تاریخ و جغرافیای استانها

استان کهگيلويه و بويراحمد با ۲۶۴ ‚ ۱۶ کيلومترمربع وسعت در جنوب غربى ايران، بين ۳۰ درجه و ۹ دقيقه تا ۳۱ درجه و ۳۲ دقيقه عرض شمالى و ۴۹ درجه و ۵۷ دقيقه تا ۵۰ درجه و ۴۲ دقيقه طول شرقى واقع شده است .

اين استان از شمال با استان چهار محال و بختيارى، از جنوب با استان‌هاى فارس و بوشهر، از شرق با استان‌هاى اصفهان و فارس و از غرب با استان خوزستان همسايه است . قله ٔ دنا با ارتفاع ۴۴۰۹ متر بلندترين استان و پست‌ترين ناحيه ٔ آن ليشتر با ارتفاع ۵۰۰ متر از سطح دريا مى‌باشد .

براساس تقسيمات کشورى سال ۱۳۷۵ ، استان کهگيلويه و بوير احمد داراى ۳ شهرستان، ۱۲ بخش، ۸ شهر، ۳۸ دهستان و ۲۰۲۶ آبادى داراى سکنه است. شهرستان‌هاى استان عبارتند از:‌ بوير احمد، کهگيلويه و گچساران. شهرهاى تابعه شهرستان‌هاى استان نيز عبارتند از: ياسوج، سى‌سخت، کهگيلويه، دهدشت‌، چرام، لنده، دوگنبدان و باشت. استان کهگيلويه و بويراحمد از نظر جغرافيايى به دو ناحيه وسيع سردسيرى (بوير احمد) و گرمسيرى (کهگيلويه) تقسيم مى‌شود .

استان کهگيلويه و بوير احمد سرزمينى کوهستانى و نسبتاً مرتفعى است که کوه‌هاى زاگرس با رشته‌هاى موازى، ‌ سراسر شمال و شرق و کوه‌هاى سياه و سفيد، خومى خائيز و نيل جنوب شرقى آن را در بر گرفته‌اند. بلندترين نقطه استان قله دنا با ارتفاع ۴۴۰۹ متر و پست‌ترين ناحيه آن ليشتر به ارتفاع ۵۰۰ متر از سطح دريا مى‌باشد. رودخانه‌هاى مارون، ‌ بشار، زهره، خرسان و نازمکان از اين استان عبور مى‌کنند و ارتفاعات آن، سرچشمه‌ تعدادى از رودخانه‌ها است. چهار پنجم مساحت منطقه از ارتفاعات و تپه ماهورها تشکيل شده است. در مناطق سردسير، ارتفاعات بلندتر و تپه ماهورها بيشتر و در مناطق گرمسير ارتفاعات کوتاه‌تر و تپه ماهورها نيز کمتر است. دشت‌ها نيز حدود يک پنجم از مساحت استان را تشکيل مى‌دهند و معمولاً عمده ٔ ‌ اراضى کشاورزى در دشت‌ها واقع شده است .

با توجه به شرايط جغرافيايى استان، هر چه در امتداد اصلى کوه‌هاى زاگرس از شمال شرقى به جنوب غربى نزديکتر شويم، از ارتفاع کوه‌ها و مقدار بارندگى و رطوبت هوا به طور محسوسى کاسته مى‌شود. اين وضعيت طبيعى، مشخصات اقليمى دوگانه‌اى را پديد آورده و استان را به دو ناحيه ٔ سردسيرى و گرمسيرى تقسيم کرده است :

- ناحيه گرمسيرى : اين ناحيه در قسمت جنوب و غرب استان با وسعتى بيش از ۸۰۰۰ کيلومترمربع واقع شده و آب و هوايى گرم و نيمه خشک دارد. باران اين منطقه از آبان ماه آغاز مى‌شود و تا ارديبهشت ماه به تناوب ادامه مى‌يابد. در مقايسه با ناحيه ٔ سردسير، ميزان بارندگى در اين قسمت نسبتاً کم است. همچنين در اين مناطق يخبندان به ندرت اتفاق مى‌افتد. اين قسمت از استان کهگيلويه و بويراحمد درختان پسته کوهى فراوان دارد .

- ناحيه سردسيرى‌: اين ناحيه با وسعتى بيش از ۶۵۰۰ کيلومترمربع با ارتفاع متوسطى در حدود ۲۱۰۰ متر از سطح درياى آزاد، در شمال و شرق استان و در مجاورت استان‌هاى فارس، اصفهان و چهارمحال و بختيارى واقع شده است. دماى متوسط اين ناحيه از ۳۶ درجه ٔ سانتى‌گراد در گرم‌ترين ماه‌هاى سال تا ۱۰ درجه زير صفر در فصل سرما متغير است. بارش اين ناحيه نيز معمولاً از آبان‌ ماه شروع و تا ارديبهشت ماه به تناوب ادامه مى‌يابد و بيشتر بارش آن به صورت برف است. اين قسمت از استان که در واقع جنوبى‌ترين بخش زاگرس مرطوب است با جنگل‌هاى وسيع و زيباى بلوط پوشيده شده و سرچشمه ٔ رودهاى بزرگ و پرآبى مانند کارون و مارون است. فصل يخبندان منطقه در بعضى از نقاط شهريور آغاز شده و تا اواخر اسفندماه ادامه مى‌يابد .

براساس داده‌هاى ايستگاه هواشناسى استان کهگيلويه و بويراحمد در سال ۱۳۷۵ ، اوضاع جوى شهر ياسوج به شرح زير بوده است: حداکثر مطلق درجه حرارت در ماه‌هاى تير، شهريور و مرداد به ترتيب ۳۵/۲ ، ۳۵/۴ ، ۳۶/۴ درجه ٔ سانتى‌‌گراد و حداقل مطلق درجه ٔ حرارت در ماه‌هاى آذر، دى، بهمن و اسفند به ترتيب ۱/۴- ، ۵/۶- ، ۷/۴ - و ۴/۰- درجه سانتى‌گراد .

حداکثر مطلق رطوبت نسبى در ماه‌هاى فروردين، آذر و بهمن ۱۰۰ درصد و حداقل مطلق رطوبت نسبى در ماه‌هاى مرداد و شهريور ۵۷ و ۶۳ درصد، حداکثر ميزان بارندگى در فروردين ماه ۲۰۳/۶ ميلى‌متر و حداقل ميزان بارندگى در ماه‌هاى مرداد، ‌ شهريور و آبان به ترتيب ۰/۳ ، ۰/۱ و ۰/۴ ميلى‌متر گزارش شده است. تعداد روزهاى يخبندان در شهر ياسوج ۴۵ روز است که بيشترين تعداد آن به ماه‌‌هاى بهمن و دى تعلق دارد. در اين استان بادهايى با جهات مختلف مى‌وزند و مهم‌ترين آنها عبارتند از :

- بادهاى موسمى : اين بادهاى نسبتاً شديد به نام باد شمال و باد جنوب معروف هستند. باد شمال بادى است که از طرف شمال غربى از درياى مديترانه و گاهى از اقيانوس اطلس به داخل منطقه نفوذ مى‌‌کند. وزش اين باد در جهت عبور ابرهاى باران‌زايى است که از استان لرستان وارد منطقه مى‌شوند و در زمستان سبب بارش مى‌گردند. باد جنوب نيز يکى ديگر از بادهاى موسمى است که از سمت جنوب و جنوب غربى به ويژه در اواخر بهار و تابستان به داخل منطقه نفوذ مى‌کند . اين باد گرمى و خشکى بيش از حدى همراه دارد و اغلب موجب آسيب‌هاى فراوانى به مزارع و محصولات کشاورزى منطقه مى‌شود .

- بادهاى محلى‌ : علاوه بر بادهاى موسمى شمال و جنوب که در تمام منطقه مى‌وزند، ‌ بادهاى ديگرى نيز در نواحى مختلف نسبتاً محدود و کم وسعت استان مى‌وزند که به بادهاى محلى شهرت دارند. مهم‌ترين بادهاى محلى عبارتند از :

۱ . باد آشوب - در سر رود بويراحمد عليا مى‌وزد، به طورى که تمام خار و خاشاک و علف‌هاى خشک منطقه را جمع نموده و با خود مى‌برد. در گرمسير بويراحمد سفلى نيز اين باد مى‌وزد، ولى جهت معينى ندارد .

۲ . باد زير روز - در هنگام غروب از طرف مغرب در ناحيه ٔ بهمئى احمدى مى‌وزد .

۳ . کوه باد - از سمت شمال غربى منطقه ٔ بهمئى احمدى مى‌وزد و دنباله ٔ همان باد است .

۴ . باد حيران - در بويراحمد گرمسير از سمت شرق مى‌وزد .

۵ . باد چوغان - سخت‌ترين باد محلى منطقه است و معمولاً در سقاوه بويراحمد سفلى مى‌وزد . اين باد، زمستان‌ها از سمت شمال مى‌وزد و گاهى ممکن است وزش آن تا هفت شبانه روز با شدت زياد ادامه يابد .

استان کهگيلويه و بويراحمد در گذشته‌اى نه چندان دور جزء يکى از بلوک‌هاى مملکت فارس بوده که شامل دو قسمت شمال شرقى که آن را سردسير و کوهستانى و پشت کوه و قسمت جنوبى و غرب که آن را نره کوه و بهبهان مى‌ناميدند. تا دوم تيرماه ۱۳۴۲ شمسى، قسمتى از استان فعلى کهگيلويه و بويراحمد جزء استان خوزستان و قسمتى نيز جزء ‌استان فارس بود .

پانزدهم آبان‌ ماه ۱۳۳۸ ، قسمت گرمسير بهبهان به شهرستان کهگيلويه با مرکزيت دهدشت تبديل شد. اين شهرستان کماکان جزء استان خوزستان و بقيه منطقه جزء استان فارس بود. به دنبال شورش ايل بويراحمد در ۲۲ تير ماه ۱۳۴۲ ، ‌ منطقه کهگيلويه و بويراحمد طبق تصويب نامه مجلس شوراى ملى وقت، از استان‌‌هاى فارس و خوزستان جدا شد و به يک فرماندارى کل تبديل شد و ياسوج که تا آن زمان خالى از سکنه بود، ‌ به عنوان مرکز آن تعيين گرديد. در اسفندماه ۱۳۵۲ شمسى فرماندارى کل کهگيلويه و بويراحمد به استان تبديل شد .

به استناد کتاب « ممسنى در گذرگاه تاريخ» مردم لرستان، ‌ کهگيلويه و بويراحمد، ‌ ممسنى و حتى دشستان بوشهر از يک نژاد هستند و با يک زبان صحبت مى‌کنند و آداب و رسوم و فرهنگ مشابهى دارند .