زندگی نامه علما

آيت الله ميرزا صادق مجتهد تبريزى (ره)

(1315 -1274هـ ق)

ولادت و تحصيلات

 در سال 1274 ه.ق در شهر تبريز در خانواده‏اى روحانى کودکى پا به عرصه وجود گذاشت و صادق ناميده شد . پدر وى ميرزا محمد آقا معروف به مجتهد ،خود صاحب کمال و عالمى فرزانه بود و در خطه آذربايجان نام آور و به علم و فضل شهرت داشت. صادق در دامن چنين خانواده‏اى سنين کودکيش سپرى شد و روز به روز رشد کرد. وى در اوان نو جوانى وارد مدرسه علوم دينى گرديد و تحصيلات ابتدايى را که شامل آشنايى با ادبيات، قرآن و سطح‏ ابتدايى فقه و اصول بود فرا گرفت و 18 بهار از عمرش در اين سامان سپرى شد.

هجرت به حوزه‏علميه نجف

تا اينکه در سال 1288 ه.ق به حوزه‏علميه نجف هجرت کرد و مدت اقامت او در نجف اشرف 24 سال طول کشيد. و اين مدت پربارترين دوره زندگى اين عالم فرزانه بشمار مي‏رود. شخصيت علمى و معنوى آقا ميرزا صادق در اين دوره از تاريخ زندگى اش شکل مي‏گيرد و استعداد و روح تشنه او به دانش و معنويت به بار نشسته و سيراب مي‏گردد و به قله اجتهاد دست مي‏يابد.

اساتيد

اساتيدى که آيت الله ميرزا صادق تبريزى در دوره‏هاى مختلف تحصيل از آنها تهره برده است عبارتند از: آياب بزرگوار 1- شيخ حسين اردکاني(متوفاى 1305 ه.ق) 2-ملا محمد فاضل ايرواني(متوفاى 1306 ه.ق) 3- محمد فاضل شربياني(متوفاى 1322 ه.ق) 4- محمد حسن مامقاني(متوفاى 1323ه.ق) 5- شيخ هادى طهراني(متوفاى 1323 ه.ق)

منزلت علمى

هم چنين صاحب الذريعه مي‏نويسد: جمعى کثير، از حوزه درس او فارغ التحصيل شده‏اند که در ميان آنان برخى امروزه صاحب وجاهت و مکانت علمى هستند و اصولا آقا ميرزا صادق اقا خود را وقف سود رسانى تدريس و نشر احکام اسلامى کرده است.

مکتب معنوى و اخلاقي‏

چنانچه زندگى علمى و دانش و فضل آية الله مجتهد تبريزى در اين فرصت نمي‏گنجد پرداختن به ويژگي‏هاى روحى و اخلاقى وى نيز فرصت بيش‏ترى مي‏طلبد و ابعاد گوناگون زندگى ايشان را نيز نمي‏توان در اين مختصر بيان کرد. رفتار و کردار اين مرد بزرگ در طول زندگى خويش به ويژه در دوران مرجعيت و زعامت در آذربايجان و نفس قدسى وى در تبليغ و ترويج احکام اسلام بسيار مؤثر بود و ايشان در ايجاد جامعه دينى و مذهبى در آن خطه نقش بسيار عمده داشت با وجود سپرى شدن بيش‏تر نيم قرن از رحلت ايشان هنوز هم ياد آيةالله ميرزا صادق تبريزى در بين مردم خطه آذربايجان زنده است و از زندگى اين عالم وارسته که زندگى زاهدانه و سلوک عارفانه داشته با احترام و عظمت ياد مي‏شود. تبليغ و ترويج احکام اسلامى و هم چنين رهبرى مردم در آن روزگار آشفته بازار فرقه گرايى و تفرقه افکنى خود صحيفه بلندى از بزرگى و عظمت روحى يک انسان وارسته چون حضرت ايشان است که بايد خود جداگانه به عنوان الگوى حيات براى همه انسانهاى پيشرو در هدايت و رستگارى جوامع بشرى نگاشته و ارائه گردد. يکى از ويژگي‏ها اين انسان وارسته و عالم فرزانه اين است که وى در عين اينکه آيه‏هاى عرفان و زهد را به تفسير مي‏نشيند به جامعه‏اى نيز مي‏انديشد که زمينه‏اى تکاملى و رشد و تعالى را براى بشر فراهم مي‏آورد يعنى مبناى پيوند دين و سياسست از نظر آية الله ميرزا صادق آقا تبريزى که به جهت همين هدف والاى خويش، نيز تن به مرارت و سختى مي‏دهد اين است که معرفت و سلوک را خدا و عمل به احکام الهى در سايه حاکميت نظام عدل و انصاف است که تحقق و شکوفايى پيدا مي‏کند و نتيجه بخش مي‏گردد و الا در غير اين صورت به دين بيش از حد شعار، ميدان فعاليت داده نخواهد شد و به مرور همه عرصه‏ها بر روى آن تنگ‏تر خواهد شد. در اين نوشتار به جاست ما سخن کوتاه کنيم و ابعاد شخصيتى وى را در زمينه‏هاى گوناگون در نوشته‏هاى بزرگانى چون علامه امينى بخوانيم که مي‏نويسد: او يکى از چهره‏هاى درخشان تشيع و از جمله دانشمندان متشخص اماميه است که در آذربايجان به مرجعيت تقليد رسيد و سالها صاحب رياست و زعامت دينى گرديد. زعيمى که در اداره امور حسن تدبير و در قضاء و داورى دادگرى و در اظهار نظر ثبات و پايدارى و استوارى نشان مي‏داد و در اصلاح جامعه برنامه هايى پيشرفته ارائه مي‏نمود او همواره با هوشيارى و دور انديشى و تحمل مشتقات و مرارتها مردم را رهبرى مي‏کرد و در مبارزه با کفر و الحاد از سختي‏ها و تلخي‏ها نمي‏هراسيد و پيوسته با پند و اندرز و سخنان گيرا و نافذش باز مسئوليت را به دوش مي‏کشيد. همچنين در احسن الوديعه آمده است: آقا ميرزا صادق يکى از علماى بزرگ ايران و از جمله مراجع تقليد شيعه اماميه در عصر حاضر است که صاحب رياست عامه و مرجعيت تام است و حکومت ايران به دنبال انقلابى که در شهر تبريز رخ داد وى را به برخى بلاد تبعيد نمود. سيد حسن امين نيز از او به بزرگى ياد کرده، مي‏نويسد: او فقيهى بود مجتهد، مرجع تقليدى محبوب، انسانى زيباروى و نيکو معاشرت بود، واعظ و سخنورى داراى صعه صدر و قريحه شعر بوده است

مکتب اخلاقى و تربيتي‏

آية الله مجتهد تبريزى در عرصه‏هاى مختلف زندگى پيشتاز بود و عمر خويش را در خدمت به جامعه دينى سپرى ساخت. او همانگونه به سرنوشت جامعه مي‏انديشيد، دغدغه رشد و تعالى امت اسلامى را داشت و هم چنين سخت نگران اوضاع اسفبار اقتصادى و فقر و بدختى مردم زمان خويش بود. او يکه و تنها براى سامان دادن به وضع مردم در زمينه‏هاى مختلف قامت قيام بست. در شهر تبريز معروف است که مي‏گويند خانه آقا ميرزا صادق به روى همه باز بود. پناهگاهى بود براى فقرا و نيازمندان، و پايگاهى براى دردمندان و انديشه وران که به دين و مصالح مسلمين مي‏اديشيدند. همچنين ديوانى براى حل مشکلات مردم. در زندگى آية الله تبريزى دو ويژگى بسيار برجسته وجود داشت، نخست اينکه ايشان بسيار سخت کوش و در اهداف دينى خويش استوار بودند. دوم عشق و علاقه ايشان به مردم، و به عباراتى وجهه مردمى ايشان بود. به نوشته محمد مجتهدى، ... حاج ميرزا صادق آقا پس از رحلت حاجى ميرزا حسن مجتهد، از حيث نفوذ و وجه در درجه اول واقع شد چنانچه در شب عيد فطر مردم از نصف شب به مسجد او مي‏رفتند و براى خود جا مي‏گرفتند و بعضى مردم جاى خود را به قيمت گران به اعيان و اشراف مي‏فروختند. شيخ ملا على خياباني(ره) نيز که محضر اين بزرگوار را درک کرده است مي‏نويسد: چنان صاحب حزم (هوشيار) بود که کسى نمي‏توانست در امرى به ايشان دخالت و غلبه بنمايد و نطق نمي‏کرد مگر به چيزى که نفع ببخشد براى مردم در دين و دنياى ايشان همچنين آقا برگ تهرانى مي‏نويسد: او وجود خويش را وقف تدريس، نشر احکام و سود رسانى و رفع نياز نيازمندان و مبارزه با بدعت‏ها، بى ديني‏ها و پاسدارى از مقدسات دين و جهان اسلام کرد. و در اين راه با سختي‏ها و مرارتهاى زيادى روبرو گرديد و تحمل کرد که کوه تحمل آن را نداشت.

تاليفات

الف) آثار فقهى 1- شرح تبصره علامه حلى  2- رساله شرايط عوضين  3-رساله در ربا  4- حاشيه بر وسيلة النجاة  5-رساله موسوم به فوايد در مسائل متفرقه فقه  6- واجبات احکام. ب)آثار در اصول فقه:  1- رسالة الغرية در مباحث الفاظ  2- مباحث مشتقات

وفات

سرانجام اين عالم و فقيه نامدار در ششم ذى القعده سال 1315 هجرى قمرى مطابق 1331 شمسى به نداى حق لبيک گفت و جامعه اسلامى شيعيان را در غم و اندوه فروبرد. پيکر ايشان پس از  تشييع  در جوار حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) شهر مقدس به خاک سپرده شد.