الهیات و معارف اسلامی
یک شنبه 23 مرداد 1390 12:59 AM
ديباچه: معرفت به معناي شناخت است. شناختي که اولين مرحله از آشنايي و قدم گذاشتن در مسير قرب‌الهي است و هرچه معرفت بيشتر و وسيع‌تر گردد؛ آشنايي و قرب کاملتر خواهد شد تا جايي که پيوسته قلب انسان وابسته به خداي متعال مي‌شود و در همه حال متوجه او خواهد بود و مي‌تواند راهنماي رحمت و نماينده مهرباني و بخشش الهي گردد. هدف از رشته الهيات و معارف اسلامي قدم گذاشتن در همين مسير است. قدم گذاشتن در مسيري که به ياري مطالعه، تحقيق، پژوهش و تلاش و توکل مي‌توان به شناخت خود و خداوند دست يافت. اين رشته داراي شش گرايش علوم قرآن و حديث، فقه و مباني حقوق اسلامي، فقه شافعي، تاريخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامي، فلسفه و حکمت اسلامي و اديان و عرفان است.
گرايش علوم قرآن و حديث:
در گرايش علوم قرآن و حديث دانشجويان 12 واحد تفسير قرآن کريم مي‌گذرانند که در اين 12 واحد با شأن نزول، مفهوم آيات و تفسيرهاي مهم قرآن کريم آشنا مي‌شوند. همچنين دانشجويان 12 واحد درسي در زمينه علوم قرآني مطالعه مي‌کنند که در اين 12 واحد با علوم خاصي که هر پژوهشگر قرآن بايد با آنها آشنا باشد مثل مبحث مجمل و مبين، منطوق و مفهوم، آشنا مي‌شوند که لازمه فهم و درک قرآن و تفسير و تبيين آن است. علاوه بر مباحث قرآني دانشجويان اين گرايش در بخش حديث، با علم‌الحديث، درايـ¹الحديث، فقه‌الحديث، مجامع حديثي شيعه و اهل تسنن و اصطلاحات حديث آشنا مي‌شوند؛ يعني دانشجويان به طور اجمالي تاريخ تطور، تحول و پيدايش علم حديث از ديدگاه اهل تشيع و تسنن، معنا و مفهوم اصطلاحات علم حديث و مفهوم و محتواي احاديث را مطالعه مي‌کنند.
درس‌هاي اين رشته در طول تحصيل :
دروس مشترک در گرايش‌هاي مختلف الهيات و معارف اسلامي:
تاريخ اسلام ، منطق ، صرف و نحو عربي کاربردي، اعراب قرآن، ترجمه عربي به فارسي و فارسي به عربي ، قرائت و درک مفاهيم متون فقهي و تفسيري، قرائت و درک مفاهيم متون عرفاني، قرائت و درک مفاهيم متون معاصر، قرائت مطبوعات واستفاده از راديو و تلويزيون، مکالمه و محاضره ، علوم بلاغي، تاريخ زبان وفرهنگ عربي، روش تحقيق ، مباني جامعه‌شناسي، زبان تخصصي ، مبادي فقه، مبادي اصول، آشنايي با علوم اسلامي (عرفان و فلسفه)، فقه مقدماتي ، آشنايي با اديان بزرگ، تفسير .
دروس تخصصي گرايش علوم قرآن و حديث :
تاريخ قرآن، تاريخ تفسير قرآن کريم ، تاريخ حديث ، درايـ¹الحديث ، فقه‌الحديث، علوم قرآني ، تفسير قرآن کريم ، تأثير قرآن کريم در پيدايش علوم ادبي، مروري بر نهج‌البلاغه، علوم بلاغت.
گرايش فقه و مباني حقوق اسلامي:
گرايش فقه و مباني حقوق اسلامي، وظايف و حقوق انسان را از ديدگاه تشريعات الهي بيان مي‌کند، حقوقي که از روي حکمت و بر روي محور مصالح خردمندانه است و در زمينه رابطه ميان انسان و خدا، رابطه انسان‌ها با يکديگر يا وظايف انسان نسبت به خود و طبيعت مي‌باشد. از همين جا مي‌توان متوجه تفاوت ميان رشته فقه و مباني حقوق اسلامي و رشته حقوق در مفهوم عام آن شد. زيرا رشته حقوق، اصولي را بيان مي‌کند که از نظر عقل و عرف بشري، رعايت آنها در زندگي براي ايجاد نظم و امنيت لازم است. اصولي که امکان دارد طبق تشخيص عقل، مصلحت موقت اما فوري داشته باشد. اما فقه بيانگر مصالحي است که در تکامل انسان تأثير دارد. بنابراين از نظر حقوق اسلامي، اصول و قوانين نبايد تنها عامل نظم و امنيت باشد، بلکه بايد انسان را نيز به کمال برساند. از اين بابت احکام فقهي ممکن است که اعتبار جاودانه داشته باشند.
دروس تخصصي گرايش فقه و مباني حقوق اسلامي:
فقه ، فقه مقارن ، اصول فقه ، آيات الاحکام ، تاريخ فقه و فقها ، احاديث فقهي ، حقوق جزاي خصوصي اسلام، حقوق بين‌الملل اسلام، آيين دادرسي در اسلام ، حقوق جزاي عمومي اسلامي، قواعد فقه مدني، حقوق خانواده، کليات حقوق، حقوق تطبيقي .
گرايش فقه شافعي:
بسياري از دروس اين گرايش با گرايش فقه و مباني حقوق اسلامي يکسان است. در گرايش فقه شافعي احکام عملي اسلام مانند عبادت، معاملات، مناکحات، جزا، قضا و شهادت و همچنين اصول از ديدگاه مذهب شافعي آموزش داده مي‌شود. گفتني است که گرايش فقه شافعي تنها از بين داوطلبان اهل سنت، دانشجو مي‌پذيرد.
گرايش تاريخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامي:
گرايش تاريخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامي، دانشجويان را با تاريخ و جغرافياي ممالک اسلامي آشنا مي‌کند؛ يعني دانشجويان با فرهنگ، عادات و رسوم مسلمان‌هاي نقاط مختلف جهان از جمله مسلمان‌هاي آسياي جنوب شرقي، شمال آفريقا، اروپا و آمريکا آشنا مي‌شوند. همچنين با تاريخ اسلام از زمان ظهور پيامبر اکرم تا زمان حال، تاريخ تشکيلات اسلامي (آشنايي با نظام و تشکيلات دولت‌هاي مسلمان اعم از نظام مالي، نظام اداري، تشکيلات سياسي و ...) تاريخ علوم (علوم عقلي و نقلي که از اسلام زاده شده است) تاريخ ناحيه‌اي، تاريخ سال شمار، مآخذ شناسي تاريخي (شناخت منابع و مآخذ تاريخي)، تاريخ نگاري (آشنايي با شيوه‌هاي تاريخ نگاري در اسلام و انواع تاريخ‌نگاري اعم از وقايع نامه، معاجم الرجال، طبقات، احوال بلاد، احوال امم و ...) تاريخ هنر معماري اسلامي و تاريخ آموزش و پرورش اسلامي آشنا مي‌گردند.
دروس تخصصي گرايش تاريخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامي:
وضع کنوني جهان اسلام، تاريخ نگاري در اسلام، تاريخ هنرهاي اسلامي، تاريخ اسلام از آغاز خلافت عباسي تا پايان آل بويه، تاريخ اسلام از سلاجقه تا سقوط بغداد، تاريخ اسلام در مصر و شام ، تاريخ اسلام در مغرب و اندلس، کليات فرهنگ و تمدن اسلامي، تاريخ تشکيلات اسلامي ، متون تاريخي ، اسلام در برخورد با غرب و استعمار، اسلام‌شناسي در غرب ، متون جغرافيائي، تاريخ آموزش و پرورش در اسلام ، جغرافياي تاريخي اسلام ، تاريخ علوم در اسلام ، تاريخ تشيع .
گرايش فلسفه و حکمت اسلامي :
در تاريخ علم و انديشه، ما براي رسيدن به حقيقت و آگاهي از راز هستي و آفرينش به دو راه اصلي و اساسي بر مي‌خوريم، راه عقل و راه عشق. در تاريخ فلسفه و عرفان اسلامي نيز اين دو راه وجود دارد و براي کشف حقيقت، هر دو روش کشف و شهود و استدلال و منطق مورد توجه بوده است. در اين ميان طرفداران اصالت عقل معتقدند که مي‌توان با استدلال و برهان به معرفت و شناخت رسيد و از راز آفرينش آگاهي يافت. اعتقادي که در گرايش فلسفه و حکمت اسلامي نيز با آن روبرو مي‌شويم و در واقع دانشجويان اين گرايش به مطالعه و پژوهش در اين زمينه مي‌پردازند و نظام آموزشي آنها برپايه مطالعه مکاتب فلسفي مثل مشّاء، اشراق يا ملاصدرا استوار است.
دروس تخصصي گرايش فلسفه و حکمت‌اسلامي:
فلسفه اسلامي ، کلام ، حکمت عملي ، منطق ، تاريخ فلسفه اسلامي ، تاريخ فلسفه غرب ، متون فلسفي به زبان خارجي ، عرفان .
گرايش اديان و عرفان:
در گرايش اديان و عرفان دانشجويان با تاريخ ظهور و گسترش اديان زنده (ادياني که هنوز پيروان بسياري دارند) آشنا مي‌شوند و سه بخش اساسي احکام و آداب، عقايد و اخلاق را در هر ديني مطالعه مي‌کنند. البته در اين مطالعه شخص پژوهشگر در صدد اثبات حقانيت يا بطلان دين خاصي نيست بلکه در صدد شناسايي و درک مواضع مشترک مي‌باشد. اديان زنده‌اي که دانشجويان مطالعه مي‌کنند، براساس خاستگاه آنها به سه گروه زير تقسيم مي‌شود:
الف) اديان خاورميانه که شامل اديان سامي؛ يعني يهوديت، مسيحيت و اسلام مي‌شود که پيامبران آنها نسلشان به حضرت ابراهيم مي‌رسد و دين زرتشت که خاستگاه آن ايران است.
ب) اديان خاور دور که اديان کشورهاي چين و ژاپن است و شامل "کنفوسيوس"، "تائو" و "شين‌تو" مي‌گردد.
ج) اديان شبه جزيره هند که عبارتند از:
هندو، بودا و جين. همچنين دانشجويان اين گرايش عرفان را به عنوان يکي از مباحث مقايسه‌اي در اديان مطالعه مي‌کنند و با ادبيات عرفاني اسلام آشنا مي‌شوند.
دروس تخصصي گرايش اديان و عرفان :
معارف شيعه، تاريخ فرق اسلامي، تاريخ فلسفه اسلامي، تاريخ فلسفه غرب، کليات علم کلام، تفسير عرفاني قرآن، متون عرفاني فارسي، تاريخ تصوف، متون اديان و عرفان به زبان خارجي، اديان ابتدايي و قديم، اديان ايران قبل از اسلام، دين يهود و مسيحيت، اديان هند، دين بودا و خاور دور، روش‌شناسي اديان .
توانايي‌هاي لازم :
هر دانشجوي رشته الهيات و معارف اسلامي بايد به زبان و ادبيات عرب مسلط بوده و به آن علاقه‌مند باشد چرا که براي ورود به وادي قرآن و حديث و مطالعه تاريخ و تمدن کشورهاي مسلمان و کتب عرفاني و فلسفي اسلامي يا تحقيق و مطالعه بر روي فقه و مباني حقوق اسلامي آشنايي با عربي يک ضرورت اجتناب‌ناپذير است. همچنين دانشجوي اين رشته لازم است که با زبان انگليسي آشنا باشد تا بتواند معارف اسلامي را بسط و گسترش دهد و در اين زمينه تبليغ کند. اين آشنايي براي دانشجويان گرايش اديان و عرفان ضروري‌تر است چون کتب مذهبي اديان ديگر به زبان عربي نوشته نشده است و براي مطالعه اين کتب بايد حداقل به زبان انگليسي به عنوان زبان بين‌المللي مسلط بود. در ضمن دانشجوي اين رشته بايد مسائل و مباحث يا وقايع تاريخي را به خوبي تجزيه و تحليل کند نه اينکه تنها به حجم محفوظات خود بيفزايد.
موقعيت شغلي در ايران :
فارغ‌التحصيل گرايش علوم قرآن و حديث مثل فارغ‌التحصيلان ساير رشته‌ها با مشکل بازار کار روبرو است اما با اين وجود يک فارغ‌التحصيل توانمند مي‌تواند در مراکز پژوهشي مثل دائر¸المعارف‌ها و پژوهشگاه علوم انساني يا مراکز آموزشي فعاليت کند. فارغ‌التحصيل گرايش فقه و مباني حقوق اسلامي موقعيت کاري بيشتري دارد. چرا که اين گرايش جنبه کاربردي دارد. براي مثال مي‌تواند به عنوان وکيل دادگستري، مشاور حقوقي و کارشناس حقوقي فعاليت کند يا دفترخانه اسناد رسمي و دفتر ازدواج و طلاق داير نمايد. فارغ‌التحصيل خوب و توانمند گرايش تاريخ و تمدن اسلامي نيز مي‌تواند در وزارت امور خارجه و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي مشغول به کار گردد و اگر اهل قلم باشد به کارهاي پژوهشي و نوشتن کتاب‌هاي تاريخي روي آورد. با توجه به نوع دروس گرايش اديان و عرفان، فارغ‌التحصيل اين گرايش نيز بايد در وزارت امور خارجه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان تبليغات اسلامي و سازمان‌هاي مشابه فعاليت کند اما متأسفانه اکثر مسؤولان با اين رشته و توانمندي فارغ‌التحصيلان آن آشنا نيستند و تصور مي‌کنند که نيازي به شناختن اديان ديگر و گفتگو با آنها نيست و اگر هم در بعضي از مراکز در اين زمينه تلاش مي‌شود، اين گفتگوها عميق و بنيادي نيست و در نتيجه اثر بخش نمي‌باشد. البته در حال حاضر بعضي از مراکز پژوهشي غيردولتي مثل "مؤسسه گفتگوي اديان" در اين زمينه فعاليت مي‌کنند و تعدادي از فارغ‌التحصيلان اين گرايش نيز جذب مراکز فوق شده‌اند، اما در بخش دولتي در اين زمينه کار چشمگيري انجام نشده است.
پیامبر (ص): صبر اگر به بیقراری رسید دعا مستجاب می شود.
عزیز ما قرنهاست که چشم انتظار به ما دارد!
