بهره برده است. وی از این استاد بزرگ حوزه نجف دو اجازه نامه دریافت نموده است.

استادان نجف

آیةالله عرفانیان حضور امام در نجف را چنین توصیف می كند:

حضور ایشان (امام خمینی قدس سره) حیات علمی تازه ای به حوزه نجف بخشید. امام خارج مكاسب شیخ اعظم، مرتضی انصاری رحمه الله را در مسجد شیخ انصاری تدریس می نمود. افراد زیادی در جلسات درس شركت می كردند؛ به حدی كه مسجد شیخ انصاری پر جمعیت می شد. من هم در این درس ها شركت می كردم...... من با دو نفر دیگر از آقایان، كتاب های تحریرالوسیله و توضیح المسائل و حاشیه عروه امام را مقابله، تطبیق و بررسی می كردیم، تا اگر تنافی در آنها بود برطرف شود. ما آنچه را به نظرمان می رسید به امام منتقل می كردیم و ایشان هم جواب می دادند.(8)

طلابی كه از امام شهریه دریافت می كردند باید در امتحان درسی شرك می نمودند و آیةالله عرفانیان جزء معدود كسانی است كه از این طلاب امتحان به عمل می آورد. امام، به صورت آبرومندانه به رفع نیاز طلاب علوم دینی می پرداخت. به گفته آیةالله عرفانیان ایشان محترمانه و به بهانه ای پكتی از پول ارسال می داشتند و خطاب به ایشان می نوشتند شما حضرت امیرعلیه السلام را به نیابت حضرت

صفحه 229

ابوالفضل علیه السلام زیارت نمایید.

آشنایی با شهید محمدباقر صدر

در حدیث شریفی از حضرت امام محمدباقرعلیه السلام آمده است: یُعرَفُ الرّجل باَشكالِهِ و اقرانه...(9) به راستی برای شناخت هر فردی بایستی دید او با چه كسی همنشین و رفیق است تا بتوان به ابعاد شخصیتی او پی برد. از جمله افتخارات آیةالله عرفانیان طبق اظهارات خودشان آشنایی و ارتباطش با شهید محمدباقر صدر بوده. ایشان نحوه آشنایی و ارتباط خود را با شهید صدر این چنین بیان می كند(10):

از جمله عادت های بزرگی كه در نجف اشرف نصیبم شد ارتباط و آشنایی با شهید آیةالله محمدباقر صدر بود. در خلال شركت در درس مرحوم آیةالله العظمی خویی با ایشان برخورد كردم. شهید صدر در كاظمین برادری به نام سید اسماعیل صدر داشتند كه هر وقت تشریف می آوردند، با هم به دیدار حضرت آیةالله خویی می رفتند. من در همان برخوردهای اوّل متوجه شدم كه ایشان دریای موّاج علوم هستند بنابراین از وی اجازه خواستم تا در منزلشان در خدمتشان باشم. من عبارتی از كتاب عدةالاصول شیخ طوسی را بر ایشان بازگو كردم وقتی نظر خودم را گفتم ایشان پسندیدند.

استادان فلسفه

عرفانیان، فلسفه را در محضر میرزا جواد آقای تهرانی فراگرفت و در تكمیل این رشته، بحث مبدأ و معاد ملاصدرا را نزد استاد شیخ

صفحه 230

محمدرضا مظفر آموخت. او در توصیف نحوه آشنایی و بهرمندی خود از مرحوم مظفّر می گوید(11):

زمانی كه ملازم درس آیةالله العظمی خویی بودم، با مرحوم مظفّر آشنا شدم و درخواست كردم كه به من فلسفه تدریس كنند. من در منزلشان (مبدأ و معاد) ملاصدرا را می آموختم و مدتی هم نهایةالدرایة را نزد ایشان خواندم و از ایشان اجازه روایت، حدیث و تدریس خواستم، كه مرقوم فرمودند. من در حلقه درس خارج اصول فقه ایشان نیز شركت می كردم.(12)

آیةالله عرفانیان در توصیف استاد فلسفه خود مرحوم مظفّر آورده است:

ایشان از نظر اخلاقی كم نظیر بود. او مؤسس دانشگاه فقه (مننذی النشر) بود و از جمله استادان بزرگ آنجا به شمار می رفت. با این حال قبول كرد كه به من خصوصی درس بگوید. او هرگز دنبال اسم و رسم نبود و مظهر تواضع، فروتنی و خدمت به دانشگاه اسلامی به شمار می رفت و در امر دنیا زهد می ورزید... . من با این استاد بزرگ رفت و آمد داشتم.

سفرهای تبلیغی

عرفانیان از همان سال های آغازین درس در حوزه و در خلال فعالیت های درسی، با اهل منبر و خطابه در ایام تبلیغ به شهرهای سرخس، نیشابور، استرآباد و مهریز یزد سفر كرد.

اگرچه امر تبلیغ در حوزه نجف مانند حوزه ایران رونق نداشت؛ ام

صفحه 231

وی از طرف مرحوم آیةالله آقا میرزا عبدالهادی شیرازی و به دعوت اهالی آبادی «كپری» - كه از توابع شهرستان مندلی است - برای تبلیغ به آنجا اعزام شد.

به گفته عرفانیان اهالی این روستا از ایشان به خوبی استقبال می كردند و این نبود مگر به خاطر خوش برخوردی و خوش بیانی این عالم بزرگوار. همین استقبال و همین برخورد باعث شد ایشان چند سال پی در پی در ایام رمضان، محرم و صفر برای تبلیغ در آن روستا حضور یابند. البته ناگفته نماند كه تبلیغ در آن روزگار بسیار سخت بوده به طوری كه در یكی از اعزام ها، مأموران دولتی، ایشان را دستگیر و 24 ساعت بازداشت كردند، كه با وساطت و سفارش آیةالله عبدالكریم علیخان، از علمای آن منطقه آزاد شدند.

چه زیبا این پیر تبلیغ آن زمان می گوید:

جهت تبلیغ و موعظه مردم از هیچ كوششی دریغ نمی كردم. برای مان تبلیغ، تربیت و ارشاد از مصالح خودمان مهم تر و با ارزش تر بود.(13)

آری مرشد واقعی به همین گونه است كه برای ارشاد تشنگانِ هدایت، از خود می گذرد.

روش صحیح تبلیغ

آنچه كه باعث موفقیت مبلغ می شود روش تبلیغی اوست. آیةالله عرفانیان كه به حق می تواند یك الگو برای مبلغان حوزه های علمیه باشد، درباره روش تبلیغی خود و نكاتی كه بایستی در تبلیغ مد نظر باشد چنین می گوید:

صفحه 232

مردم بیشتر به مطالب اخلاقی، موعظه، احكام و تفسیر علاقه مندند در زمان تبلیغ من همه روز، دو نوبت منبر می رفتم، علاوه بر آن بعد از منبر می نشستم و به سؤالات مردم جواب می دادم و ظهرها و شب ها در مسجد اقامه نماز جماعت می كردم. مبلغ... باید بعد از نماز جماعت و برگزاری منبرها به شبهات و سؤال های مردم جواب دهد و به آنها نزدیك تر شود. مبلغ باید مطابق با مقتضیات زمان به ارشاد مردم توجه نماید. هدف باید آشنایی مردم با اخلاق و معارف اسلام باشد، تا مردم حقایق دینی و مذهبی را بیاموزند. البته خواندن مصیبت از منابع معتبر و برپا كردن عزا و سوگواری لازم است؛ ولی هدف نیست.(14)

البته بایستی مدّ نظر داشت كه برپایی روضه ها و عزاداری ها خود بهانه ای است كه مردم با معارف الهی آشنا شوند تا ان شاء الله اهل عمل گردند.

عرفانیان از منظر دیگران

به راستی زبان از توصیف انسان هایی كه به واسطه اعمال نیك از ملائك هم برتر شدند، ناتوان است. طی گفت و گوهایی كه با فرزندان و نزدیكان و دوستان ایشان داشتیم همگی اذعان داشتند كه توانای بیان مقام والای او نخواهند بود.

فرزندان آیةالله عرفانیان در وصف پدرشان می گویند:

او پدری مهربان، خوش اخلاق و به راستی مصداق حدیث شریف «المؤمنُ بُشُرهُ فی وجهه» بود. او عامل به صله رحم بود.

صفحه 233

و حتی در مواردی كه نیز از سوی بعضی بستگان بی مهری پیش می آمد ایشان در رفع آن پیشقدم بود.(15)

او عامل به آیه شریفه «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَّك عَسی اَنْ یَبْعَثَك رَبُّك مَقاماً مَحْمُوداً» بود. از كودكی به یاد داریم كه پدر قبل از اذان صبح مشغول به تهجد (اقامه نماز شب) بود. مسجد كوفه یكی از مكان هایی بود كه او شب های جمعه و روزهای آن، برای عبادت و بندگی به درگاه خداوند متعال، به آنجا می رفت. او هرگز از تحقیق و نوشتن مطالب علمی خسته نمی شد و در سفارشاتشان به ما می فرمود: «در این امر جدّی باشید». پدر، بسیار به ائمه اطهارعلیهم السلام و توسل و روضه علاقه مند بود و به ویژه نسبت به اباعبدالله حسین علیه السلام عشق می ورزید، تا آنجا كه همیشه در اربعین امام حسین علیه السلام فاصله نجف اشرف تا كربلای معلا را پیاده می پیمود. برخی اوقات ما را هم همراه خویش می برد و این از مهم ترین خاطرات ما از پدر است.

حجةالاسلام و المسلمین حاج سید محمدحسین حائری(16) می گوید:

ایشان دارای سه صفت بارز اخلاقی بودند: خواندن نماز شب، دائم الوضو بودن - حتّی در ایامی كه مریض بودند - و احترام به سادات بنی فاطمه علیها السلام كه خود نشان از ایمان واقعی ایشان بود.

مرحوم عرفانیان در سال های ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی

صفحه 234

چند سال به عنوان قاضی دادگاه مدنی تهران خدمت نمود. از جمله مطالبی كه باید بگویم علاقه و ارتباط ایشان با مقام معظم رهبری بود، كه ابتدای آشنای شان با معظم له به زمان درس و بحث های طلبگی برمی گردد كه این موضوع باعث علاقه بین آنها شده بود.

او از عالمانی بود كه به خاطر ارتباط با شهید صدر و امام؛ دولت عراق روی ایشان حساسیت داشتند.

حجةالاسلام ملكا از اعضای دفتر مقام معظم رهبری در قم آورده است:

آیةالله عرفانیان از آذر سال 77 تا آذر 82 در دفتر مقام معظم رهبری پاسخ گویی به سؤالات شرعی را به عهده داشتند. از صفات بارز اخلاقی ایشان می توان به علاقه وافر ایشان به امام و مقام معظم رهبری نام برد و امام همیشه به ایشان ارادت داشتند.

مقام معظم رهبری هم همین طور بودند. آیةالله عرفانیان به طور متوسط سالی یكی دو بار خدمت آقا می رسید و مقام رهبری از مراتب اخلاقی و علمی ایشان تعریف می فرمودند و در ضمن از كتاب ها و نوشته های مرحوم عرفانیان سؤال می نمودند.

آیةالله عرفانیان دارای ذكاوت و هوش بسیار خوبی بود و این هوش و ذكاوت باعث می شد نكات علمی را به خوبی درك كند و این حالت در سكنات ایشان هویدا بود. در زمانی كه در دفتر حضور داشتند مقید بود با وضو باشد و رو به قبله بنشیند. او همیشه در حال مراقبه از خود بود و همیشه متذكر به ذكر الله و

صفحه 235

توكل خاصی به خداوند داشت:

1) وی در حالی كه از مریضی بسیار رنج می كشید، صبور بود و توانسته بود درجه ای از مقام صابران را كسب كند.

او در همه امور به خداوند توكل داشت. وقتی یك بار از نجف اخراج شد، دوباره بعد از دو سال به نجف بازگشت كه در همین بازگشت والده ایشان فوت نمود و در نجف مدفون شد. مرحوم عرفانیان می فرمود: این یك عنایت الهی بود كه مادرم در نجف دفن شوند.

او فردی متخلق به اخلاق الله بود. به یاد دارم در زمانی كه كسالت داشت می فرمود: «باید رفت و این راه را طی كرد، دیر یا زود، فرقی نمی كند.... آری او از مرگ وحشتی نداشت. در واقع منتظر ملاقات معبود بود.

ویژگی های اخلاقی

تهجد و شب زنده داری، دائم الوضوء بودن، خوش خلقی، علاقه وافر به سادات، مهربانی و عطوفت، صله رحم و سبقت در رفع اختلافات، صبر و تحمل در برابر مشكلات و... از سجایای اخلاقی این عالم بزرگوار بود. در این خصوص حجةالاسلام حاج سید محمدحسین حائری (داماد مرحوم) می گوید:

آیةالله عرفانیان عالمی صبور و بردبار بود و هیچ گاه در مقابل ناملایمات روزگار قد، خم نمی كرد. وی به یقین به آیه شریفه قرآن كه می فرماید:

«یا ایُّهَا الَّذینَ آمَنوُا استَعینوا بالصَّبرِ وَ الصَّلوةِ اِنَّ

صفحه 236

اللهَ مَعَ الصَّابرینَ»(17) درجه ای از كمال صابران را درك كرده بود. یكی از نمونه های صبری كه ایشان داشت را می توان مسئله مریضی معظم له در سال پایانی عمر او بیان كرد. مری (مجرای غذا) ایشان به علت بیماری تنگ شده بود و دیگر به راحتی نمی توانست غذا میل كند؛ اما تا وقتی كه بیماری ایشان عود نكرد كسی از بیماری ایشان اطلاع نداشت.

از دیگر صفات ایشان، علاقه شدیدش به تحقیق، نوشتن مطالب علمی و خستگی ناپذیر بودن در این راه بود. زیرك و باهوش بود و این دو خصلت از صفات متقین ایشان است همان طور كه حضرت علی علیه السلام در خطبه همام می فرمایند:(18)

المؤمِنُ هُوَ الكیس و الفِطَنْ.

سید محمدحسین حائری می افزاید:

زمانی كه ایشان در مسند قضاوت بودند و ما از نظر مالی نیازمند بودیم، حقوق چند ماهشان را به ما دادند كه در آن روزگار كمك مالی مهمی به شمار می رفت. این در حالی بود كه خودشان به آن پول نیاز داشتند.

عزت نفس، یكی از صفاتی است كه انسان را به كمال می رساند و این حالت برای همه افراد زیبا است؛ ولی برای روحانیت و مبلغ دین زیباتر و احسن است. آیةالله عرفانیان می گوید:

مطلبی كه برای هر مبلّغی مهم است و می تواند همه تبلیغات او را تحت الشعاع قرار دهد مسئله امور مالی است. قناعت

صفحه 237

بالاترین صفت است، من مانند سایر مبلغانِ بلندنظر با اخلاص هرگز از مردم چیزی نخواستم و تنها با درآمد شهریه طلبگی ام زندگی كردم و عائله ام را اداره نمودم. باید خود ما اعتقاد پیدا كنیم كه گوینده این حدیث «قناعت بالاترین ثروت هاست كه فناپذیر نیست.» متصل به مبدأ علمی بوده است.

حضور سبز

آنچه كه برخورداری از آن برای هر عالمی ضروری است، آگاهی نسبت به زمان و مكان است. عالم باید وظیفهخود را در زمان ها و مكان های مختلف تشخیص دهد و بدان عمل كند. و بتواند از میدان امتحانات الهی سربلند و پیروز بیرون آید. یكی از این امتحانات الهی مسأله دفاع مقدس بود. آنان كه مرد بودند، به هر اندازه كه توان داشتند به دفاع پرداختند. آیةالله عرفانیان نیز از این امتحان الهی سربلند درآمد و با حضور خود شادابی و طراوت معنوی به جبهه های نبرد حق علیه باطل بخشید و در بالا بردن روحیه معنوی رزمندگان اسلام نقش به سزایی ایفا نمود. عرفانیان می گوید:

هر كجا مقتضی بوده مسافرت كرده ام و به تبلیغ پرداخته ام. در زمان جنگ در مناطق عملیاتی سنندج، قرارگاه خاتم الانبیاء، جزیره مجنون و.... حضور داشتم و همه جا سعی در ترویج و تبلیغ مسائل دینی نموده ام.(19)

صفحه 238

اجازات

آیةالله عرفانیان از استادان متعددی در روایت، تدریس و تأیید رتبه علمی اجازه دریافت نموده است كه می توان به آنها چنین اشاره كرد.

1. اجازه روایی، تدریس و تأیید رتبه علمی از آیةالله شیخ محمدرضا مظفّر

2. دو اجازه روایی و تدریس از آیةالله خویی.

3. اجازه روایی از آیةالله گلپایگانی.

4. اجازه روایی از آیةالله مرعشی نجفی.

5. تایید مقام علمی از طرف آیةالله سید عبدالاعلی الموسوی السبزواری

6. اجازه امور حسبیه از آیةالله سید محمدتقی بحرالعلوم.

7. اجازه روایی و تایید علمی از شهید سعید آیةالله سید محمدباقر صدر.

8. اجازه روایی از آیةالله آقا بزرگ تهرانی.

سوابق اجرایی

عالم فرهیخته، آیةالله عرفانیان در عرصه های اجتماعی، سیاسی و اجرایی فعالیت داشته اند كه عبارت است از:

1. استاد در حوزه های علمیه نجف اشرف و قم.

2. عضو هیئت امناء دفتر حضرت امام خمینی قدس سره در نجف اشرف.

3. ممتحن از سوی دفتر حضرت امام خمینی قدس سره در نجف اشرف.

4. عضو برجسته گروه تحقیق معجم الرجال الحدیث زیر نظر مرحوم آیةالله خویی.

5. قاضی دادگاه انقلاب اسلامی (خانواده) تهران.

صفحه 239

6. پاسخ گویی به مسائل و سئوالات شرعیه دفتر مقام معظم رهبری در قم.

7. تبلیغ در مناطق مختلف.

آثار

یكی از آثار عملی تحصیل علم وجود تالیفات علمی است كه انسان عالم پس از تحمل سختی های بسیار در آموختن، به آن می پردازد و از بهره علمی خود، دیگران را نیز بهره مند می سازد. مرحوم عرفانیان دارای 25 اثر اعم از تألیف، تحقیق و تخریج(20) كه عبارتند از:

الف) اصولی

1) الرأی السدید فی الاجتهاد و التقلید، چاپ نجف اشرف.

ایشان مدت یك دوره و نیم در درس خارج عروه آیةالله خویی شرك جُست و در سایه همین حضور این كتاب را تألیف نمود. البته در واقع این بدان معناست كه آیةالله عرفانیان ضمن حضور در درس خارج، خود نیز صاحب نظر بوده و از وقت به بهترین وجه استفاده نموده است.

2) ابحاث فی اصول الفقه، مخطوط

3) تتمیم اصول الفقه مظفّر (اصالة البرائة، اصالة الاشتغال، اصالة التخییر)

ب) اخلاقی

كتال الزهد (تحقیق و تخریج)، قم، تهران، حسین بن سعید

صفحه 240

اهوازی

ت) تراجم

تعریب زندگی مرحوم آقای حاج آقا حسین بروجردی قدس سره، چاپ كربلا.

ث) رجالی

1) الثقات فی اسانید كامل الزیارات، چاپ نجف اشرف.

2) الحلقة الاولی من مشایخ الثقات، چاپ نجف اشرف، قم.

3) وثاقة علی بن ابی حمزه بطائنی و فرزندش حسن، چاپ قم.

4) تعلیقات علی بعض الاقوال من معجم الرّجال (آیةالله خویی)، خطی.

5) تعلیقات بر دوره قاموس الرّجال (علامه تستری)، خطی.

6) مشایخ نجاشی؛ ابن ابی عمیر، صفوان بن یحیی و ابن ابی نصر بزنطی.

استاد عرفانیان در خاطرات خود می گوید: برای شهید محمدباقر صدر، عبارتی از كتاب عدةالاصول شیخ طوسی را خواندم و وقتی نظر خودم را گفتم. ایشان پسندید و به دنبال همین جریان، قرار شد من مشایخ سه نفر از آن افراد را كه در كتاب، نام برده شده؛ یعنی محمد بن ابی عمیر، صفوان و بزنطی را از كتب حدیث استخراج كنم كه این كار انجام شد و به ایشان ارائه نمودم. شهید سعید میرصدر، همواره مرا تشویق می كردند تا اینكه با پیشنهاد چاپ آن هم موافقت نمودند و مبلغ هشتاد دینار نیز كمك مالی كردند تا بتوانم آن را چاپ كنم. پانصد جلد برای نجف و حوزه های دیگر و پانصد جلد هم برای ایران ارسال كردم.

7) جزوه رجالیّه فی من له كتاب الرجال قبل الشیخ الطوسی،

صفحه 241

خطی.

8) مشایخ احمد بن محمد بن خالد البرقی و الحسن بن محمد بن سماعه و علی بن الحسن الطاطری و غیرهم در ضمن حلقه ثانیه مشایخ الثقات - مطبوع در دو جزء.

ج) فقهی

1) صلاةاللیل، چاپ نجف اشرف، قم، بیروت.

2) تعلیقات بر اجزای ده گانه شرح لمعه، خطی.

3) المغانم الحسنی، شرح مزجی (تركیبی) علی العروةالوثقی، مشتمل ابحاثی در غسل های ششگانه، خطی.

4) التعالیق علی كتاب توضییح المفاد (شرح علی السداد لمؤلفة الشیخ حسین آل عصفور)، مطبوع.

5) رسالة فی اللباس المشكوك فیه (العین المسكوكة فی حكم الالبسة المشكوكة)، خطی.

6) وضوء در پرتو قرآن و سنّت، قم.

7) الوضو و السجود فی الكتاب و السنة، قم.

ح) دیگر آثار

1) فضائل الشهر ثلاثة التحقیق و تخریج، نجف اشرف، قم.

2) قصص الانبیاء، قطب الدین راوندی. تحقیق، تصحیح و تخریج، مشهد، قم.

3) فهرست مخطوطات كتابخانه آستان قدس رضوی، جلد 12.

صفحه 242

غروب

آیةالله عرفانیان در سال پایانی عمر شریفش از بیماری گوارشی رنج می برد. وی پس از پشت سر گذاشتن یك دوره بیماری، به بركت دعای اهل ایمان شفا یافت؛ اما پس از مدّتی دوباره در بستر بیماری قرار گرفت. در این دوره ایشان دو ماه در بیمارستان خاتم الانبیای تهران بستری بود و فقط توان استفاده از مایعات را داشت.

عرفانیان در این مدت، مستحبات را در حد توان خود به جا می آورد. آخرین درخواست این مرد بزرگ در شب آخر عمرش ملاقات با رهبری بود؛ اما اجل مهلت ندادو وعده الهی فرا رسید. سرانجام در روز جمعه، پنجم رمضان المبارك 1424ق. یعنی 9 / 8 / 1382ش.، روح ملكوتی اش به جوار رحمت حق شتافت و دوستدارانش را در سوگ نشاند.

خداوندا! روحش را با انبیا و امامان پك محشور گردان! آمین رب العالمین!

«وَ سَلامٌ عَلَیْهِ یَوْمَ وُلِدَ وَ یَوْمَ یَمُوتُ وَ یَوْمَ یُبْعَثُ حَیَّاً»(21)

وداع

آیةالله عرفانیان راضی به رضای حق و آماده پرواز، ندای ارجعی، لبیك گفت، و در جوار حق تعالی آرامش گرفت؛ ولی ما از وجود ذی وجودش محروم شدیم. ما در حالی كه در غم غوطه ور بودیم آن پیكر پك را غسل دادیم، كفن پوشاندیم و سپس برای آخرین عرض ارادت به ساحت مقدسه حضرت معصومه علیها السلام به طوافش بردیم. بعد از آخرین زیارت، توسط حضرت آیةالله سید كاظم حائری بر پیكر استاد

صفحه 243

نماز اقامه شد. سپس در سالن علمای قبرستان باغ بهشت - رو به روی گلزار شهدا - مدفون گردید.

مراسم باشكوهی نیز از طرف دفتر مقام معظم رهبری و بیت شریف ایشان در قم، مشهد و كرج برگزار گردید.

وصیت نامه

یكی از دستورات الهی در قرآن كریم سفارش به نوشتن وصیت نامه است. (كتِبَ عَلَیْكمْ اِذا حَضَرَ اَحَدَكمُ الْمَوْتُ اِن تَرَك خَیْرَاً الْوَصِیَّةُ...) در روایات هم، امامان پك علیهم السلام به این امر سفارش نموده اند.

آیةالله عرفانیان كه به حق، عرفان به معارف دینی را جامع عمل پوشانده بود در این راستا هم كوتاهی نكرد و با خط زیبای خود چند سال قبل از پرواز ملكوتی اش وصیت نامه ذیل را تنظیم نمود:

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله الذی خلق الموت و الحیاة لیبلوا النّاس أیّهم أحسن عملاً و صلّی الله علی أحلّ خلیقته و أفضل بریّته محمّد و آله الطّاهرین و اللّعن الدائم علی أعدائهم أجمعین و بعد به مقتضای حسن وصیّت بلكه لزوم آن عقلاً و نقلاً اینجانب میرزا غلامرضا عرفانیان یزدی خراسانی با اعتراف و اقرار به وحدانیت پروردگار عالم و خالق جهانیان و اعتقاد به رسالت انبیاء عظام كه اعظم آنان حضرت محمّد بن عبدالله صلی الله علیه وآله می باشد و وصایت ائمّه اثنا عشر معصومین كه خاتم آنها حضرت خاتم الاوصیاء حجة بن الحسن المهدی علیه السلام است و اعتراف و اقرار به آنچه خداوند به رسول گرامی و اوصیای

صفحه 244

طاهرینش علیهم السلام سپرده و فرستاده و اعتقاد و عمل به آنها را واجب نموده است، وصیّ خودم قرار دادم جناب آقای حاج سیّد محمدحسین طبیب زاده حائری (زید توفقه) را كه پس از فوت و رجوع به حضرت حق جلّ و علا از ثلث مالم مدفن برایم در بهترین مقبره معیّن و به كفن های متعدد و زائد بر واجب كه در شرع رسیده است كفن و به تربت سیدالشهداءعلیه السلام متبرك نمایند و یك سال صوم و صلاة احتیاطاً اجیر بگیرند و قبل از دفن مبلغ ده هزار تومان به عنوان اعم از واجب و مستحب صدقه بدهند و احتیاطاً مبلغ پنجاه هزار تومان بردارند بابت خمس و سهم امام علیه السلام و به رسم معمول نماز وحشت و تصدق و نماز هدیه در اوّل وحله دفن و مراعات مراسم سوم و هفتم و چهلم و سال و سال های بعد را بنمایند و السلام علیه و علی من اتّبع الهدی، المحتاج الی رحمة ربّه الرحمن میرزا غلامرضا عرفانیان یزدی خراسانی، شهر شعبان 1414 ه .ق.

منابع

1) قرآن كریم.

2) اصول كافی، ج 2، چاپ عربی.

3) بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، ج 1.

4) وسائل الشیعه، ج 27.

5) مستدرك، ج 7 و 11.

6) مجله بصائر، سال چهارم، ش 25.

7) مجله نور علم، دوره سوم، ش 10.

8) وضوء در پرتو قرآن و سنّت، عرفانیان یزدی.

9) گفت و گو با حجةالاسلام ملكا (از اعضای دفتر مقام معظم رهبری)

10) گفت و گو با حجةالاسلام محمدحسین حائری برادر آیةالله سید كاظم حائری، (داماد مرحوم عرفانیان)

11) گفت و گو با فرزندان مرحوم عرفانیان (ابوطالب عرفانیان و حسن عرفانیان).

12) آیینه پژوهش، ش 84.

پی نوشت:

1) انَّ مثل العلماء فی الارض كمثل النّجوم فی السّماء، نبی كرم(ص)، مجله نورعلم، دوره سوم، شماره 10.

2) انه كان ظلوماً جهولاً، سوره احزاب، آیه 72.

3) وسائل الشیعه، ج 27، ص 140.

4) شیعه اثنی عشری.

5) وی از شاگردان حاج آقاحسین قمی و شیخ محمد و احمد كفایی، فرزندان مرحوم آخوند خراسانی است.

6) دختر سید محمد از خاندان سادات حسینی مهریز یزد.

7) مصاحبه مرحوم با مجله بصائر، سال چهارم، ش 25، ص 17.

8) مصاحبه با مجله بصائر.

9) مستدرك، ج 11، ص 327.

10) مصاحبه مرحوم بامجله بصائر، سال چهارم، ش 25، ص 18.

11) مجله بصائر، سال چهارم، ش 25، ص 18.

12) همان.

13) مجله بصائر.

14) مصاحبه با مجله بصائر، سال چهارم، شماره 24، صحفه 20.

15) گفت و گو با حسن و ابوطالب عرفانیان، فرزندانمرحوم.

16) گفت و گو با حجةالاسلام حائری.

17) بقره، 153.

18) نهج البلاغه، خطبه همام.

19) مصاحبه با مجله بصائر، سال چهارم، شماره 25، ص 20.

20) پیش از این ارجاع احادیث و آیات و مطالب نقل شده از كتابها و شخصیت های مطرح در اثر نگاشته شده به منابع اصلی آنها را تخریج می گفتند.

21) مریم، 15.

نویسنده : سید محمدحسین حسینی ضیغمیان