مقدمه:
ماهیان زینتی دریایی به گروهی از ماهیان جزایر مرجانی مناطق گرمسیری گفته می شود که به لحاظ زیبایی، رنگ آمیزی و نقوش سرآمد همنوعان خود در دریاها می باشند. البته در این میان آنهایی که دارای اندازه مناسب بوده و توانایی سازگاری با محیط اسارت را داشته باشند، به آکواریوم ها راه می یابند.
علاقه مندان به ماهیان آکواریومی اغلب می دانند که ماهیان زینتی دریایی از لحاظ جمع آوری، حمل و نقل و نگهداری نیازمند توجه و دقت بسیار زیادی می باشند.
بیشتر آکواریوم داران با تجربه نگهداری ماهیان آب شور را تا حدودی سخت و پیچیده می دانند. این پیچیدگی ناشی از آن است که جزایر مرجانی با ثبات ترین اکوسیستم های روی کره زمین هستند و ساکنان این اکوسیستم نیز با تغییرات در شرایط زیست خود تقریبا ناآشنا می باشند و می توان چنین گفت از آنجا که ایجاد ثبات در شرایط زندگی این دسته از موجودات کار نسبتا مشکلی می باشد، تا مدتهای زیادی نگهداری آنها در آکواریومها تقریبا غیر ممکن بود.
انتخاب آکواریوم مناسب
قدم اول برای راه اندازی یک آکواریوم دریایی انتخاب مخزن ( آکواریوم ) مناسب می باشد . اندازه مناسب آکواریوم برای هر کس همواره بزرگترین آکواریومی است که شخص می تواند برای آن جای کافی در اختیار داشته باشد . بدین ترتیب تهیه آکواریوم کوچک برای شروع کار ، تقریبا اشتباه است . زیرا شراسط زیستی در آکواریوم های نسبتا بزرگ به آهستگی تغییر می کند و در نتیجه تاثیر کمتری روی ماهی ها خواهد داشت . در نتیجه می توان گفت در یک آکواریوم بزرگ راحت تر می توان به موفقیت پایدار دست یافت .تجهیزات و وسایل مورد نیاز
برای راه اندازی یک آکواریوم دریایی به تجهیزاتی نظیر پمپ هواده ، سیستم روشنایی و لامپ های مخصوص ، بخاری اتوماتیک ، ***** برقی ، کف گیر پروتئینی ، ***** بیولوژیکی ، ضد عفونی کننده با اشعه ماوراء بنفش ، ***** زیر شنی ، سنگ هوا ، شلنگ های ارتباطی هوا و تقسیم کننده هوا ( ترمینال ) ، احتیاج خواهیم داشت . علاوه بر اینها به سنگریزه های مرجانی ، صدف ها ، دکورهای مناسب و نهایتا آب دریا با کیفیت مطلوب نیازمند هستیم .
نصب و راه اندازی
آکواریوم را پس از شستشو می توان با پرمنگنات یا نمک ضدعفونی نمود. پس از شستشوی کامل و قراردادن آکواریوم در جای مورد نظر ابتدا بایستی ***** زیرشنی را در یکی از زوایای عقبی مخزن قرار داد . در صورت بزرگ بودن اندازه مخزن می توان از دو ***** زیر شنی در زاویه عقبی مخزن استفاده کرد .سپس سنگ هوای مورد نظر در قسمت مناسبی از مخزن به دلخواه نصب می شود . پس از وصل کردن شلنگ های مرتبط پمپ هوا با ***** زیرشنی و سنگ هوا ، می توان روی آنها را با استفاده از مرجانهای خرد شده یا پوسته صدف ها و یا شن و ماسه مخصوص پوشاند . ضخامت بستر آکواریوم (سنگریزه ها ) در حدود 5 سانتی متر مطلوب به نظر می رسد .البته بهتر است شیب ملایمی به طرف جلوی آکواریوم داشته باشد .
در این مرحله می توان بخاری اتوماتیک را روی یکی از دیواره های جانبی (عرضی) آکواریوم نصب نمود. بهتر است محلی برای نصب بخاری در نظر گرفته شود که اولا در گوشه ها بوده تا منظره طبیعی آکواریوم را تحت تاثیر قرار دهند و بتوان آن را پشت دکورها مخفی نمود و ثانیا در مسیر چرخش آب باشد تا تمام محیط آکواریوم تقریبا هم دما شود. پیشنهاد می گردد دمای بخاری را توجه به گونه مورد نظر تنظیم نمایید . البته لازم به یادآوری است دمای مناسب جهت نگهداری و پرورش اغلب ماهیان زینتی دریایی 26 درجه سانتی گراد می باشد.
پس از این بایستی *****ها ( فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی) ، ضد عفونی کننده با اشعه ماوراء بنفش ، پروتئین اسکیمر و سیستم روشنایی مخصوص آکواریوم را در جای مناسب آنها وصل نمود . حال می توان آکواریوم را با دکور دلخواه تزیین و آبگیری کرد. سنگ ها ، مرجان ها ، صدف ها ، گیاهان آکواریومی آب شور و حتی دکورهای مصنوعی علاوه بر ایجاد جذابیت برای فرد آکواریوم دار ، به عنوان پناهگاهی امن برای ماهی ها محسوب می گردد .
در ابتدا مناسب ترین آب جهت آکواریوم دریایی ، آب دریا به نظر می رسد . در آب دریا پس از برداشت تغییرات زیادی رخ می دهد . به عنوان مثال رشد و نمو باکتری ها درآب باعث کمبود اکسیژن و از طرفی افزایش دی اکسید کربن و متعاقب آن pH ، و اسیدی شدن آب می شود. از طرفی ممکن است آب دریا حاوی باکتری ها ، انگل ها و برخی دیگر از عوامل بیماریزا باشد . به علاوه هزینه های حمل و نقل آب دریا سبب افزایش قیمت تمام شده آن می شود.
تمامی این عوامل باعث شده است تا نمک های مخصوص آکواریوم به عنوان جایگزین مناسبی برای آب دریا مطرح گردد . البته لازم به یادآوری است در صورت تمایل به یادآوری است در صورت تمایل به استفاده از آب دریا ، بهتر است آن را در شیشه های تاریک ، ظروف پلاستیکی و یا کیسه های پلاستیکی حمل نمود و از کاربرد ظروف فلزی اجتناب ورزید . امروزه ، استفاده از نمک های استاندارد مخصوص آکواریوم مشکلات مربوط به استفاده از آب دریا را مرتفع ساخته است . نمک ها علاوه بر اینکه عاری از باکتری ها و انگل ها می باشند ، هزینه ها و مشکلات حمل و نقل آب دریا را هم ندارند .
استفاده از مقدار مشخصی از این مواد در حجم معینی از آب شیرین (35 گرم به ازای هر لیتر آب ) و مخلوط کردن آنها آب مورد نیاز آکواریوم را تامین می کند . البته بهتر است پس از گذشت مدت زمان مطلوب (مثلا چند روز ) از زمان مخلوط نمودن آب و نمک آزمایش نمودن آب از نظر فاکتورهای شیمیایی ( مانند pH ، سختی ، آمونیاک ، نیتریت و نیترات ) اقدام به معرفی ماهی به آکواریوم نمود .
*****ها و نقش آنها در کیفیت آب آکواریوم
*****ها از موادی ساخته می شوند که آب طی فرایند عبور از آنها تصفیه شده و مواد نامطلوب آن حذف شود. این *****ها بر حسب اندازه آکواریوم، خواست و سلیقه آکواریوم دار و امکانات موجود می توانند به صورت داخلی یا خارجی ( داخل یا خارج آکواریوم ) طراحی شوند . به طور کلی در آکواریوم ها از سه نوع ***** استفاده می شود :
الف ) ***** مکانیکی (فیزیکی ) : این نوع *****ها به گونه ای طراحی می شوند که به عبور آب از آنها ذرات جامد متعلق اعم از فضولات ماهی یا پسمانده های غذایی از آب گرفته شود. عمومی ترین *****های مکانیکی الیاف مصنوعی ، اسفنج پلاستیکی و شن و ماسه می باشند .
ب ) ***** شیمیایی : دراین گروه *****ها از موادی استفاده می شود که خصوصیات شیمیایی آب را اصلاح می کنند . به عنوان مثال برای اصلاح pH از زغال سنگ نارس (تورب ) یا سنگ آهک غنی شده یا شن های مرجانی ، برای کاهش سختی از رزین و برای حذف تولیدات متابولیکی از زغال اکتیو ویا زئولیت استفاده می گردد .
ج ) *****های زیستی ( بیو*****ها ) : به زبان ساده می توان چنین گفت هر ماده حد واسط که بتواند مکان مناسبی را جهت کشت و فعالیت باکتری های مرتبط با چرحه نیتروژن آماده کند به عنوان یک بستر برای ایجاد ***** زیستی محسوب می شود. دارا بودن سطح زیاد نسبت به حجم یکی از خصوصیات بارز این مواد است . شن ، ماسه ، خرده شیشه ، سرامیک و پلاستیک ، اسفنج ، اسکلت آهکی مرجان ها و همچنین سفال می توانند انتخاب خوبی برای این کار باشند . البته اشیاء پلاستیکی مخصوصی جهت این کار ساخته شده و در اختیار آکواریوم داران قرار دارد. این اشیا را که دارای سطح نسبتا زیادی نسبت به حجم خود هستند اصطلاحا بیوبال می نامند .
یک ***** زیستی که از نصب و راه اندازی آن در آکواریوم زمان زیادی نگذشته باشد ، نمی تواند چندان مفید واقع شود . زیرا باکتری ها برای استقرار و ازدیاد به زمان احتیاج دارند . اگر قبل از کامل شدن ***** زیستی ، ماهی به آکواریوم معرفی گردد احتمال تلف شدن ماهی ها زیاد خواهد بود . این پدیده به سندرم آکواریوم جدید معروف است .
امروزه در اغلب آکواریوم فروشی های معتبر استوک تجاری باکتری های مناسب آکواریوم موجود است که با تهیه و استفاده از آنها می توان نسبت به مطلوب بودن نوع باکتری های موجود در بیو***** اطمینان حاصل کرد . برای کمک به ازدیاد باکتری ها می توان از مقداری خونابه ، تکه ای گوشت و یا کمی غذای پولکی استفاده نمود . تجزیه این مواد در آب سبب فعال سازی و رشد باکتری ها در بیو***** می شود . البته بدین منظور می توان از محلول های تجاری مخصوصی هم استفاده نمود .
به هر حال برای تکمیل شدن ***** زیستی در آب شور ین 3 تا 5 هفته زمان نیاز است که البته طی این مدت بایستی آب آکواریوم دائما در حال گردش و عبور از بیو***** باشد . بهتر است پیش از وارد کردن ماهی به آکواریوم آب را از نظر فاکتورای شیمیایی مورد آزمایش قرار دهید .
به منظور درک بهتر طرز عمل باکتری ها در بیو***** ، چرخه نیتروژن در آب را به طور اجمالی مورد بررسی قرار می دهیم :
بخش اعظم دفعیات ماهی به صورت آمونیاک می باشد که در آب رها می شوند . وجود غلظت های بسیار پائین (05/0 میلی گرم در لیتر ) آمونیاک غیر یونیزه در آب می تواند سبب مرگ و میر ماهی ها شود. با ورود آمونیاک به بیو***** در مرحله اول به وسیله باکتری های نیتروزوموناس به نیتریت تبدیل می گردد که آن نیز به شدت سمی است . در مرحله بعد نیتریت به وسیله باکتری های نیترو باکتر به نیترات تبدیل می شود. نیترات سمیت چندانی برای ماهی ها نداشته و در صورت وجود فتوسنتز ( وجود گیاهان زنده ) جذب شده و از آب حذف می گردد .
لازم به یادآوری است در طراحی بیو***** و جهت بهبود کارایی آن و به عبارتی کامل بودن آن بهتر است قسمتی از بیو***** به صورت غرقابی و بخش دیگر به صورت چکه ای تعبیه شوند . تا گروه های مختلف باکتری های چرخه نیتروژن بتوانند به خوبی فعالید کرده و چرخه نیتروژن را تکمیل نمایند . پروتئین اسکیمر (Protein Skimmer) و طرز عمل آن در تصفیه آب
بسیاری از مواد آلی ( پروتئین ها ) و غیر آلی در آب شور حل می شوند ولی به راحتی به فضای بین آب و هوا (حباب ) جذب می شوند . به این مواد ، مواد جذب سطحی ( surfactant) گفته می شود . در دستگاه پروتئین اسکیمر تعداد زیادی حباب ایجاد شده در استوانه پلاستیکی آن چرخیده و سبب جذب این مواد از آب آکواریوم می شوند . حبابهای مذکور در قسمت بالایی دستگاه به صورت کف درآمده و در بخش فوقانی تجمع پیدا می کند . بهتر است به صورت روزانه محل جمع شدن کف ها خالی و تمیز شود.
پمپ مخصوص این دستگاه داخل آب قرار گرفته و به وسیله شلنگ مخصوص به بدنه اصلی دستگاه مرتبط می شود . بدنه اصلی دستگاه روی لبه شیشه آکواریوم نصب می گردد .ضد عفونی کننده ماوراء بنفش (UV sterilizer)
طول موج اشعه ماوراء بنفش با 254 نانومتر دارای خاصیت ضد میکروبی بوده و جهت از بین بردن موجودات میکروسکوپی مضر نظیر انگل ها ، اسپور قارچ ها و باکتری ها و همینطور جلبک ها در آب بسیار موثر است .
آکواریوم داران معمولا از دستگاه ضدعفونی کننده ماوراء بنفش در آکواریومهای آب شور استفاده می کنند تا به نوعی سلامت محیط آکواریوم را تامین نمایند.
دستگاه ضد عفونی کننده شامل جعبه ای حاوی یک لامپ ماوراء بنفش (UV) می باشد که آب آکواریوم با عبور از داخل جعبه عبور از فاصله حدود 6 میلی متری لامپ، تحت تاثیر تابش آن قرار گرفته و ضد عفونی می شود. عمر لامپ های دستگاه مذکور محدود بوده و پس از پایان عمر مفید که در کاتالوگ های مربوطه شان مشخص شده اند بایستی تعویض گردند.در پایان توصیه می شود همواره با استفاده از کیت های آزمایشگاهی مخصوص از وضعیت شیمایی آب آکواریوم مطلع باشید تا با تشخیص به موقع مشکل، آن را مرتفع سازند. دما، pH، سختی، آمونیاک، نیتریت و نیترات از جمله فاکتور هایی هستند که بایستی تحت کنترل باشند تا ماهیان داخل آکواریوم تحت شرایط مطلوب و مطابق با محیط طبیعی نگهداری شوند.
