قدرش را بدان تا از دست نرود

رفتار تو ،آینده ی اورا می سازد

روش‌های تقویت عزت نفس

قصد داریم روش‌های تقویت عزت نفس در كودكان و نوجوانان را در طی دو مقاله مورد بررسی قرار دهیم . برای ساختن محیطی كه باعث رشد و پرورش عزت نفس كودك شود توجه به نكات زیر ارزشمند و مفید است . در این مقاله  4 مورد اساسی را همراه با مصادیق كاربردی بررسی می كنیم و در مقاله ی بعد به 14 مورد كلیدی دیگر اشاره خواهیم كرد :

1ـ پذیرش كودك به عنوان فردی ارزشمند، دوست‌داشتنی و شایسته از جانب والدین و سایر اطرافیانش .

 واكنش كودك ـ والدین، اولین و ساده‌ترین نحوه‌ی «تعامل» انسانی به شمار می‌رود. واكنش افراد می‌تواند مثبت یا خوشایند (یك لبخند و یا تشویق ساده) و یا منفی و ناخوشایند (یك اخم و یا سرزنش ساده) باشد.

عكس‌‌العملی كه كودك از والدین خود دریافت می‌كند به قدری مهم است كه اگر نتواند پاسخ مطلوب را در بر داشته باشد ، حتماً موجب عكس‌العملی نامطلوب خواهد شد.

به عبارت ساده‌تر ، اگر زمانی كه كودكان در پی كسب توجه و حمایت اطرافیان خود هستند ، نادیده گرفته شوند و در عوض زمانی كه كار خلافی انجام می‌دهند ، فوراً واكنشی دریافت كنند (مثلاً توبیخ شوند)، یاد می‌گیرند كه وقتی در صدد كسب حمایت و توجه اطرافیان خود هستند، دست به رفتارهای ناخوشایند بزنند.

از طرف دیگر، پذیرش والدین می‌تواند « مشروط » و یا « بی‌قید و شرط » باشد. پذیرش مشروط این پیام را در بر دارد كه: «اگر آن كار را انجام دهی دوستت دارم»، یعنی در غیر آن صورت دوستت ندارم. در حالی كه پذیرش بی‌قید و شرط می‌گوید: « من تو را به خاطر خودت دوست دارم، چه رضایت مرا جلب كنی و چه جلب نكنی».

«پذیرش مثب بی‌قید و شرط » موجب رشد و تقویت حس اعتماد به نفس كودك می‌شود و « پذیرش مثبت مشروط » موجب تقویت رفتارهای خوشایند و پسندیده می‌شود. لازم به توضیح است كه كودكان به هر دو نوع پذیرشِ مثبتِ مشروط و مثبتِ بی‌قید و شرط نیاز دارند. كودكانی كه همواره از پذیرش مثبتِ بی‌قید و شرط برخوردار می‌شوند، ممكن  است قدری خودسر و مغرور بارآیند. از آن طرف كودكانی كه فقط از پذیرش مثبتِ مشروط برخوردار می‌شوند، ممكن است علیرغم خوب تربیت شدن، به توانایی‌های خود اطمینان كافی نداشته باشند و احساس كنند، كم‌تر مورد محبت اطرافیان هستند. بزرگ‌ترین ترس كودك این است كه والدینش او را دوست نداشته و رهایش كنند.

2ـ ایجاد محیطی سرشار از اعتماد ، امنیت و محبت بی‌قید و شرط ، احساس تعلق و توجه یكی از مؤثرترین روش‌های پرورش كودك و دلگرم كردن آنان است.

« دلگرمی» به كودكان كمك می‌كند تا نسبت به خود و توانایی‌هایشان اعتقاد پیدا كرده، با جرأت كاستی‌های خود را بپذیرند. بسیاری از والدین معتقدند كه با حمایت از كودك، جرأت مقابله با مشكلات را به او می‌دهند و او را در راه رسیدن به اهدافش دلگرم می‌سازند. «دلگرمی» بر نقاط قوت و مثبت كودك تمركز دارد. هدف از دلگرمی اعطای حس ارزشمندی به كودك است.

« دلگرمی» به كودكان كمك می‌كند تا نسبت به خود و توانایی‌هایشان اعتقاد پیدا كرده، با جرأت كاستی‌های خود را بپذیرند.

3ـ رعایت احترام متقابل

سعی كنید با رفتارهای خود نشان دهید كه هر فردی در خانواده دارای ارزش و احترام مخصوص به خود است. وكاسل در كتاب خود به نام «انضباط بدون اشك» ویژگی‌های مهم كودك را چنین تعریف می‌كنند:كودكی كه دارای عزت نفس است:

ـ به ارزش واقعی خود پی برده است.

ـ ‌احساس تعلق می‌كند.

ـ اهدافی را انتخاب می‌كند كه مورد قبول اجتماع است.

ـ توانایی ارضاء نیازهای خود را در شرایط مختلف دارد.

ـ بیش‌تر از آن كه به فكر خود باشد، به فكر جمع است.

ـ مسئولیت‌پذیر است.

ـ به دیگران توجه می‌كند.

ـ به حقوق دیگران احترام می‌گذارد.

ـ حس مشاركت و همكاری دارد.

ـ دیگران را تشویق می‌كند.

ـ صداقت دارد.

ـ نهایت تلاش خود را می‌كند.

شاید شما با شناخت  این ویژگی‌ها و مقایسه‌ی كودكان با یكدیگر قدری دچار ناامیدی شوید، اما نگران نباشید. زیرا كودكان را می‌توان براساس قابلیت‌های ذاتی‌شان پرورش داد و باعث رشد استعدادها و خصوصیات مثبت شخصیتی‌شان شد.

4ـ رعایت عدل و انصاف بین فرزندان، طوری كه آن‌ها متوجه این موضوع بشوند .

 فرزندان كوچك خانواده، همیشه از این كه در انجام وظایف و كارهای روزمره نتوانند مثل خواهر و برادرهای بزرگ‌تر خود موفق باشند، تحت فشار هستند.

این موضوع تنها ناشی از فشار والدین نیست، بلكه به موقعیت «كوچك تر بودن» آن‌ها بستگی دارد.

راه حل های مفید برای برخوردی عادلانه بین فرزندان:

الف - مطمئن باشید كه با تمام فرزندان خود یكسان رفتار می‌كنید؛ و با توجه به موقعیت هر یك از آن‌ها ـ چه به لحاظ سنی و چه به لحاظ جنسیتی ـ ‌قوانین و مسئولیت‌هایی را برایشان مشخص كنید. برای مثال، فرزندان بزرگ‌تر اغلب اجازه دارند دیرتر از كوچك‌ترها بخوابند و یا مسئولیت بیش‌تری بگیرند. در این گونه موارد بهتر است والدین شرایط سنی و علت تفاوت‌گذاری بین بچه‌ها را برای كوچك‌ترها توضیح دهند.

ب ـ توجه داشته باشید كه از فرزندان كوچك بیش از حد حمایت نكنید. زمانی كه فرزندانتان درصدد تلاش و رقابت برای كسب برابری و موقعیت خود هستند، سعی نكنید با گفتن چنین جمله‌ای كه: «او بچه است ...» قضیه را خاتمه دهید. در اغلب موارد كوچك‌ترها با پناه آوردن به والدین خود به ویژه مادر و كسب حمایت‌های آنان فرزندان بزرگ را به دام می‌اندازند.

پ ـ بچه‌های كوچك‌تر را به انجام كارها و یا فعالیت‌هایی كه بچه‌های بزرگ‌تر در انجام آن دچار مشكل هستند، تشویق نكنید. به این ترتیب آن‌ها می‌توانند با شرایط و موقعیت‌های مختلف آشنا شده و قابلیت‌ها و استعدادهای خود را رشد دهند. دقت داشته باشید ، فرزندان كوچك را محدود به انتخاب فعالیت‌های مورد دلخواه فرزندان بزرگ خود نكنید و به كوچك‌ترها هم حق انتخاب بدهید. برای نمونه اگر فرزند بزرگ شما به یك رشته‌ی ورزشی علاقه‌مند است، از فرزند كوچك‌تر خود نخواهید كه همان رشته‌ی ورزشی را انتخاب كند.

ت ـ هنگامی كه به بچه‌های خود در انجام تكالیف درسی‌شان كمك می‌كنید، وقتی نوبت به كوچك‌ترها می‌رسد، نگویید: «خسته شدم ...» و یا «از خواهر و برادر بزرگ‌تر خود كمك بگیر ...»، زیرا با انجام این كار به او كم‌توجهی كرده‌اید.

ث ـ هیچ‌گاه او در جمع خانوادگی خود «كوچولو» خطاب نكنید؛ زیرا او رفته رفته بزرگ شده و از این كه او را این‌گونه صدا كنند، ناراحت می‌شود.

ج ـ هنگام بازی با دوستان و موقعیت‌هایی كه بچه‌های كوچك‌تر رهبری جمع را به عهده می‌گیرند، آن‌ها را مورد تشویق و حمایت خود قرار دهید.

در مقاله ی بعد 14 مورد دیگر را مورد بررسی قرار خواهیم داد .