پل ها و سدهای معروف استان قم

پل حوض سلطان

این پل كه در جاده كاروان رو قم – تهران روی رود مسیله قرار دارد، در سال 1262 هـ . ق به دستور " علی اصغرخان اتابك " به صورت یك چشمه با طاق جناغی تند و یك دهلیز كوچك بنا شد. مصالح به كار رفته در طاق ، آجر است ولی بدنه و پایه پل از سنگ با ملاتساروج (1) ساخته شده است . پل حوض سلطان فاقد تزیینات است .

پل دلاك

پل دلاك در مسیر راه قدیمی تهران- قم  نزدیك كاروانسرای دلاك ، روی رودخانه " قره سو " بنا شده و از آثار دوره صفوی است. بقایای با شكوه كاروانسرای حسن آباد و یك چاپارخانه ی خشتی و دهانه های قوسی شكل پل دلاك كه با انحنایی روی پیچ وخم رودخانه زده شده ، دریك محدوده قرار دارد. مسیر رودخانه امروزه منحرف وبه طرف جنوب كشیده شده است .

این پل مجموعاً 153 متر طول، 6 تا 80/5 متر عرض و 18 دهانه دارد . با توجه به انحناهای پل ، ساختمان آن از چند بخش تشكیل شده است . طولانی ترین بخش پل كه 70 متراست . دارای  هفت دهانه است كه عرض هر دهانه بالغ بر5 تا 50/6 متراست . به غیر از آن قسمت پل كه نزدیك كاروانسرا قرار دارد ، كلیه پایه های پل دارای موج شكن های نیمه مدوری است كه در جهت مخالف جریان آب قرار دارند. در انتهای بخش جنوبی پل ، اولین انحراف در مسیر مستقیم پل ، یك انحراف محوری سه متری به سوی غرب است . به دنبال آن به بخش دیگری از پل به طول 44 متر با شش دهانه می رسیم كه عرض هریك پنج متراست . در انتهای شمالی بخش دوم ، دومین انحراف در طول ، تنها یك دهانه كه عرض آن 50/4 متر است، پدید می آید . پس از آن بخش چهارم پل به طول 24 متر با چهار دهانه كم عرض ، هر یك به عرض 5/2 متر قراردارد.

وجه تسمیه این پل به قول اهالی ، این بود كه در زمان های دور یك مرد دلاك (سلمانی ) قصد عبور از رودخانه را  داشت كه گرفتار سیل شد و آب ، او را برد . بعد از این واقعه افراد خیّر درصدد برآمدند تا پلی روی این رودخانه بسازند كه دیگر كسی گرفتارسیل نشود.

پل عسگرآباد

پل عسگر آباد درسال 1262 هـ .ق به دستور " علی اصغر خان اتابك" با شش دهانه به عرض های متفاوت ، روی رودخانه قمرود در21 كیلومتری شمال قم در جاده علی آباد – منظریه زده شد . این پل در گذشته رابط جاده قم- تهران بود و در كنار كاروانسرای عسگرآباد و یك آب انبار قدیمی ، مجموعه ای را تشكیل می داد.

بستر رود خانه در محل برپایی پل ، سنگ فرش شده و پایه های پل با استفاده از قطعات سنگ برروی آن ساخته شده است. پایه ها در جهت مخالف جریان رودخانه دارای موج شكن های مثلثی است . دهانه های انتهای جنوبی ، در بازسازی های پل فرو ریخته و سه دهانه ی شمالی آن باقی است . پل عسگرآباد در سده اخیر مرمت شده است . مصالح ساختمانی پایه ها و آب برها از سنگ و در طاق ها و بدنه ، آجر ، به ابعاد 5×24×24 سانتی متر به كار رفته است.

پل شكسته

در شرق پل دلاك در برابر گردنه ای كه به روستای كاج می رود، آثار یك پل مخروبه بسیارقدیمی به جای مانده كه آن را پل شكسته می نامند . دهانه های این پل با گل مسدود شده ازآجر ضربی است و در پایه های جنوبی آن آجرهای بسیار قطوری به كار رفته كه در بناهای دوره ساسانی دیده می شود. این پل در معبر بسیار قدیمی ساسانی كه اصفهان را به ری متصل می كرد، واقع و در طول تاریخ چند بار تعمیر شده است .

پل كاج

بقایای این پل كه منسوب به دوره صفویه است ، در پنج كیلومتری غرب دهكده كاج و شش كیلومتری پل و كاروانسرای دلاك ، در مسیر كاروان روی قدیمی ورامین – قم قرار دارد. پل كاج به طول حدود 245 متر ، حداقل دارای 13 دهانه به ابعاد مختلف است و نشانه های بازسازی دوره های مختلف تاریخی در آن دیده می شود. پل در خط مستقیم بنا نشده و در جهت مخالف جریان رودخانه دارای انحنا است .

پل كنارگرد

این پل در 10 كیلومتری جنوب " كنار گرد " روی رودخانه " قره سو" و هم زمان با احداث جاده قم – تهران و كاروانسرای كنارگرد بنا شد. پل دارای 12 دهانه به صورت قرینه وآب برهای مثلثی شكل است . مصالح پایه ها از سنگ با ملات ساروج است ولی در بدنه و طاق ها از آجر با ملات گچ استفاده شده است . این پل در زمان صفویه بنا شد .

سد كبار

این بنا در 25 كیلومتری جنوب قم ، بر روی رودخانه كبار قرار گرفته  و ظاهراً از آثار دوره ایلخانی ( قرن 7و8 هـ .ق) است كه در دوره های بعد ، از جمله در دوره اخیر تعمیر و باز سازی شده است . علی رغم نوشته ی بیشتر محققان داخلی ،" والفرام كلایس " سد كبار را ، با اطمینان ، از آثار دوره صفوی می داند.

سد كبار از نمونه های جالب توجه سدهای قوسی است كه طول تاج آن به 55 متر وارتفاع آن از كف رودخانه به 24 متر می رسد . ضخامت دیواره سد در پایین10 و در بالا  حدود 6 متر و مصالح مورد استفاده در آن سنگ های تراشیده ، لاشه سنگ و ملات ساروج  است . سد دارای یك برج آبگیر است كه آب از طریق آن به قسمت زیر آب منتقل می شود. دركنارحفره خروجی آب سد ، كانالی در دامنه ی صخره ای از كوه – در سطحی بالاتر از بستر رودخانه – كنده اند كه آب را به سطوح مرتفع تری منتقل می كرده است .

سد در كوه پی سازی شده و شالوده دیواره  در شكاف به وجود آمده قرارگرفته  كه از آب بند ی مناسبی برخوردار است . انتخاب محل مناسب برای برپایی سد و همچنین شكل قوسی آن، نشان دهند ه مهارت و دانش بالای مهندسین سازنده سد است. این مهارت سبب شده كه دیواره سد د ر برابر فشار آب مخزنی به طول و عرض 500 ×1000 متر به خوبی مقاومت كند .

امروزه دریاچه این سد تا حدودی با رسوبات انباشته شده ، لیكن با اقدامات سال های اخیر، از جمله افزایش حدود سه متر بر ارتفاع سد و تقویت دیواره قدیمی ، هنوز این سد مورد استفاده است . تقریباً در سه كیلومتری این سد ، كاروانسرایی وجود دارد كه دارای دو آب انبار است و به نظر می رسد كه آ ب آنها از این سد تأمین می شده است.