جغرافياي اقتصادی حمل و نقل

گرايشهاي كنوني در كشتيراني جهاني را مي‌توان به طريق زير خلاصه كرد:
   1- گرايش به جانب تخصصي شدن. در اين ميان مي‌توان به كشتيهاي مخصوص حمل نفت و يا تانكرها (كه در 1973، قريب به 44 درصد حمل و نقل كشتيراني جهاني را به خود اختصاص داده بودند)، كشتيهاي حمل موز، حمل سنگهاي معدني و مانند آن اشاره كرد. با اين حال حدود استفاده از يك كشتي تخصصي كه در معرض نوسانات فصلي قرار دارد، به نحوي است كه هم اكنون در تدارك ساختمان كشتيهايي هستند كه در موارد گوناگون بتوان آنها را به كار گرفت.
   حمل و نقل توسط كانتينر و نظام حمل كاميونهاي حامل بار با كشتي، امكان تحقق اين تعدد نقش را ميسر كرده است. كانتينر عبارت از يك محفظه متوازي‌السطوح استاندارد شده است كه امر بارگيري را تسهيل مي‌كند و امكان حمل كالا را به صورت خانه به خانه فراهم مي‌آورد. و اما نظام حمل كاميونهاي حامل بار با كشتي تنها عبارت از جابه‌جا كردن كالا توسط وسائط چرخدار، مانند كاميونها و يا يدك‌ كشتيها براي انتقال قطارهاي راه‌آهن از ساحلي به ساحل ديگر استفاده مي‌كنند و نقش آنها در پاره‌اي از درياها مانند درياي مانش با اهميت بسيار تلقي مي‌شود. بديهي است كه چنين شيوه‌اي از كشتيراني، استفاده نوع خاصي از كشتي را كه از دو سو باز بوده باشد و هم‌چنين تجهيز بنادر را به زمينهاي ويژه پاركينگ ايجاب مي‌كرده است.
   باري اين (عقلاني كردن) نقل و انتقال كالا و ملزومات، به نحو محسوسي از شمار باراندازان سنتي كاسته است

2- افزايش ظرفيت كشتيها و در نتيجه افزايش آب نشين آنها، كه غالباً از 16 متر در مي‌گذرد. سفايني اين چنين غول‌آسا، البته از هر معبر نمي‌توانند بگذرند و در هر بندري نمي‌توانند پهلو گيرند. اين ضرورت، بنادري را كه عمق آب در آنها بسيار است، در مسير توسعه قرار مي‌دهد و بنادري را كه در مصب رودخانه‌ها استقرار يافته‌اند، در معرض يك بداقبالي زيانبار هستند.
   3- اهميت سرعت كشتيها؛ زيرا زمان انتظار يك كشتي، امري بيش از پيش پرهزينه است. در اين زمينه نيز هم‌چنان كه در مورد راههاي آهن و كشتيراني در آبهاي داخلي متذكر شديم، هدف عبارت از افزايش سرعت گردش وسيله نقليه است. بنابراين كشتي در عصر ما، چه در دل درياها و چه در جوار بنادر، نگران كسب زمان است.
   ولي كشتي هرقدر هم كه سريع بوده باشد، زمان بسياري را در جوار بنادر و در كنار اسكله از دست مي‌دهد. براي عبور از آبراهي كه به هنگام حدوث جزر عمق آن كاستي مي‌گيرد، بايد لحظات زيادي را در انتظار مد باقي ماند. كشتيراني در مصب رودخانه‌ها به كندي صورت مي‌گيرد.. بالاخره گاه لازم مي‌آيد براي كسب نوبت در اسكله، روزهايي دراز در صف انتظار ايستاد.. از سويي به منظور بارگيري و تخليه بار نيز لازم است تا كشتيها و بنادر را به سريع‌ترين وسايل مجهز ساخت.
   4- بنادر و مصب رودها بر اثر ازدحام شمار بسيار كشتيهايي كه از كنار هم مي‌گذرند، دقيقاً نظير خروجي شهرها براي راههاي زميني، مبدل به مناطقي پرخطر شده‌اند. علي‌رغم احتياطهاي لازم كه وجود يك علامت‌گذاري بسيار دقيق و استفاده از ناخداياني مجرب را كه در استخدام سازمان بنادر هستند ايجاب مي‌كند، باز تصادم ميان كشتيها، به فراواني صورت مي‌گيرد. تا آنجا كه يك كشتي در يك بندر، بيشتر در معرض خطر شكسته شدن قرار دارد تا در دل طوفان. بارها شنيده‌ايم كه (يك كشتي بزرگ در بندر، در آستانه غرق شدن است).
   جمله اين دلايل موجب مي‌شوند تا به بنادر نه به چشم مامن و پناهگاهي براي پهلو گرفتن كشتيها، بلكه در ارتباط با كاربرد اقتصادي آنها، دوباره بينديشيم.
   5- تكنيكهاي خاص كشتيراني دريايي، هم‌چنان به ترقيات خويش ادامه مي‌دهد. از جمله حركت در هوايي مه‌آلود، به سبب وجود رادارهايي در عرشه كشتيهاي تجاري، تسهيل گرديده است. حمل گاز طبيعي مايع، توسط كشتيهاي مخصوص حمل گاز متان، به سرانجام رسيده است؛ و اين كشتيها به نحو موفقيت آميزي با خطوط لوله گازبر به رقابت برخاسته‌اند و در صورت فقدان اين قبيل خطوط لوله، جايگزين آنها گرديده‌اند. بالاخره استفاده از هيدروگليسورها و آكواپلانها به ويژه در كشورهاي اسكانديناوي، روسيه، پادوكاله و برروي خليج ماراكائيبو، بيش از پيش عموميت مي‌يابد. اين نوع كشتي، مسافراني را با سرعتي بيش از كشتيهاي عادي (70 كيلومتر در ساعت) و به بهايي كم‌تر از هواپيما، از جايي به جاي ديگر منتقل مي‌سازند. و اما كشتيها و نفت‌كشها، به نحوي روز‌افزون، مجهز به دستگاههاي هدايت خودكار گرديده‌اند؛ تا آنجا كه مجموعه‌اي كم‌شمار از خدمه قادر به هدايت كشتيها هستند.

رده‌بندي بنادر براساس ظرفيت بارگيري آنها، در صورتي كه مورد تفسير و تبيين قرار نگيرد، فاقد معني است. به عبارت ديگر، ترافيك را مي‌توان براساس ظرفيت كشتيهايي كه وارد بندر و يا از آن خارج مي‌شوند مورد ارزيابي قرار داد؛ ولي اين كشتيها مي‌توانند خالي وارد و يا خارج شوند، بي‌آن كه ارقام كاهش چنداني را نشان دهد.