مهندسی کشاورزی
یک شنبه 23 مرداد 1390 12:31 AM
ديباچه: کشور ايران با وجود 37 ميليون هکتار اراضي داراي قابليت کشاورزي، 118 تا 100 ميليارد متر مکعب منابع آبي قابل استفاده و گسترش و تنوع آب و هوايي در 14 اقليم گوناگون (کشور ايران از لحاظ تنوع توليد زراعي و باغي بين کشورهاي جهان رتبه هشتم را دارد)، پتانسيل بسيار خوبي در بخش کشاورزي دارد. البته براي توسعه اين بخش مهم که به حق آن را محور توسعه اقتصادي کشور تلقي کرده‌اند، بايد از کشاورزي سنتي فاصله گرفت و با بهره‌گيري از دانش کشاورزي به کشاورزي مکانيزه نزديک شد، دانش و تخصصي که در گرايش‌هاي مهندسي کشاورزي آموزش داده مي‌شود.اين رشته در 7 گرايش علوم‌دامي، باغباني، زراعت و اصلاح نباتات، گياه پزشکي، علوم و صنايع غذايي، خاک شناسي و ترويج و آموزش کشاورزي از بين داوطلبان گروه آزمايشي علوم تجربي دانشجو مي‌پذيرد.
گرايش علوم دامي:
هر نوع دامي را که بخواهيم به طريق علمي پرورش دهيم، با پنج مقوله اساسي روبرو مي‌شويم. يکي بحث پرورش دام به نحو صحيح، منطقي و عملي است که در اين ميان تغذيه به عنوان عاملي بسيار مهم در پرورش مطرح و در راستاي آن مسأله مراتع و کشت علوفه نيز مطرح مي‌شود. دومين عامل، اصلاح نژاد است که باعث مي‌شود تا دام پر توليدتري داشته باشيم. سومين عامل، بهداشت است که باعث کاهش تلفات و ضايعات و افزايش توان توليد مي‌شود. عامل چهارم، مديريت نيروي انساني است که به ياري آن از نيروي فعال در مزارع به نحو مطلوب بهره برداري مي‌شود. عامل آخر، توليدات و بازاريابي است که براساس اين عامل بايد بررسي کرد که به چه نحوي توليدات به بازار عرضه شود تا در سطح توليدات، افتي ايجاد نگردد.مهندسي علوم دامي به بررسي و مطالعه اين پنج عامل و نقش آنها در پرورش دام مي‌پردازد. البته در کشور ما پرورش هر دامي در رشته علوم دامي نمي‌گنجد. براي مثال پرورش آبزيان بيشتر در رشته شيلات مطرح مي‌شود؛ همچنين در کشور ما پرورش سگ ، گربه يا خوک رايج نيست.
توانايي‌هاي لازم :
هر داوطلب علوم دامي بايد بداند که بخش قابل توجهي از دروس اين گرايش جنبه عملي دارد و دانشجو بايد در دامداري‌ها و زمين‌هاي زراعي با نحوه پرورش و تغذيه دام آشنا گردد. از همين رو نبايد نسبت به بوي کود يا دام حساس باشد و از حيواناتي مثل گاو و گوسفند يا حشراتي مثل زنبور عسل بترسد. از لحاظ درسي نيز دانشجوي اين گرايش لازم است که به دروسي مانند آمار و زيست‌شناسي مسلط باشد.
موقعيت شغلي در ايران :
بسياري از دامداران ما به ضرورت حضور يک کارشناس علوم دامي در دامداري‌ها واقف نيستند و در حالي که خودشان از اوج شير، رکود سالانه، فاصله زايمان، جيره نويسي، اصلاح نژاد و درصد تلفات و بيماري‌ها اطلاعي ندارند، از تخصص کارشناس علوم دامي نيز در زمينه‌هاي فوق بهره‌اي نمي‌برند.البته اين به آن معنا نيست که فارغ‌التحصيلان اين گرايش هيچ موقعيت کاري ندارند، چون خوشبختانه در حال حاضر هر دامپروري بايد از يک مهندس علوم دامي بهره بگيرد و همچنين بازار کار مهندسي علوم دامي در روستاها و شهرستان‌ها نسبتاً مطلوب است و فارغ‌التحصيلان مي‌توانند علاوه بر کار در جهاد کشاورزي در مرغداري‌ها و دامداري‌هاي خصوصي نيز کار کنند يا اينکه خود يک دامداري را راه‌اندازي نمايند.همچنين مي‌توانند در آزمايشگاه‌هاي تغذيه براي خوراک يا آناليز خوراک، آزمايشگاه‌هاي اصلاح نژاد دام و مراکز تحقيقاتي امور دام و آبزيان فعاليت نمايند.
درس‌هاي اين رشته در طول تحصيل:
دروس مشترک در 7 گرايش زراعت و اصلاح نباتات، علوم دامي،گياه پزشکي، ترويج و آموزش کشاورزي، باغباني، خاک شناسي و صنايع غذايي :
رياضيات عمومي، فيزيک عمومي، شيمي عمومي، اکولوژي، گياه‌شناسي، آمار و احتمالات، بيوشيمي عمومي، زيست‌شناسي،آبياري عمومي، هوا و اقليم‌شناسي، اقتصاد کشاورزي، خاک‌شناسي عمومي، زراعت عمومي، باغباني عمومي،حشره‌شناسي و دفع آفات، ماشين‌هاي کشاورزي، عمليات کشاورزي، اصول تبديل و نگهداري فرآورده‌هاي کشاورزي، دامپروري عمومي، آشنايي با کامپيوتر.
دروس تخصصي گرايش علوم دامي :
تغذيه دام ، اصول بهداشت دام، تشريح و فيزيولوژي دام، اصلاح دام ، بيماري‌هاي دام و طيور، پرورش گاو شيري ، پرورش گوسفند و بز، پرورش طيور، فيزيولوژي توليد مثل، مرتع‌داري ، پرورش زنبور عسل ، کارآموزي.
گرايش گياه‌پزشکي:
دانش گياه‌پزشکي به جاي معالجه انسان به حفظ و معالجه گياهان اعم از گياهان زراعي، زينتي و درختان ميوه مي‌پردازد و آنچه که گياه را رنج مي‌دهد و به سلامت آن صدمه مي‌زند، مطالعه و بررسي مي‌کند؛ يعني‌دانشجوي اين گرايش با آفاتي که در مزرعه‌ها، انبارها، سيلوها و کشتي‌ها به بخش‌هاي مختلف گياه صدمه مي‌زند از قبيل حشرات، جوندگان و علف‌هاي هرز يا بيماري‌هاي گياهي مانند قارچ‌ها، ويروس‌ها و باکتري‌ها آشنا مي‌شود و نحوه سمپاشي را در مراحل مختلف رشد و نگهداري از گياه و نحوه ضد عفوني انبارها را فرا مي‌گيرد. البته بايد توجه داشت که آنچه به گياه صدمه مي‌زند تنها بيماري نيست بلکه سرمازدگي، گرمازدگي و حتي کمبود مواد غذايي در خاک نيز گياه را رنج مي‌دهد و جزو ضايعات گياهي محسوب مي‌شود. از همين رو دانشجوي گياه پزشکي بايد موارد فوق را بشناسد و نحوه جلوگيري از اين آسيب‌ها را بياموزد.
توانايي‌هاي لازم :
گياه پزشک ايراني بايد از يک سو با گونه‌هاي گياهي و جانوري طبيعي ايران آشنا باشد و از سوي ديگر با موجودات زنده (آفات، بيماري‌ها و علف‌هاي هرز قرنطينه‌اي) که دائم از مبادي ورودي رسمي يا از مرزهاي طولاني کشور به صورت غيرقانوني وارد مي‌شوند، آشنا بوده و با آنها مبارزه کند. در واقع مهندس گياه‌پزشکي کاري دشوار، پيچيده و پر مسؤوليت را بر عهده دارد و بايد از بيوشيمي، بيولوژي و آمار، اطلاعات وسيع و گسترده‌اي داشته باشد.همچنين گياه‌پزشکي نياز به حافظه قوي دارد چون دانشجو بايد اسامي لاتين حشرات و قارچ‌ها و رده آنها را به خاطر بسپارد و بالاخره دانشجوي اين گرايش بايد به کشاورزي و بخصوص حشره‌شناسي علاقه‌مند باشد. زيرا بخش عمده‌اي از دروس اين گرايش شامل آفات گياهي مي‌شود و در اين درس حشرات مضر براي آفات و بيولوژي آنها آموزش داده مي‌شود.
موقعيت شغلي در ايران :
شايد برخي از کشاورزان تصور کنند که اطلاعات لازم را درباره آب و خاک دارند اما هر کشاورزي مي‌داند که براي مبارزه با آفات و بيماري‌هاي گياهي بايد به يک متخصص مراجعه کند تا نوع سم و نحوه استفاده از آن را فرا گيرد. به عبارت ديگر کشور به فارغ‌التحصيل علاقه‌مند و تواناي گياه‌پزشکي نياز مبرمي دارد. وزارت کشاورزي، شهرداري‌ها و کلنيک‌هاي گل و گياه نيز از مراکز جذب فارغ‌التحصيلان اين گرايش هستند.از سوي ديگر در حال حاضر مهندسين کشاورزي مي‌توانند با استفاده از طرح اشتغال‌زايي جهاد کشاورزي، از اين وزارتخانه وام گرفته و گلخانه يا باغ ميوه ايجاد کنند.قابل ذکر است که موقعيت فارغ‌التحصيلان اين گرايش در شهرستان‌ها بهتر است زيرا مي‌توانند در سازمان تحقيقات کشاورزي شهر خود فعاليت نمايند.
دروس تخصصي گياه پزشکي:
حشره‌شناسي ، قارچ‌شناسي، آفات مهم گياهان زراعي ، بيماري‌هاي مهم گياهان زراعي، آفات مهم درختان ميوه، بيماري‌هاي مهم درختان ميوه، آفات و بيماري‌هاي مهم گياهان زينتي، جاليزي و سبزي‌ها، اصول مبارزه با آفات و بيماري‌هاي گياهي، سم‌شناسي، تکنولوژي مبارزه شيميايي، علف‌هاي هرز و کنترل آنها، آفات انباري، کارآموزي.
گرايش ترويج و آموزش کشاورزي:
يکي از رسالت‌هاي مهم هر رشته‌اي بردن دانش و علم آن رشته در بين اقشار مختلف جامعه است. به عبارت ديگر مطالبي که دانشجويان در دانشگاه‌ها فرا مي‌گيرند، مستقيماً براي عموم مردم قابل استفاده نيست بلکه بايد تغيير و تحولي در آن صورت گيرد تا متناسب با سطح توانايي هر يک از مخاطبان بتوان ايده‌ها و نوآوري‌ها را در اختيارشان قرار داد. در کشاورزي نيز ما با افراد مختلفي سر و کار داريم که از لحاظ سطح علمي و آگاهي در رده‌هاي متفاوتي قرار دارند. افرادي که نياز به دانش کشاورزي نوين دارند اما نمي‌توانند اين دانش را از کتب کشاورزي به دست بياورند بلکه بايد متخصصاني باشند که يافته‌هاي جديد علمي را متناسب با سطح دانش و توان علمي اين دسته از مخاطبان در اختيار آنها قرار دهند اين متخصصان همان مهندسين ترويج و آموزش کشاورزي هستند.البته بخش آموزش اين گرايش شامل آموزش‌هاي رسمي نيز مي‌شود؛ يعني دانشجويان مهندسي ترويج و آموزش کشاورزي در اين بخش با نحوه برنامه‌ريزي آموزشي، تدريس و مديريت هنرستان‌ها و دبيرستان‌هاي کشاورزي آشنا مي‌شوند.
توانايي‌هاي لازم :
مهندسي ترويج و آموزش کشاورزي يکي از رشته‌هاي بين رشته‌اي است چون دروس آن حيطه گسترده‌اي از علوم مختلف شامل ارتباطات، روانشناسي تربيتي، تکنولوژي آموزشي، علوم تربيتي، مديريت، کامپيوتر، آمار و کشاورزي را دربرمي‌گيرد.به همين دليل دانشجوي اين گرايش بايد هم در دروس مهم مهندسي کشاورزي مانند زيست‌شناسي، شيمي و رياضي قوي باشد و هم توانمندي‌هاي لازم براي تدريس را داشته باشد؛ يعني بايد صبر و حوصله بسيار داشته و با کوچک‌ترين عدم پذيرش از سوي کشاورزان، دلسرد نشود. در ضمن بايد نوانديش و خلاق باشد تا بتواند به بهترين نحو به ترويج و آموزش کشاورزي بپردازد و از روش‌هاي متعدد و متفاوت تکنولوژي آموزشي مثل تهيه پوستر، فيلم و عکس در اين راه استفاده نمايد. همچنين بايد شخصيتي برون‌گرا داشته باشد تا بتواند با طبقات مختلف جامعه به خصوص قشر روستايي ارتباط برقرار کند و با جلب اعتماد آنها، دانش تئوري و عملي را به کشاورزان منتقل سازد و در نهايت لازم است که از محيط روستايي و فعاليت‌هاي کشاورزي لذت ببرد و علاقه‌مند به همکاري و کمک به ديگران باشد.
موقعيت شغلي در ايران :
مهندسين ترويج و آموزش کشاورزي مي‌توانند به عنوان رئيس سازمان کشاورزي استان، مجري طرح‌هاي تحقيقاتي - ترويجي، کارشناس ترويج و آموزش در وزارت تعاون، صندوق بيمه و سازمان مديريت و برنامه‌ريزي مشغول به فعاليت شوند و باعث ارتقاي سطح زندگي روستاييان گردند. يا به عنوان کارشناس، گروهي از مروجين را براي انتقال يافته‌هاي نوين به روستاييان آماده کرده، بر کار آنها نظارت کنند.همچنين مي‌توانند به عنوان مدير، آموزشگر، برنامه‌ريز آموزشي يا تکنولوژيست آموزشي در هنرستان‌ها و دبيرستان‌هاي کشاورزي فعاليت نمايند يا در سمينارها و کنگره‌هاي علمي مسؤول وسايل ديداري و شنيداري شوند و به عنوان سردبير روزنامه‌ها و نشريات کشاورزي در جامعه خدمت کنند.لازم به ذکر است که در بخش کشاورزي، نياز به آموزش هم براي زنان و هم براي مردان روستايي وجود دارد، بنابراين فارغ‌التحصيلان اين گرايش چه زن و چه مرد مي‌توانند فرصت شغلي مناسبي داشته و نقش بسيار ارزنده‌اي در بهبود وضعيت روستاييان داشته باشند.
دروس تخصصي گرايش ترويج و آموزش کشاورزي :
مقدمات روانشناسي تربيتي، جامعه شناسي روستايي ، مقدمات مردم‌شناسي عشايري ، اصول آموزش و پرورش ، اصول آموزش بزرگسالان، اصول آموزش کشاورزي، اصول ترويج کشاورزي، اصول مديريت آموزش و ترويج ، اصول برنامه‌ريزي ترويجي، طرح و تهيه برنامه آموزشي، نوآوري و نوپذيري، آموزش سمعي و بصري ، اصول مقاله نويسي فني و ترويجي، ترويج و آموزش کشاورزي عملي .
گرايش باغباني:
باغباني آميخته‌اي از علم، هنر، تجربه و مهارت در پرورش گياهان باغباني است. گياهاني که شامل درختان ميوه، گل‌ها و گياهان زينتي، سبزيجات و گياهان دارويي مي‌شود و دانشجوي مهندسي باغباني در طي چهار سال با ويژگي‌هاي ژنتيکي اين چهار دسته از گياهان، پاسخ‌هايي که گياهان به شرايط محيطي مي‌دهند و پاسخ‌هايي که به تيمارهاي ما مثل آبياري، کود، هرس و ... مي‌دهند، آشنا مي‌شود و به خاطر همين بررسي‌هاي دقيق فيزيولوژيکي گياهان است که باغباني يک رشته علمي است، علمي که باعث بهتر شدن کميت و کيفيت محصولات باغباني شده است. براي مثال به ياري علم باغباني، گياهان زينتي دوام بيشتري پيدا کرده و گل‌هاي بزرگتري مي‌دهند. يا در قديم بعضي از خيارهايي که مي‌خريديم تلخ بود اما امروزه به ياري اصلاح نژاد و رسيدگي‌هاي لازم خيار تلخ وجود ندارد.
توانايي‌هاي لازم :
باغباني يک کار عملي است، بايد آن را حس کرد، بايد با آب و خاک ارتباط برقرار کرد و بايد بررسي کرد که در زمينه باغباني چه کارهايي در دنيا انجام شده است و از آنها ايده گرفت. به همين دليل دانشجوي مهندسي کشاورزي ـ باغباني لازم است که سرِ زمين برود و به کار با خاک و گل و گياه علاقه‌مند باشد.همچنين دانشجوي اين گرايش بايد به علوم زيستي به ويژه گياه‌شناسي علاقه‌مند بوده و به آن تسلط داشته باشد براي اينکه تنوع گياهي در اين گرايش فوق‌العاده زياد است.گفتني است که باغباني به خاطر ماهيت گياهان بخصوص گياهان زينتي با مسائل ذوقي سر و کار دارد. بنابراين افرادي که زمينه‌هاي هنري در آنها قوي است و به گل و گياه نيز علاقه دارند، در اين گرايش موفق‌تر خواهند شد.
موقعيت شغلي در ايران :
باغباني از نظر اقتصادي رشته پردرآمدي براي توليدکنندگان است، چون فارغ‌التحصيلان اين گرايش در صورت داشتن سرمايه لازم مي‌توانند به توليد گل‌ها، گياهان زينتي و دارويي، سبزيجات يا ميوه‌هاي گلخانه‌اي بپردازند.از سوي ديگر چون دانشگاه آزاد اسلامي در سطح وسيعي دانشجوي مهندسي باغباني نمي‌گيرد، هنوز بازار کار اين گرايش اشباع نشده است.فارغ‌التحصيلان مهندسي باغباني مي‌توانند در سازمان برنامه و بودجه يا جهاد کشاورزي نيز کارهاي تحقيقاتي و آزمايشگاهي انجام دهند يا به عنوان کارشناس در مزارع و باغ‌هاي خصوصي فعاليت نمايند.
دروس تخصصي گرايش باغباني:
اصول باغباني، اصول اصلاح نباتات، علف‌هاي هرز و کنترل آنها، حاصلخيزي خاک و کودها، ازدياد نباتات ، سبزيکاري عمومي، سبزيکاري خصوصي، ميوه‌هاي مناطق معتدل ، فيزيولوژي بعد از برداشت، گلکاري ، ميوه‌هاي ريز، اصلاح و بذر گيري گل و گياه ، ميوه‌هاي گرمسيري و نيمه گرمسيري، فيزيولوژي گياهي ، کارآموزي .
گرايش خاک‌شناسي:
مهندسي کشاورزي ـ خاک‌شناسي به شناسايي خاک، بهره‌بري از خاک در جهت توليد مواد غذايي و حفاظت از محيط زيست، مديريت خاک و آب، آلودگي خاک، اصلاح خاک‌هاي شور و قليايي، مصرف بهينه کودهاي شيميايي و آلي و کاربري خاک براي مصارف گوناگون از قبيل جنگل، مرتع، زراعت آبي، زراعت ديم و شهرسازي مي‌پردازد. به عبارت ديگر دانشجويان اين گرايش با مراحل پيدايش و تکامل خاک، رده‌بندي و نام‌گذاري انواع خاک، روش‌هاي مختلف کنترل فرسايش و حفظ، نگهداري و تقويت خاک‌هاي زراعي آشنا مي‌شوند و رابطه بين خاک با آب و گياه و عوامل مختلف اقليمي را مطالعه مي‌کنند و با بررسي خصوصيات فيزيکي و شيميايي خاک و واکنش آن در برابر اضافه يا کم شدن مواد مختلف به بهروري هرچه بيشتر محصولات زراعي کمک مي‌کنند.
توانايي‌هاي لازم :
دروس پايه در مهندسي کشاورزي ـ خاک‌شناسي، شيمي و زمين‌شناسي است و دانشجويان اين گرايش بايد به اين دروس و همچنين محيط زيست و منابع طبيعي علاقه‌مند باشند و آمادگي کار در آزمايشگاه‌ها، صحرا و مزارع را داشته باشند.
موقعيت شغلي در ايران :
فرض کنيد که يک باغدار مي‌خواهد باغي 30 يا 50 هکتاري را کود بدهد. تعيين ميزان کود و نوع کود برعهده مهندس کشاورزي ـ خاک‌شناسي است. همچنين مهندس اين گرايش مي‌تواند کاربري زمين‌هاي مختلف را تعيين کند؛ يعني مشخص کند که يک زمين براي زراعت، باغباني يا مسکن مناسب است. در ضمن نوع محصول مناسب براي زمين زراعي را نيز پيشنهاد بدهد. در حال حاضر نيز مهندس کشاورزي ـ خاک‌شناسي مي‌تواند در وزارت جهاد کشاورزي، محيط زيست، شهرداري‌ها يا در بخش خصوصي فعاليت کند.
دروس تخصصي گرايش خاک‌شناسي:
فيزيک خاک، شيمي خاک، خاک‌هاي شور و قليايي، پيدايش و رده‌بندي خاک‌ها، حاصلخيزي خاک و کودها، بيولوژي خاک، فرسايش و حفاظت خاک، رابطه آب و خاک و گياه، ارزيابي خاک‌ها و اراضي، نقشه‌برداري خاک‌ها، مباني زهکشي، تغذيه گياه، کارآموزي.
گرايش زراعت و اصلاح نباتات:
زراعت و اصلاح نباتات در کنار گرايش‌هاي باغباني و علوم دامي يکي از سه گرايش توليدکننده مهندسي کشاورزي است. در اين ميان گرايش زراعت و اصلاح نباتات به رشد و نمو، ميزان عملکرد و روش‌هاي بهينه‌سازي توليد گياهان زراعتي نظير گندم، جو، ذرت، چغندر قند، سويا و آفتابگردان مي‌پردازد. گياهاني که غذاي انسان و دام به آنها وابسته است و در واقع مهم‌ترين گياهان زراعتي به شمار مي‌آيند. همچنين در اين گرايش طريقه اصلاح گياهان که پايه ژنتيکي دارد، مطالعه مي‌شود تا با اصلاح ژنتيکي، گياهاني با کيفيت و بازدهي بيشتري داشته باشيم. براي مثال با تلاقي گندم‌هاي مختلف، گندمي را توليد کنيم که بالاترين بازدهي و بهترين کيفيت را داشته باشد.
توانايي‌هاي لازم :
استادان و متخصصان اين گرايش معتقدند که زندگي شخصي دانشجويان زراعت و اصلاح نباتات بايد به نوعي وابسته به کشاورزي باشد. چون تجربه نشان داده شده است، دانشجوياني که زندگي شهري دارند در دروس عملي کشاورزي با مشکلات زيادي مواجه مي‌شوند. همچنين افرادي که به کار در مزرعه و آزمايشگاه علاقه‌مند باشند در اين گرايش موفق‌تر هستند.
موقعيت شغلي در ايران :
اگر فارغ‌التحصيل اين گرايش سرمايه داشته باشد به خوبي مي‌تواند يک زمين زراعي را به صورت مکانيزه اداره کند و در صورت نداشتن سرمايه نيز مي‌تواند جذب مؤسسات توليد واحدهاي کشاورزي گردد. به ويژه اين که با اجراي آئين‌نامه‌هاي نظام مهندسي کشاورزي که توسط مجلس تصويب شده است، هر زمين زراعي اعم از دولتي و خصوصي بايد تحت نظارت يک مهندس زراعت و اصلاح نباتات اداره گردد. گفتني است در حال حاضر دولت به هريک از فارغ‌التحصيلان مهندسي کشاورزي در صورت داشتن توانمندي‌هاي لازم 20 ميليون تومان وام براي انجام فعاليت‌هاي کشاورزي مي‌دهد.
دروس تخصصي گرايش زراعت و اصلاح نباتات :
مرتع‌داري، ديم‌کاري، علف‌هاي هرز و کنترل آنها، رابطه آب و خاک و گياه، اصول اصلاح نباتات، اصلاح نباتات خصوصي، زراعت نباتات صنعتي، زراعت نباتات علوفه‌اي، فيزيولوژي گياهان زراعتي، کارآموزي.
پیامبر (ص): صبر اگر به بیقراری رسید دعا مستجاب می شود.
عزیز ما قرنهاست که چشم انتظار به ما دارد!
