پاسخ به:نقش فرهنگ سیاسی شیعه در انقلاب اسلامی
چهارشنبه 22 تیر 1390 10:16 PM
| نقش فرهنگ سیاسی شیعه در انقلاب اسلامی 2 |
| یكی از ویژگی‌های مهم آن نیز بحث حساب و كتاب از اعمال انسان و لزوم پاسخگویی در برابر خداوند، و ثواب و عقاب بر اساس نتیجه اعمال این جهانی می باشد. امر به معروف و نهی از منكر: یكی از فروع دین اسلام و از واجبات و ضروریات دین، امر به معروف و نهی از منكر است. امر به معروف و نهی از منكر، جایگاه مهمی در فرهنگ سیاسی شیعه دارد. با بررسی آیات و روایات وارده، می توان به اهمیت و ضرورت این عنصر در فرهنگ سیاسی شیعه پی برد. چنان كه امام حسین(علیه السلام) هدف از قیام خود بر علیه حكومت وقت را امر به معروف و نهی از منكر می داند. این عنصر یكی از اساسی ترین عناصر فرهنگ سیاسی اسلام است كه در چارچوب آن، مشاركت سیاسی در امر حكومت و نظارت همگانی بر هیأت حاكمه تحقق می یابد و سلامت جامعه در ابعاد مختلف تأمین می گردد و عمل به آن، ضامن بقا و استمرار حكومت و نظام اسلامی صالح و عادل خواهد بود. تولّی و تبرّی: از نظر شیعه، تولی و تبری به معنای دوستی با دوستان خدا و ارتباط و پیوند با اهل حق، و دشمنی با دشمنان خدا و گسستگی از اهل باطل، از فروع دین اسلام است. این دو عنصر عاطفی همواره در طول تاریخ، شیعه را در موضع گیری اعتقادی و سیاسی یاری داده است. اولیا و پیشوایان مذهبی شیعه در طول تاریخ تلاش خود را صرف تعمیق این عواطف سازنده نموده اند. از آنجا كه شیعه بر اساس این تعلیمات روشن و جامع، ولایت پیامبر(صلی الله علیه وآله) و ائمه(علیهم السلام) را پذیرفت، همه ولایت‌ها و اطاعت‌ها را نفی كرد. این نفی و اثبات جریانی است درونی و بیرونی; درونی به معنای كوشش برای كسب آمادگی‌های روحی و معنوی به عنوان پشتوانه ای برای جریان بیرونی است كه در واقع جهاد عملی و پی گیر در عینیت بخشیدن به ولایت ائمّه معصومان(علیهم السلام) به شمار می رود. دوست داشتن و دشمن داشتن، یعنی اثبات ولایت اولیای دین و نفی هر ولایتی كه معارض با آن هاست. به تعبیر استاد مطهری «تاریخ شیعه با نام یك سلسله از شیفتگان و شیدایان و جانبازان سر از پا نشناخته توأم گشته است.»[1] همین شیفتگی و شیدایی و سرسپردگی به ولایت معصومان(علیهم السلام)، به عنوان نیروی بالقوه بسیاری ازحركت هاوجنبش‌های انقلابی و ضدستم عمل كرده است. جهاد: یكی دیگر از فروع دین اسلام، كه از عناصر مهم فرهنگ سیاسی شیعه محسوب می شود، جهاد است. جهاد، یك مبنای قوی اعتقادی برای تهییج روح انقلابیگری در شیعیان بوده است. در اسلام، جهاد یكی از واجبات است و برای آن ثواب و اجر فراوانی در نظر گرفته شده است، به گونه ای كه یكی از درهای بهشت مخصوص مجاهدان است. بر اساس اعتقادات اسلامی، كسی كه از جهاد فرار كرده یا از آن خودداری كند، بدترین مجازات‌ها به او وعده داده شده است. شیعیان بر اساس همین تأكیدات قرآن و روایات، در میدان‌های مبارزه با ظلم و ستم بر یكدیگر سبقت می گرفتند. از این رو، تاریخ پر فراز و نشیب شیعه، با جهاد و مبارزه در راه حق و عدالت عجین شده و مملو از نمونه‌های عالی جانبازی و فداكاری در راه از میان بردن ظلم و بی عدالتی است. همین زمینه اعتقادی و ایمانی و سابقه و سرنوشت تاریخی، بستر مناسبی را برای تقویت روح مبارزه و انقلابیگری در میان شیعه فراهم ساخته است. ب. نظام ارزشی نظام ارزشی شیعه عبارت است از مفاهیم و ارزش هایی كه موجب كنش و واكنش‌های سیاسی شیعیان در برابر حكومت‌های مختلف در طول تاریخ بوده است. به برخی از این مفاهیم و ارزش‌ها اشاره می كنیم: استكبار ستیزی: یكی از ارزش‌های موردنظر شیعه، عدم پذیرش استكبار و سلطه كافران است; چنان كه در قرآن كریم آمده است: (لَن یَجْعَلَ اللّهُ لِلْكَافِرِینَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلا.) (نساء: 141) بنابراین، شیعیان و مؤمنان نباید سلطه و استكبار كافران را بر خود بپذیرند، بلكه باید در مقابل استكبار و سلطه كافران بایستند و مقاومت كنند. این عنصر یكی از عناصر مهم و نقش آفرین در فرهنگ سیاسی شیعه است كه در زمان‌های مختلف، عامل بیگانه ستیزی و مقابله با استكبار توسط شیعیان بوده است. این بیگانه ستیزی در مواردی موجب مخالفت مردم با هیأت حاكمه بوده است. روحیه ایثار و شهادت طلبی: روحیه ایثار و شهادت طلبی یكی از ارزش‌های سیاسی و اعتقادی شیعیان است. شیعه اعتقاد خاصی به شهادت دارد. با مروری بر تاریخ زندگانی ائمّه(علیهم السلام)می بینیم كه تمامی آن‌ها به دست دشمنان، مقتول یا مسموم شده اند. این ارزش بزرگ با نام حسین بن علی(علیه السلام)در فرهنگ سیاسی تشیع آمیخته شده است و شیعیان لقب سیدالشهداء را برای او از هركس دیگری مناسب تر می دانند; زیرا شهید با ایثار قطرات خونش در پیكر جامعه، خون گرم و زنده ای را به جریان می اندازد و راه خدا را باز می كند و سدها و موانع را برمی دارد.[2] شهادت نقش بسیار حساسی در تاریخ اسلام و امت اسلامی داراست. این امر از ابتدای ظهور اسلام تاكنون وجود داشته است. شاید به همین جهت بوده است كه بسیاری از اسلام شناسان غیر مسلمان، به علت تشویق اسلام به جهاد با جان جهت برقراری و دفاع از حق و حقیقت و به علت علاقه فراوان مسلمانان برای استقرار عدل و ریشه كنی ظلم و به علت فداكاری همه جانبه رهبران اسلامی و امت اسلامی در صلح، مسلمانان را فنائیك، بنیادگرا و آیین اسلام را دین شمشیر معرفی می كنند.[3] عدالت خواهی: یكی دیگر از ارزش‌های موجود در فرهنگ سیاسی شیعه، عدالت خواهی است. تعاریف مختلفی از عدل ارائه شده است. آنچه به این بحث مربوط می شود، مفهوم سیاسی اجتماعی عدل است. عدل به این معنا، در مقابل ظلم قرار می گیرد. شهید مطهری یكی از انواع عدل را این گونه تعریف می كنند: «عدل عبارت است از رعایت حقوق افراد و اعطا كردن به هر ذی حق، حق او را. معنی حقیقی عدالت اجتماعی بشری، یعنی عدالتی كه در قانون بشری باید رعایت شود و افراد بشر باید آن را محتوم بشمارند، همین معنی است.»[4] از نظر شیعه احراز عدالت برای تصدی مسئولیت‌های اجتماعی مانند حكومت، امامت جمعه و جماعت، قضاوت و... لازم است. شیعیان، امامان معصوم(علیهم السلام)را بارزترین مصداق عدالت می دانند. پذیرش اصل عدل، همواره زمینه ساز حركت‌های عدالت خواهانه در میان شیعیان بوده است. ج. نمادها هر ملتی ایام و روزهای خاص، سنّت‌ها و مراسم‌های خاصی را به عنوان نماد و سمبل همبستگی دارد. این نمادها و سمبل‌ها از آن جهت كه خود دارای روحی سیاسی و انقلابی هستند، عاملی برای بروز رفتارهای سیاسی بوده اند. از سوی دیگر، مقابله با این نمادها و سمبل‌ها توسط هیأت حاكمه، موجب بروز واكنش هایی از سوی مردم شده است. برخی از این نمادها در مذهب شیعه عبارتند از: نهضت عاشورا: یكی از مهم ترین نمادهای شیعه، نهضت عاشورا و ایام محرّم و صفر و مراسم عزاداری و سوگواری برای ائمه(علیهم السلام) است. علّامه محمّدتقی جعفری می نویسد: «از جمله آثار نهضت عاشورا عدم جواز مسامحه با مخالفان دین و ارزش‌های دینی به بهانه نبودن احساس قدرت می باشد. در حقیقت، از این داستان نتیجه می گیریم كه قدرت، احراز نمی خواهد، ناتوانی احراز می خواهد.»[5] از این رو، عاشورا به این دلیل كه تنها واقعه ای است كه طی آن یكی از ائمّه معصومان(علیهم السلام) همراه با یاران و بسیاری از اهل بیتش به شكلی خاص و منحصر به فرد، كه برانگیزاننده احساس و عواطف انسانی است، به شهادت می رسند، جایگاهی ویژه و نمادین در فرهنگ تشیع دارد و منشأ بسیاری از قیام‌ها و حركت‌های انقلابی و خونین در تاریخ شیعه محسوب می شود. تأكیدها و سفارش‌های ائمه(علیهم السلام) بر بزرگداشت یاد و خاطره حادثه عاشورا، موجب گسترش فرهنگ عاشورا در میان شیعیان شده است. اربعین: یكی از سنّت‌ها و نمادهای شیعه، اربعین و عدد چهل است كه در موارد بسیاری در ادعیه و اذكار به كار می رود. یكی از نمونه‌های آن، برگزاری مراسم اربعین برای گذشتگان و شهدا، و بارزترین آن بزرگداشت اربعین شهادت امام حسین(علیه السلام) و یاران ایشان است. چنان كه اشاره خواهیم كرد، این نماد از سمبل‌های شیعه در انقلاب اسلامی ایران نقش ویژه ای داشته است. اعیاد مذهبی: یكی دیگر از نمادهای شیعه، كه جزو عناصر فرهنگ سیاسی آن محسوب می شود، اعیاد مذهبی و مراسم‌های مخصوص آن اعیاد است. این مراسم از یك سو، به جهت برگزاری اجتماعات و مراسم خاص موجب تحریك مردم و تقویت روح انقلابیگری و احساس توان مقابله با قدرت حاكمه و وحدت آن‌ها می شود و از سوی دیگر، مقابله با برگزاری این مراسم‌ها و توهین به این نماد و سمبل توسط حكومت، عاملی برای انقلاب و واكنش مردم نسبت به قدرت سیاسی حاكم است. د. مساجد; پایگاه اشاعه فرهنگ سیاسی شیعه مساجد و تكایا یكی از تجلیات فرهنگ اسلامی محسوب می شوند. پیرامون كاركرد مسجد باید گفت: از همان آغاز، مسجد علاوه بر اینكه به عنوان جایگاه اصلی اجتماع مؤمنان برای ادای فرایض دینی مورد استفاده بود، كانون فعالیت‌های اسلامی نهضت جهانی اسلامی نیز به شمار می رفت. در واقع، پایه‌های اساسی حكومت اسلامی در این مكان بنیان گذاری شد.[6] مساجد نقش مهمی را در حركت‌ها و جنبش‌های اسلامی داشته اند. [1] . مرتضی مطهری، جاذبه و دافعه علی(علیه السلام)، ص 35. [2] . عباسعلی عمیدزنجانی، انقلاب اسلامی و ریشه های آن، تهران، نشر كتاب سیاسی، 1371، ص 6. [3] . ابوالفضل عزتی، مقایسه مفهوم شهادت در اسلام و مسیحیت، چشمه نور (مجموعه مقالات بزرگداشت عاشورا)، تهران، 1374، ج 1، ص 175. [4] . مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج 1، ص 80. [5] . محمّدتقی جعفری، اندیشه عاشورا، ص 83. [6] . عباس سعیدی رضوانی، بینش اسلامی و پدیده های جغرافیایی، مشهد، آستان قدس رضوی، 1368، ص 35. |
| مهدي ابوطالبي |
مدیر تالار مهدویت
مدیر تالار فلسفه و کلام
id l4i: hoosianp_rasekhoon
mail yahoo: hoosianp@yahoo.com
ان الوصول الی الله سفر لا یدرک الی بامتطاء الیل
رسیدن به لقاء پروردگار میسور نیست مگر با درک نشاهه شب
