آشنایی مختصر با چند سبک مهم تلاوت قرآن
چهارشنبه 9 تیر 1389 10:08 PM
آشنایی مختصر با چند سبک مهم تلاوت قرآن
در این مجال ما به تحلیل تعدادی از سبک های مطرح - و البته کاملا متفاوت از هم - خواهیم پرداخت . این بدان سبب است که امکان بررسی تمامی سبک ها و زیر شاخه های آن با توجه به وجود مجموعه ای بزرگ از قاریان صاحب نام در عالم قرائت برای ما وجود ندارد و لذا ناچار از گزینش و انتخاب تعدادی از آنها هستیم. با این وجود در این انتخاب ، معیار ها و شاخص های زیر را ممکن است تمام یا حتی یکی از آن ها - بر این انتخاب منطبق باشد در نظر گرفته ایم . این معیار ها عبارتند از:
١- میزان بدیع بودن شیوه تلاوت نسبت به سایر سبک ها (نوآوری و استفاده کمتر از دست آورد دیگران)؛
٢- میزان تاثیرگذاری بر سایر قاریان هم دوره یا پس از آن دوره؛
٣- برخورداری از امتیاز ویژه صوتی و لحنی؛
۴- میزان آثار موجود و به جا مانده (کثیره التلاوه بودن)؛
۵- شهرت و اعتبار در بین اهل فن و عموم مسلمانان.
بر این اساس، ضمن ارج نهادن به بسیاری از سبک ها -که در این گزینش جای ندارند و در ادامه تنها به ذکر اسامی آنها بسنده می کنیم -هفت سبک مهم تلاوت را در این قسمت مورد ارزیابی و تحلیل قرار می دهیم.
این اتخاب به ترتیب سبک های محمد رفعت، عبدالفتاح شعشاعی، ابوالعینین شعیشع، مصطفی اسماعیل، محمد صدیق منشاوی، عبدالباسط محمد عبدالصمد و محمد عبالعزیز حصان را دربر می گیرد.
اما در این عرصه، به اسامی دیگری نیز بر می خوریم که پاره ای دارای سبک و اسلوب خاص خود می باشند و پاره ای هم با وجود ابداعات و نوآوری هایی چند از سبک مستقلی در تلاوت برخوردار نیستند. مشهور ترین آنان را می توان این چنین برشمرد:
علی محمود، محمد سلامه، کامل یوسف البهتیمی، محمود عبدالحک طه الفشنی، محمود علی البنا، حمدی محمود الزامل، محمود خلیل حصری، احمد شبیب، محمود حسین منصور، سعید مسلم، محمود رمضان، راغب مصطفی غلوش، محمد بدرالحسین، محمود علی فرج، عبدالعزی علی فرج، محمود الطبلاوی، شعبان عبدالعزیز الصیاد، شحات محمد انور، محمد بسیونی، عبدالوهاب طنطاوی، عبدالمنعم طوخی، احمدالرزیقی و محمداللیثی.
اکنون پس از این مقدمه کوتاه، ضمن آشنای مختصر با قاریان صاحب سبک به تحلیل تلاوت آنان بر اساس تجزیه صوت، امتیازات ویژه تلاوت و خصوصیات شیوه لحنی آنان خواهیم پرداخت.vv
سبک اول:محمد رفعت(1950-1882م.)
بی شک او را باید نابغه عالم قرائت دانست. قاری نابینایی که توانایی شگرفی در خلق الحان مختلف به طور بداهه و همراه با روح تحزن و تصویر معانی داشت و این افتخار نصیب او شد تا نخستین قاری ای باشد که تلاوت او در تاریخ قرائت ضبط گردیده و به ابدیت بپیوندد.
صاحب نظران عمر تلاوت وی را به دو دوره تقسیم می نمایند : دوره نخست پیش از 1932 میلادی و ظهور میکروفون ؛ که وی به رغم هنرنمایی و اجرای ظرایف فنی در تلاوت، به دلیل کمبود قوت و رسایی صوت نتوانسته بود تمامی هنر و استعداد خود را بروز داده و مخاطبان را جذب نماید و بنابر مدارک در اختیار، همواره در سایه قاریان بزرگی چون علی محمود و شعشاعی که از قوت مربوط به پس از ظهور میکروفون در تلاوت است که به واسطه انتقال صدای وی به مسافت های بیشتر، ظرافت های تلاوت وی بیشتر نمایان گردیده و به عنوان قاری اول مصر مطرح شد.
در مجموع آثار بر جای مانده از ایشان به جز موارد اندکی، غالبا با تلاوت هایی مواجه می شویم که ناقص یا مخدوش بوده و به دلیل انجام عملیات فنی بر روی آنها برای ترمیم، شاید به درستی منعکس کننده اصل صدای وی نیز نباشد؛ اما با همین وضعیت نیز منابعی بسیار مهم و میراثی بسیار گران بها برای ما و آیندگان به شمار می رود.
گفته اند محمد الوهاب -مشهورترین موسیقی دان عرب در قرن بیستم- طریقه و سبک موسیقی خود را از سبک تلاوت مرحوم رفعت اخذ نموده است. این بهره مندی شامل طزیقه اختلاس نفس، تجزیه انواع و اشکال مختلف ادایی، سبک خاص او در قفله ها، امتدادات صوتی و شیوه حرکت به سمت جواب ها و سپس نزول به قرار ها و سرانجام شناخت چگونگی مکث ها و حرکت ها در مواضع مناسب می گردد. مایه های اصلی بسیاری از ردیف های تلاوت قاریان بعدی را نیز می توان در تلاوت های ایشان یافت.
تحلیل تلاوت:
1- طنین و زنگ صدای ایشان را شاید به هیچ صدای دیگری نتوان تشبیه کرد.صدایی با زنگ خاص که گوش آدمی را به شدت تحت تاثیر حزن ذاتی خود قرار داده، سرشار از تحریرهای ریز و درشت و انعطاف پذیری بالاست که هر لحظه قادر است از درجه ای به درجه دیگر منتقل شود. وی از جمله قاریانی است که توانسته است ارتفاع صوتی افزون تری را در استخدام الحان قرآنی درآورد. مساحت طبیعی صدای او در حدود ٢/۵ اکتاو (دیوان) یا ١٨ درجه صوتی برآورد کرده ایند که قادر است از طریق تصنعی،سه درجه دیگر نیز بر آن بیفزاید و به این ترتیب به جواب جواب درجه La -حسینی- برسد. صدای او در محموده اصوات متوسط -Bariton- است.
2- قدرت تصویر معانی آیات همراه با روح تحزن -که مستمع را در فضایی روحانی و ملکوتی قرار داده و حزنی معنوی را بر وی حاکم می سازد- در تلاوت او شاخص است.
3-خصوصیات لحنی وی عبارتند از:
- استفاده از تمامی مقامات اصلی عربی ؛ اما نقش مقام های بیات ،صبا و حجاز بیشتر نمایان است ؛
- شروع تلاوت در مقام بیات همراه با چاشنی مقام صبا و روش وی صعدیپ درجه به درجه صوت است اما پس از هر بار صعود به درجه بالاتر ،تمایل بازگشت به سمت قرار در تلاوت او به چشم می خورد ؛
انتقال مکرر از مقام بیات به مقامات هم درجه چون صبا و حجاز و همچنین شاخه های فرعی بیات و سپس بازگشت به مقام بیات ؛
استفاده نادر از جوابات (جواب جواب اصطلاحی)؛ اما با شیوه ای منحصر به فرد ،)(این جوابات معمولا ترکیبی از دو یا سه مقام است؛)
- انجام صعود ها نزول ها غالبا در یک ردیف یا نغمه.
معروف ترین آثار وی ،تلاوت سوره های مریم ،هود ،کهف ،یونس ،بقره ،قمر و رحمن است.
