معرفی پل های معروف و تاریخی استان تهران

در قسمت قبل به م 

  پرداختیم . اینک در ادامه می خوانیم ...

پل شاه عباسی در مدخل ورودی شهر، روی رودخانه کرج زده شده است. جاده کرج – چالوس در ضلع شرقی این پل واقع است ، و پل جدیدی که در مدخل شهر ساخته شده ، در ضلع جنوبی این پل قرار دارد.

پل قدیمی کرج در گذشته ارتباط میان ری و تهران را با قزوین و غرب کشور میّسر می ساخت . در سفرنامه ها و اسناد تاریخی بسیار از آن سخن رفته است . حمدالله مستوفی از این پل یاد کرده است.

طول پل 20/61 و عرض آن 80/8 متر است. پل از ابتدای ساخت مورد بهره برداری قرار گرفت ولی در سال 1330 که بر اثر عبور و مرور بسیار به پل خسارات زیادی وارد آمد، با ساخت پل جدید ، رفت و آمد برای حفاظت از این پل تاریخی ، ممنوع شد.

پل دارای دو دهانه است و آب رودخانه از زیر طاق چشمه شرقی عبور می کند. در دوره قاجار و در زمان حکومت فتحعلی شاه ، در داخل جرز قطور بین دهانه کوچک و بزرگ پل ، حجره ای در دو طبقه با طاق نمایی در سمت شمال و جنوب طراحی شد که از آن به عنوان چایخانه و تفرجگاه استفاده می شد.

این پل به دوره صفویه تعلق دارد و بخشی از آن در دوره قاجار مرمت و بازسازی شده است. هر چند براساس شواهد موجود در گوشه شرقی پل ، احتمالاً احداث آن به دوران پیش از صفویه باز می گردد. قدیمی ترین تصویری که از این پل به جای مانده ، تصویری است که توسط «اوژن فلاندن» طراحی شده است.

این پل در مسیر جاده تهران- شهریار و مجاور روستای بادامک شهریار، روی یکی از شعب فصلی رودخانه کرج واقع شده و به نظر می رسد از آثار دوره قاجاریه باشد. در اوایل دوره اخیر ، در کنار پل قدیمی ، پل سنگی یک دهانه ای ساخته شد که جاده تهران – شهریار از روی آن می گذشت. در سال های اخیر به قصد تعریض این جاده ، پل قدیم و جدید را با مصالح بتونی به یکدیگر اتصال دادند و سطح جاده را روی آنها گسترش دادند. بدین ترتیب ، پل قدیمی در زیر قسمتی از جاده کنونی قرار گرفت و با توجه به ترافیک سنگین این جاده و همچنین سوراخ های بزرگی که در پایه های پل ایجاد شده ، امید نمی رود که ماندگاری زیادی داشته باشد.

این پل در 25 کیلومتری جنوب غربی تهران و در مسیر جاده تهران – ورامین ، روی یکی از شاخه های رودخانه جاجرود قرار دارد. وجه تسمیه پل به جهت مجاورت آن با روستای باقرآباد است.

جهت رودخانه در این قسمت ، از شمال شرقی به جنوب غربی است و پل با حالت تقریباً عمود بر جریان رودخانه ، در جهت شمال غربی به جنوب شرقی احداث شده است. طول کلی پل حدود 55 متر و کمی بیشتر از عرض مجرای رودخانه در این قسمت است.

این پل در 30 کیلومتری شمال شرقی تهران روی رودخانه جاجرود واقع شده و ظاهراً از آثار دوره صفویه است که در دوره قاجاریه و بعد از آن بازسازی و تعمیر شد.

پل در مسیر مهم ارتباطی تهران – آمل قرار دارد. امروزه این جاده متروک شده و جاده جدید نیز از چند صد متری شمال پل قدیم جاجرود عبور می کند. به نوشته منابع تاریخی ، پل جاجرود در زمان ناصرالدین شاه قاجار به دست «حاج میرزا بیک نوری» - فرّاش خلوت شاه – با هزینه بیست و چهار هزار تومان بازسازی شد.

به نظر می رسد که طاق غربی ، تنها طاق اصلی و صفوی پل است و سه طاق دیگر در دوره قاجاریه و بعد از آن روی شالوده و پایه های قدیمی ، بازسازی و تعمیر شده اند.

این پل روی رودخانه شور( قره سو) ، در مسیر جاده کاروان رو تهران – قم واقع و از آثار دوره صفوی است که در دوره های بعد بازسازی شده و گسترش یافته است. آب رودخانه که امروزه از جنوب پل می گذرد ، در بهار به قدری زیاد است که ساخت این پل را ایجاب می کرد.

با توجه به نقشه ی پل و آثار و شواهد موجود ، عرض و پهنای اولیه پل در میانه 20/5 و در دو انتها 40/4 متر بوده که بعداً – در دوره صفویه یا قاجاریه – به پهنای آن در جهت بالا دست اضافه شده است. همچنین به نظر می رسد که هم زمان با این کار ، از دو طرف بر طول پل و تعداد دهانه های آن اضافه شده باشد. در جنوب پل ، بقایای یک کوره آجر پزی به چشم می خورد که احتمالاً برای تهیه آجرهای مورد نیاز پل بوده است.

این پل در 10 کیلومتری جنوب غربی حسن آباد و مجاور پل جدید ، روی رودخانه شور واقع شده و ظاهراً از ساخته های اواخر دوره قاجاریه است که در دوره پهلوی مرمت شده و با افزودن دهانه هایی گسترش یافته است. راه کاروان رو و قدیمی تهران ، از طریق این پل به طرف علی آباد ، منظریه و غرب دریاچه قم کشیده می شد.

بر روی دو پایه میانی ، برای کاهش وزن و فشار وارد بر پایه ها ، دهانه ها یا فضاهایی توخالی تعبیه کرده اند که از نظر شکل ، آن را با دیگر پل های قدیمی ایران متفاوت ساخته است.

این پل در شهرستان کرج ، روی رودخانه کرج که از ارتفاعات توچال سرچشمه می گیرد، بنا شده و از آثار دوره صفویه است که احتمالاً بر بقایای پل قدیم تری ساخته شده است.

حمدالله مستوفی ، از رودخانه کرج و پل یک طاقه ، معروف به پل خاتون که به یادبود زبیده – زن هارون الرشید – نام گذاری شده بود ، یاد کرده است. با توجه به این که پل کرج به «پل دختر» معروف است و بخش اصلی آن شامل یک دهانه طاق دار بزرگ است، می توان احتمال داد که همان پل مورد نظر حمدالله مستوفی است که در دوره صفوی با تغییرات اندکی بازسازی شده است . از این پل ، طرحی مربوط به سال 1841 م موجود است که توسط اوژن فلاندن – نقاش فرانسوی – کشیده شده است . دهانه های دو طبقه میانی ، اختلافی با طرح فلاندن دارد که احتمالاً مربوط به تعمیرات و تغییراتی است که درصد سال گذشته روی این پل صورت گرفته است.

بقایای این پل روی رودخانه شور ، در نزدیکی مردآباد کرج واقع است. ظاهراً این پل در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار توسط آصف الدوله برپا شده و بدین جهت به پل آصف الدوله نیز معروف بوده است. امروزه نیمه شمالی پل مشتمل بر دو دهانه ، به کلی تخریب شده ؛ اما با توجه به بقایای پایه ها می توان نقشه آن را بازسازی کرد.

در قرن 19 یکی از سفیران دولت عثمانی در منطقه الهیه تهران باغ و عمارتی ساخت که امروزه نیز به دولت ترکیه تعلق دارد . با توجه به پیشینه تاریخی دولت عثمانی که جانشین امپراتوری روم شرقی شد، نام پل را «رومی» نهادند. این پل اگر چه دارای ابعاد کوچکی است ، اما در خور حفظ و نگهداری است.

این پل در منطقه خروجی فیلستان، 12 کیلومتری شمال ورامین و در مسیر جاده خراسان ، روی شاخه ای از رودخانه جاجرود واقع شده و از آثار دوره قاجاریه است.

بقایای این پل در منطقه پاکدشت ، بین خاتون آباد و ایوانکی ، در بستر رودخانه جاجرود و مجاور روستای کبود گنبد واقع شده و ظاهراً از آثار دوره صفویه است. بقایای موجود ، تنها مربوط به پایه میانی پلی است که 60/2 پهنا و 7 متر طول دارد و با توجه به شواهد موجود ، به نظر می رسد که در قسمت پایین رود ، به شکل نیم دایره بوده و پلی که بر روی این پایه قرار می گرفت ، حدود 50/4 تا 5 متر پهنا داشته است. این پل در مسیر راه کاروان رو قدیمی تهران – ری – سمنان و نیز در مسیر یک راه فرعی از دماوند به ورامین قرار داشته است و در نزدیکی آن، بقایای کاروانسرایی از دوره صفویه وجود دارد.

این پل در دو کیلومتری شمال غربی روستای کردان ، در 27 کیلومتری شمال غربی کرج و در مسیر روستای ولیان واقع شده و از آثار دوره صفوی است.

پل کردان دارای یک دهانه اصلی بزرگ و یک دهانه فرعی و کوچک است. مصالح به کار رفته در بنا ، سنگ و آجر با ملات آهکی است. پل کردان علیرغم ویرانی دهانه فرعی آن ، از تناسب و استحکام خوبی برخوردار است.

«آهنین راه » گچسر

دو کیلومتر پس از گچسر ، در جاده اصلی به طرف تونل کندوان در کنار رودخانه ، آثاری از یک پل سنگی قدیمی دیده می شود که با نزدیک شدن به آن راهی قدیمی به عرض 160 سانتی متر که در دل صخره کنده شده ، مشاهده می شود. با کمی دقت می توان آثار دیلم و کلنگِ سازندگان آن را در جای جای سنگ ها دید. به این ترتیب این تصور به وجود می آید که چون راه توسط ابزار آهنی چون دیلم و کلنگ ایجاد شده به این نام خوانده شده است. استحکام زیاد پل و رنگ صخره که شباهت بسیار به آهن دارد، نیز می تواند دلیل این نام گذاری باشد.

دو کیلومتر پس از گچسر در ادامه و متصل به پل صخره ای معروف به «آهنین راه » یک چشمه از پل سنگی به عرض 330 سانتی متر وجود دارد که گذر ایام و طغیان رودخانه در تخریب و فرسودگی آن نقش بسزایی داشته است. با وجود این هنوز پایه و سقف یکی از چشمه های پل در میان دره و کوه های اطراف برجا مانده است. مصالح به کار رفته در این پل قلوه سنگ هایی از جنس سنگ های آهنین راه است که با ملات ساروج به هم متصل شده اند. هیچ نشانه و مدرکی از تاریخ ساخت این پل به دست نیامده است.

این پل قدیمی در ده کیلومتری جاده اصلی فیروزکوه به تهران قرار دارد. آنچه از شواهد برمی آید این است که در این نقطه پل قدیمی تری وجود داشت که تخریب گردیده، و پل حاضر جایگزین آن شده است. بنای فعلی پل مربوط به سال 1306 هـ . ق است و از سنگ ، آجر و ملات ساخته شده است. از دید معماری ، این پل دارای 9 دهانه با قوس گهواره ای و دست انداز یک متری در اطراف پل است. تاریخ ساخت این پل به پهلوی اول باز می گردد.