پاسخ به:نقش فرهنگ سیاسی شیعه در انقلاب اسلامی
چهارشنبه 22 تیر 1390 10:20 PM
| نقش فرهنگ سیاسی شیعه در انقلاب اسلامی 7 |
| چنان كه خطاب به طلاب می فرمایند: «شما در صورتی خلفای اسلام هستید كه اسلام را به مردم بیاموزید و نگویی بگذار تا امام زمان (عج) بیاید. شما نماز را هیچ وقت می گذارید تا وقتی امام زمان (عج) آمد بخوانید؟ حفظ اسلام واجب تر از نماز است. منطق حاكم خمین را نداشته باشید كه می گفت باید معاصی را رواج داد تا امام زمان (عج) بیاید; اگر معصیت رواج پیدا نكند، حضرت ظهور نمی كند!»[1] نهضت عاشورا و مراسم مذهبی: یكی از مهم ترین نمادها، نهضت عاشوراست كه در موارد مختلف عامل گسترش ایدئولوژی در بین مردم بوده است. به عنوان مثال، می توان به حضور روحانیان در ایام محرم و صفر در شهرها و روستاها اشاره كرد كه در این گونه مراسم ها، همواره بر مسائل سیاسی ـ اجتماعی ایران تأكید داشتند و مردم را نسبت به انقلاب و جریانات روز آگاه می كردند و با روشنگری مردم نسبت به اقدامات ضد دینی رژیم و تأكید بر اینكه مسئله انقلاب یك مسئله مذهبی و دینی است، احساسات و عواطف مذهبی مردم را نسبت به مسائل موجود تحریك می كردند. با این كار، عملا ایدئولوژی انقلاب، اسلام و اعتقادات شیعی شد. سخنرانی امام در محرم سال 1342 نیز كه به مناسبت ماه محرم برگزار شده بود، موجب گسترش و نشر این ایدئولوژی در بین توده‌ها شد. این سخنرانی، كه منجر به دستگیری امام شد، زمینه یكی از مهم ترین حركت‌های مردم بر ضد رژیم را فراهم كرد و قیام خونین 15 خرداد را به وجود آورد كه بسیاری از صاحب نظران، مبدأ انقلاب اسلامی را این نهضت و قیام خونین می دانند.[2] در تظاهرات عاشورای سال 1357 بیشتر مردم تهران در خیابان‌ها بوده و شعار «مرگ بر شاه» را فریاد می زنند. یكی دیگر از نمادهای فرهنگ سیاسی شیعه، كه در گسترش این ایدئولوژی نقش مؤثر داشت، سایر مراسم‌های مذهبی اعم از اعیاد و وفیات بوده است. از آنجا كه در اعیاد مذهبی نیز معمولا در مراسم جشن و سخنرانی مردم زیادی جمع می شوند، در این گونه مراسم‌ها نیز همواره روحانیت و اقشار مختلف مردم با سخنرانی‌ها و خواندن اطلاعیه‌ها زمینه‌های بیداری و آگاهی توده‌ها را فراهم می كردند و این بیداری و آگاهی موجب گسترش و نشر این ایدئولوژی در بین مردم می شد. یكی از مهم ترین این مراسم ها، نماز عید فطر سال 1357 در تهران است كه منجر به راهپیمایی بسیار عظیم مردمی شد. مراسم اربعین: مراسم اربعین نیز، كه یكی از نمادهای فرهنگ سیاسی شیعه است، موجب گسترش ایدئولوژی در بین مردم بوده است. از آنجا كه در بین شیعیان مرسوم است برای گذشتگان از دنیا، مراسم هفتم و چهلم می گیرند، در طول جریان نهضت اسلامی نیز برای شهدای انقلاب مراسم هفتم و اربعین برگزار می شد. از آنجا كه این گونه مراسم‌ها برای شهدای راه انقلاب بود، عموماً این مجالس نیز محلی برای صحبت و گفتوگو پیرامون مسائل انقلاب و روشنگری مردم بود. همچنین اجرای برخی برنامه‌ها در مراسم اربعین حسینی نیز نمونه ای از این موارد است: ل. ی. اسكیلاروف، معتقد است كه امام خمینی از مراسم اربعین حسینی در تاریخ 18 ژانویه 1979 م. استفاده نموده و در تمام كشور راهپیمایی مردم تشكیل گردید. در حقیقت، در این تاریخ یك راهپیمایی بی نظیر در تاریخ انقلاب اسلامی اتفاق افتاد.[3] بسیاری از مراسم‌های اربعین، كه برای شهدای انقلاب گرفته می شد، به راهپیمایی و حركت‌های انقلابی ضدرژیم منجر می شد. از مهم ترین این مراسم ها، اربعین‌های پی در پی شهدای 19 دی قم، تبریز، كرمان و... بود كه در نهایت به پیروزی انقلاب اسلامی منجر شد. مساجد و تكایا: یكی دیگر از عوامل مؤثر در گسترش ایدئولوژی، مساجد و تكایا به عنوان محل ظهور و بروز فرهنگ سیاسی شیعه است. همان گونه كه در بحث فرهنگ سیاسی شیعه بیان شد، مساجد به عنوان مركز آموزش، مركز ارتباط جمعی و مركز مراسم‌های عبادی و مذهبی، عامل مهمی برای نشر و گسترش ایدئولوژی در بین توده‌ها بوده است; چرا كه با توجه به كاركردهای فوق، مسجد محلی برای آموزش، روشنگری و مركز تبادل اخبار و اطلاعات بوده است. 4. گسترش روحیه انقلابی یكی دیگر از ویژگی‌های مشترك انقلاب ها، گسترش روحیه انقلابی در مردم است. علاوه بر، روحانیت و نمادهایی چون مساجد در گسترش روحیه انقلابی مردم، می توان به عواملی دیگر اشاره كرد كه تأثیر مستقیمی در این ویژگی داشتند. 1. ایثار و شهادت طلبی: یكی از عوامل مؤثر در این زمینه، روحیه ایثار و شهادت طلبی است. شهادت نقش بسیار حساسی در تاریخ اسلام و تاریخ امت اسلامی داشته است. این امر از ابتدای ظهور اسلام تاكنون وجود داشته است و صادق است. شاید به همین جهت بوده است كه بسیاری از اسلام شناسان غیر مسلمان به علت تشویق اسلام به جهاد با جان برای برقراری عدل و دفاع از حق و حقیقت، مسلمانان را فنائیك و بنیادگرا، و آیین اسلام را دین شمشیر معرفی كرده اند.[4] انقلاب اسلامی و روند شكل گیری آن، ترجمان وتفسیر و تبیین بسیاری از آیات و روایات بود. از جمله آیات موردنظر، آیاتی بود كه پیرامون شهادت بود. این آیات به گونه ای ملموس و قابل دست رسی به جامعه عرضه شد. مسئله مرگ و كشته شدن كه یك امر دردناك و همراه با ترس و وحشت تلقّی می شد، در طی ایام انقلاب و تحلیل و تفسیری كه از مرگ در راه خدا شد، بسیار خوشایند قلمداد شده و از آن استقبال می شد. مرگ در راه خدا و پیروزی و یا شكست به احدی الحسنیین تفسیر شد. بدیهی است كه چنین رویكردی به مرگ و شهادت، دشمن را خلع سلاح می كرد و موجب گسترش و تقویت روحیه انقلابی در مردم می شد. مهم ترین عامل مؤثر در روحیه شهادت طلبی، اعتقاد به معاد و حیات پس از مرگ بود كه موجب می شد مردم بدون ترس از نابودی با مرگ، به استقبال شهادت بروند. علاوه بر اعتقاد به معاد، عوامل مختلف دیگری نیز در ایجاد این روحیه در مردم ایران نقش داشتند. از جمله این موارد می توان به نهضت عاشورا اشاره كرد. نهضت عاشورا در ایجاد روحیه شهادت طلبی در مردم نقش بسزایی داشته است. به لحاظ تاریخی سمبل شهادت طلبی را در زندگانی و شهادت مظلومانه امام حسین(علیه السلام) پیشوای سوم شیعیان می توان یافت. بسیاری از نهضت‌های اسلامی ملهم از قیام آن حضرت است. قیام امام حسین(علیه السلام) واكنش مشابه و خوبی را در مقابله علیه رژیم ارائه می كرد. چنان كه اسكاچپول نیز اشاره می كند كه شاه برچسب «مزدور خودكامه» را از آن خود می نمود و گروه مقابل رژیم، نقش یاران امام را ایفا می كردند كه مهم ترین درس مقاومت علیه ظالم بود، هرچند به شهادت منجر شود. به طور كلی، تقویم سالیانه انقلاب اسلامی و مراسم دسته جمعی آن، مراسم تشییع جنازه‌های عمومی برای شهدا جملگی ارائه كننده نمونه‌های گوناگون هدایت كنش‌های سیاسی توده ای بود. رهبری انقلاب، شهیدان انقلاب اسلامی را به مثابه شهیدان صفین و شهیدان كربلا می شمرد و این تعلیم زنده شیعی او، یادآور شهیدان صدر اسلام و الگوگیری از آن‌ها بود. تحلیل محتوایی پیام‌های امام به عنوان رهبری نهضت درباره شهید، شهادت طلبی و شهدای انقلاب اسلامی خود محرك و انگیزه تداوم انقلاب می گشت. امام خمینی پس از شهادت طلاب مدرسه فیضیه و مدرسه طالبیه تبریز معتقد بودند بایستی راه را ادامه داد; چرا كه معتقد به احدی الحسنیین هستیم: یا پیروزی و یا شهادت، و به طور صریح اعلام می كند كه ما تكلیف الهی خود را انشاء اللّه ادا خواهیم كرد و به احدی الحسنیین نایل خواهیم شد.[5] بررسی‌های فوق نشان می دهد كه مهم ترین عامل تحقق انقلاب اسلامی، عناصر مختلف فرهنگ سیاسی شیعه بود كه موجب بروز نارضایتی مردم از رژیم، گسترش ایدئولوژی جدید، وجود رهبری و اصول مترقی اسلامی و در نهایت، رفتار سیاسی مردم در مقابل رژیم شد و جریان انقلاب را به همان جهتی كه موردنظر عامه مردم بود، هدایت كرد. به همین دلیل هم بود كه پس از ورود امام به ایران، ایشان بدون هیچ گونه رقیبی و ادعایی به تأیید همه، رهبری نظام را در دست گرفتند و با رهبری و هدایت‌های خود مانع دخالت دشمنان و نفوذ در نظام و شكست انقلاب شدند. به دلیل تأثیر فراوان عنصر تشیع در این انقلاب بود كه پس از پیروزی آن، توجه پژوهشگران غربی، كه عمدتاً در شناخت اسلام به مذهب اهل تسنن روی می آوردند، به تشیع زیاد شد و تعداد محققان علاقمند به مطالعه راجع به شیعه دوازده امامی به صورت فزاینده ای گسترش یافت.[6] [1] . امام خمینی، صحیفه نور، ج 1، ص 75. [2] . محمّدحسن رجبی، پیشین، ص 192. [3] . لقمان بایمت اف، پیشین، ص 110 و 111. [4] . ابوالفضل عزتی، پیشین، ج 1، ص 175. [5] . امام خمینی، صحیفه نور، ج 1، ص 43 و 69. [6] . Andrew J.Newman, The formative period of twelver Shi ism: Hadith as discourse between Qum and Baghdad, p. XVI. |
| مهدي ابوطالبي |
مدیر تالار مهدویت
مدیر تالار فلسفه و کلام
id l4i: hoosianp_rasekhoon
mail yahoo: hoosianp@yahoo.com
ان الوصول الی الله سفر لا یدرک الی بامتطاء الیل
رسیدن به لقاء پروردگار میسور نیست مگر با درک نشاهه شب
