رشد و پرورش کودکان پیش دبستانی
یک شنبه 23 مرداد 1390 1:03 AM
ديباچه: آيا مي‌دانيد که در کشورهاي پيشرفته 70% کودکان، زير پوشش مراکز پيش‌دبستاني قرار دارند و در کشور ما اين رقم تنها 8% است. دليل استقبال کشورهاي توسعه يافته از مراکز پيش‌دبستاني اين است که امروزه روانشناسان و متخصصان علوم تربيتي معتقدند که شخصيت اصلي انسان، در چهار سال اول زندگي شکل مي‌گيرد و در اين سنين، کودک بايد تحت تعليم و تربيتي عميق و همه‌جانبه قرار گيرد تا به رشد کامل جسمي، روحي و عاطفي دست يابد.در اين ميان، مراکز پيش‌دبستاني مي‌توانند با ايجاد امکانات آموزشي، پرورشي، اجتماعي و رفاهي، شرايط لازم را براي رشد همه جانبه کودکان فراهم سازند. اين مراکز، اولين محيط اجتماعي و در واقع پلي بين خانه و اجتماع بزرگي است که کودک به آن تعلق دارد. در اين مراکز، آگاهي‌هاي اجتماعي کودک رشد يافته و با استفاده از روش‌هاي غيرمستقيم آموزشي، فرصتي براي يادگيري وسيعتر، غني‌تر و همه جانبه‌تر پيدا مي‌کند. اين نوع آموزش با روحيه جست و جوگر، فعال و کنجکاو کودک سازگارتر است و او را به يادگيري و اکتشاف برمي‌انگيزد.بنابراين درکنار خانواده‌ها و هم پاي تربيت آنها، لازم است که مراکز آموزش پيش از دبستان در زمينه تکامل همه جانبه کودک نقش داشته باشند.اهميت اين مراکز زماني آشکارتر مي‌شود که بدانيم در بسياري از مواقع، خانواده وظيفه خود را به دليل آشنا نبودن با مسائل تربيتي، فقر فرهنگي، کم سوادي يا بي‌سوادي، مشکلات اقتصادي، دور بودن والدين ازمحيط خانه به علت کار و تأمين زندگي، از هم گسيختگي خانوادگي و مواردِ بي شمار ديگر، بخوبي ايفا نمي‌کند. اينجاست که مراکز پيش‌دبستاني بايد کمبودهاي آموزشي، تربيتي، جسمي و عاطفي کودکان را جبران نمايند.رشته رشد و پرورش کودکان پيش‌دبستاني با توجه به همين ضرورت و نياز به داشتن مربياني مجرب و توانمند، در دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي داير شده است. اين رشته در مقطع کارشناسي دو گرايش "کودکان عادي" و "کودکان با نيازهاي ويژه" دارد.
گرايش کودکان عادي :
چگونه بايد براي کودکان داستان گفت، به آنها شعر آموخت و با آنها بازي کرد؟ زبان‌آموزي و آموزش مفاهيم رياضي چگونه بايد باشد؟ اصول اجتماعي، مذهبي و اخلاقي را چگونه بايد به آنها ياد داد تا کودک رشد کامل و همه‌جانبه‌اي داشته باشد؟هر بازي، سرگرمي و آموزشي در اين مراکز مي‌تواند نقش مؤثري بر جسم و روان کودک داشته باشد.براي مثال، کارهاي هنري در مراکز قبل از دبستان، سبب تکامل ادراک، حافظه، تخيلات، خلاقيت و نيروي عضلاني کودک مي‌شود و براي وي امکان کنترل اعمال او را فراهم مي‌سازد. در مراکز قبل از دبستان، کودک با ديدن نمايش‌هاي عروسکي و عادت به بازي با دوستان در نقش بزرگسالان و بيان قصه با نقاشي و معرفي شخصيت‌هاي واقعي يا غيرواقعي، امکان مي‌يابد تا وارد دنياي بزرگسالان شود و به اصطلاح پايش روي زمين قرار گيرد. همچنين نقاشي‌هايي که کودک در مهد کودک مي‌کشد، در تشکيل شخصيت و روان او اهميت بسزايي دارد و نه تنها براي او امکان شناسايي محيط و شرکت خود را در آن فراهم مي‌کند، بلکه به او امکان مي‌دهد تا مسائلي را که به صورت نامنظم ازهمه طرف براي او مطرح است، به شکل صورت‌بندي شده منظم کند.البته براي رسيدن به اهداف ياد شده، نياز به مربيان متخصصي است که از ويژگي‌ها و نيازهاي کودکان اطلاع داشته باشند. هدف رشته رشد و پرورش کودکان پيش‌دبستاني ـ گرايش کودکان عادي، تربيت همين دسته از مربيان است؛ افرادي که در مراکز پيش‌دبستاني وابسته به سازمان بهزيستي، وظيفه آموزش و تربيت کودکان را بر عهده دارند. گفتني است که اين گرايش نقاط اشتراکي با رشته علوم تربيتي ـ گرايش آموزش کودکان دبستاني و پيش‌دبستاني دارد؛ با اين تفاوت که رشته علوم تربيتي در دو حيطه کودکان دبستاني و پيش‌دبستاني فعاليت مي‌کند و مربيان مورد نياز آموزش و پرورش را در اين دو حيطه تربيت مي‌نمايد، اما رشته رشد و پرورش کودکان پيش‌دبستاني ـ گرايش کودکان عادي، زيرنظر سازمان بهزيستي کشور است و تنها مربيان دوره پيش‌دبستاني را تربيت مي‌کند.
گرايش کودکان با نيازهاي ويژه :
اطلاع از ناتواني‌ها، توانايي‌ها و قابليت‌هاي کودکان در سنين پيش از دبستان، به طور چشمگيري در موفقيت‌هاي بعدي و پيشگيري از اختلالات مؤثر است.از همين‌رو، در اين دوران يکي از مهمترين خدماتي که مربي مي‌تواند انجام دهد، تشخيص کودکان تحت مراقبت خود، از نظر رفتارهاي فيزيکي و ذهني است؛ زيرا يک مربي در زماني طولاني و در موقعيت‌هاي بسيار طبيعي کودکان را مشاهده مي‌کند و چنانچه تفاوتي جدي و زيربنايي درکودک وجود داشته باشد، مي‌تواند اين اختلالات را در بسياري از زمينه‌ها، پيش از اينکه جدي‌تر شوند، تشخيص دهد و زمينه را براي کمک‌هاي لازم متخصصان به نحو معتبر فراهم آورد.زماني مي‌توان به اهميت اين مسأله پي برد که دانست، هر چه ناتواني‌‌هاي کودکان زودتر شناخته شود، زودتر تصحيح مي‌شود و حتي تشکيل الگوها و عادت‌هاي نامطلوب و واکنش‌هاي عاطفي کاهش مي‌يابد.براي مثال، اگر در دوره پيش از دبستان، کودکاني که دچار تنبلي چشم، ناشنوايي يا کم‌شنوايي و اختلال ذهني هستند، شناخته شوند، در بهبود جسمي، ذهني و روحي آنها بسيار تأثير خواهد داشت و والدين نيز دچار تنش و آسيب اجتماعي و عاطفي کمتري مي‌شوند.هدف گرايش رشد و پرورش کودکان با نيازهاي ويژه، تربيت متخصصاني است که بتوانند در اين زمينه فعاليت کنند و نيازهاي جامعه ما را برطرف سازند.
توانايي‌هاي لازم:
کودک مثل آينه درخشاني است که هر چه ببيند، فوراً مي‌گيرد و منعکس مي‌کند. او مثل صفحه سپيدي است که هر آنچه بر آن بنويسي، درخود نگاه مي‌دارد و چون خمير يا مومي است که در دستان مربي به هر گونه‌اي ساخته مي‌شود. در واقع آنچه در کودکي به خردسال آموخته مي‌شود، درست مثل نقشي که بر سنگي کنده شود، اثرش هميشه باقي مي‌ماند. از همين‌رو، مربي کودکان پيش‌دبستاني بودن، از سخت‌ترين کارها است؛ زيرا رفتار، طرز صحبت و بيان، نگاه، پوشش، راه رفتن و در کل همه کارهاي مربي، در کودک نقش جاودانه مي‌بندد و کوچکترين لغزش مربي، بر گروهي از کودکان اثر منفي مي‌گذارد. از سوي ديگر، مربي کودکان بودن، از بهترين کارها است؛ چرا که وي با شخصيت و روح انسان‌هايي پراحساس و پر از شور معصومانه سر و کار دارد و پايه جامعه را مي‌سازد. به همين دليل، دانشجوي اين رشته بايد فردي پاک، صادق، سالم و پر انرژي و عاشق کودکان و آشنا با روانشناسي کودک باشد. همچنين لازم است که وي فردي خلّاق و سازنده باشد تا بتواند شيطنت و کنجکاوي کودکان را به بهترين راه سوق دهد و از شجاعت و جسارت کودک براي يادگيري، کشف دنياي پيرامون و پرورش هوش و استعداد وي بهره بگيرد.براي مثال، اسباب بازي که درديدگاه اکثر مردم وسيله‌اي براي گذراندن اوقات فراغت کودک است، مي‌تواند انعکاسي از ابزار شغل و حرفه فرداي کودک باشد؛ نحوه استفاده از آن، حرفه‌اي را به او آموزش مي‌دهد، نوع، شکل و رنگ آن، او را با دنيايي از علم فيزيک آشنا مي‌نمايد، روش کار با آن مي‌تواند دري از دنياي عجايب را بر روي کودک بگشايد و در کل اين وسيله مي‌تواند به او توجه و دقت در مسائل را بياموزد.در اين ميان، يک مربي بايد فکري سازنده داشته باشد تا با اين وسايل، هم شوق و رغبت کودک را جلب کند و هم وسيله بازي، خصوصيت آموزشي وپرورشي را در خود داشته باشد و فرهنگي درست و صحيح را نيز به کودک انتقال دهد.
موقعيت‌هاي شغلي در ايران:
درحال حاضر 36 هزار مربي، بدون تحصيلات دانشگاهي و تخصص لازم، در مهد کودک‌هاي کشور فعاليت مي‌کنند. اين به معناي آن است که فرصت هاي شغلي بسياري براي فارغ‌التحصيل اين رشته وجود دارد؛ زيرا بي‌شک هر مرکز پيش‌دبستاني مايل است که از مربيان مجرّب و متخصص برخوردار باشد؛ کارشناساني که مي‌توانند سطح کيفي مرکز رادر حد قابل توجهي افزايش دهند.در ضمن فارغ‌التحصيل اين رشته مي‌تواند به عنوان کارشناس تهيه مواد و وسايل آموزشي و کمک آموزشي، در مراکز پيش‌دبستاني و نيز به عنوان کارشناس آموزش و برنامه‌ريزي در سازمان بهزيستي کشور، کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان و مراکز کودکان استثنايي فعاليت نمايد.
درس‌هاي اين رشته در طول تحصيل:
دروس مشترک در هر دو گرايش کودکان عادي و کودکان با نيازهاي ويژه:
اصول و مباني آموزش و پرورش، آموزش و پرورش تطبيقي، روانشناسي عمومي، روش‌ها و فنون تدريس، روانشناسي رشد ، آسيب‌شناسي رواني کودک، کمک‌هاي اوليه، روانشناسي تربيتي، بهداشت رواني و مسائل خانواده، مقدمات برنامه ريزي آموزشي و درسي، آموزش و پرورش کودکان استثنايي، عوامل اجتماعي در رشد و پويايي گروهي، روش‌هاي مصاحبه، مقدمات تکنولوژي آموزشي، روش‌هاي آماري در علوم تربيتي، سنجش و اندازه‌گيري در علوم تربيتي، بهداشت و تغذيه مادر کودک، بيماري‌هاي کودکان، اختلالات رفتاري و روش‌هاي تغيير و اصلاح رفتار کودکان، روانشناسي بازي، مديريت مراکز پيش‌دبستاني، آشنايي با مفاهيم رياضيات و علوم پيش‌دبستاني، آموزش مهارت‌هاي اجتماعي و اخلاق به کودکان، آموزش هنر به کودکان، کاردستي و مهارت‌هاي فني، کارورزي، مشاوره کودک، قصه‌گويي و نمايش خلاق، برنامه‌ريزي در دوره پيش‌دبستان، مسائل ژنتيک، جامعه‌شناسي عمومي، حقوق کودک، مقدمات روش تحقيق در علوم تربيتي، مقدمات تکنولوژي آموزشي، روش‌هاي آماري در علوم تربيتي، سنجش و اندازه‌گيري در علوم تربيتي، آشنايي با کامپيوتر، ارتباط و آموزش خانواده، آموزش و پرورش پيش‌دبستاني.
دروس تخصصي گرايش کودکان عادي:
رشد و پرورش زبان و مهارت‌هاي کلامي، حرکات ورزشي و سرودهاي خاص کودکان، ادبيات کودکان، کارورزي ، طرح پژوهشي مقدماتي.
دروس تخصصي گرايش رشد و پرورش کودکان با نيازهاي ويژه:
شناخت کودکان، آشنايي با اختلالات رشد رواني ـ حرکتي کودکان عادي و استثنايي، آشنايي با بهداشت رواني معلولين و خانواده آنها، آشنايي با روانشناسي کودکان فزون کنش و کمرويي در کودکان پيش‌دبستاني و روش‌هاي اصلاح، اختلالات گويايي و روش‌هاي اصلاح در کودکان و نوجوانان، کارورزي، طرح پژوهشي مقدماتي.
پیامبر (ص): صبر اگر به بیقراری رسید دعا مستجاب می شود.
عزیز ما قرنهاست که چشم انتظار به ما دارد!
