ماه رمضان در همدان با سنت های خاص و آداب و رسوم بومی این منطقه به پایان خود نزدیک می شود. زنان روزه دار همدانی عصر بیست و هفتمین روز ماه رمضان در مساجد این شهر جمع می شوند و برای رونق رزق و روزی خانواده کیسه های برکت می دوزند. در این روز زنان روزه ‌دار در رفتن به مسجد و اقامه نماز ظهر به همراه خود پارچه، نخ و سوزن می‌برند. آنها در میانه دو نماز ظهر و عصر با استفاده از این وسیله‌ها به کار دوختن یک یا چند عدد کیسه برکت مشغول می‌شوند. به اعتقاد مردم همدان، هر فردی که داخل این کیسه پول بریزد، خداوند به وی مال و دارایی زیاد می‌بخشد.

به همین علت زنان در این روز بیش از یک کیسه برکت دوخته و آن را برای فزونی دارایی بین خانواده خود و دیگران توزیع می‌کنند.

کلوخ اندازان

اما رسم و رسوم همدانی ها در ماه رمضان به همین یکی ختم نمی شود. یکی دیگر از آداب و رسوم اهالی همدان کلوخ اندازان نام دارد و مردم استان همدان روز آخر ماه شعبان را به این نام می خوانند. آنها در این روز شادی‌کنان با تهیه و پخت غذایی مخصوص به‌نام کباب سرداشی سفره خود را برای اطعام نیازمندان و فقرا پهن می‌کنند. همدانی‌ها کباب سرداشی را از مخلوط گوشت چرخ کرده، سیب زمینی، پیاز، تخم‌مرغ، ادویه و گوجه فرنگی تهیه می‌کنند.

از آنجا که در گذشته رادیو، تلویزیون و حتی ساعت وجود نداشت؛ مردم به صور گوناگون، آغاز و پایان سحر را به یکدیگر اطلاع می‌دادند. گروهی با نگاه کردن به ماه و ستارگان حدود ساعت را تشخیص می‌دادند و با دق‌الباب کردن در خانه همسایگان و یا کوبیدن به دیوار اتاق‌های مجاور، صاحبان آن اماکن را برای خوردن سحری از خواب بیدار می‌کردند. اما از دوره قاجار که توپ به همدان آمد، توپ‌هایی را بالای تپه مصلی تعبیه می‌کردند و دهانه آن‌ها را باروت و پارچه می‌گذاشتند و با سمبه می‌فشردند و سه نوبت در شب‌های ماه رمضان آتش می‌زدند و توپ در می‌کردند.

نوبت اول، هنگامی که مردم می‌بایست بیدار شوند و غذاهای خود را گرم و سفره‌های سحری را آماده سازند. توپ دوم، برای خوردن غذا و سرانجام توپ سوم نشان پایان سحری و آغاز صبح صادق بود که با شنیدن آن، روزه‌گیران باید دست از غذا کشیده، برای شستشوی دندان‌ها و ساختن وضو و خواندن نماز صبح آماده شوند. بعد از آمدن ساعت و تلفن، مردم برای تعیین وقت، اغلب ساعات خود را کوک می‌کردند تا از رسیدن وقت آگاه شوند.

درباره کودکانی که به سن شرعی نرسیده و روزه بر آنان واجب نیست، اهالی همدان اعتقاد دارند اگر بتوانند روزه را قلاغی (کلاغی) بگیرند، خداوند اجر و پاداش روزه کامل را برای آنان منظور می‌کند.مردم همدان به روزه نیمه روز و روزه‌ای که در آن بچه‌ها از هنگام سحر تا اذان ظهر روزه خود را نخورند، روزه قلاغی می‌گویند.

 

آجیل مشکل گشا

از دیگر آداب مخصوص این ماه در همدان آیین توزیع آجیل مشکل‌گشا است، به عقیده مردم اگر ماه مبارک رمضان در روز چهارشنبه آغاز شود، این ماه بسیار پربرکت و خوش یمن خواهد بود. به‌همین دلیل زنان با خرید و بسته‌بندی آجیل مشکل گشا هنگام افطار به قصد نیت و طلب حاجت به مسجد می‌روند و پس از اقامه نماز مغرب بین زنان نمازگزار تقسیم می‌کنند. مردم همدان معتقدند هر کس مراد و حاجتی داشته باشد با پخش و توزیع آجیل مشکل گشا خواسته‌هایش برآورده می‌شود.

یکی دیگر از رسوم مردم همدان در ماه مبارک رمضان جمع‌آوری خرده‌های نان سفره افطاری است. به باور مردم هر فردی که بتواند خرده نان‌های سفره افطاری را تا آخر ماه مبارک رمضان جمع کند و تا روز عید قربان آن را نزد خود نگهدارد و آنها را در آبگوشتی که از گوشت قربانی در عید قربان تهیه می‌شود، بریزد و سپس بخورد، خداوند تمام آرزوها و نیازهای وی را برآورده می‌کند.

پخت غذاهای مخصوص از دیگر آیین‌های ماه مبارک رمضان است، زنان همدانی در این ایام برای افطار، بیشتر از غذاهایی نظیر آش‌رشته، فرنی، ترحلوا، طاس کباب ، شامی کباب، سرداشی، بورانی و شیربرنج و برای سحری نیزرشته‌پلو و آبگوشت مرغ می‌پزند. کماج، انگشت پیچ، پنجه‌خاله، یوخا، نیس درجهان و اگرده شیرینی های ماه رمضان است

پخت شیرینی‌های محلی مانند کماج، انگشت پیچ، پنجه‌خاله ، یوخا، نیس درجهان و اگرده در ماه مبارک رمضان بین خانواده‌های همدانی رواج دارد.

پخت و پز نان‌های مخصوص محلی نظیر نان اوفاق، نان گرده چرب و نان شاتی نیز از دیگر آیین‌هایی است که زنان همدان همه ساله در ماه رمضان اقدام به تهیه آن‌ها می‌کنند.

در شهرها و روستاهای استان همدان هم مرسوم است که پس از پایان ماه مبارک رمضان و در روز عید فطر در تمام خانه‌ها آش رشته پخته شود، زیرا به اعتقاد مردم پس از یک ماه روزه داری، خوردن این غذای آبکی بسیار سودمند است.

افطاری عروس

یکی از آیین‌های جالب توجه مردم استان همدان فرستادن افطاری توسط داماد به خانه عروس است. مطابق این سنت دیرینه در ماه رمضان جوان دارای نامزد، باید افطاری نامزدش را به خانه پدر عروس ببرد، این افطاری شامل چند قرص نان، گرده دو زرده، برنج، روغن حیوانی، یک عددمرغ و یا ماهی، سیب سرخ، شیرینی، انگشت پیچ و میوه‌های فصل است. پس از اینکه افطاری از سوی داماد به خانواده عروس برده شد، خانواده عروس نیز در شب‌های آینده، خانواده داماد را برای صرف افطاری به منزل خود دعوت می‌کنند.